باروري عقل از وحي
از جمله ويژگي‌هاي بارز آيات قرآن دعوت مخاطبان به تعقّل، تدبّر و استنتاج است؛ اما در باب استقلال عقل در معارف مربوط به مبدأ و معاد، به آساني نمي‌توان قرآن را موافق يا مخالف دانست؛ هرچند در هر سو گروه زيادي از انديشمندان وجود داشته يا حتي نحله‌هاي علمي پديد آمده باشد. روايات شيعي نيز كه در اصلِ ارزش و اعتبار عقل هم‌سو با قرآن است و بر رابطة تنگاتنگ عقل و وحي تأكيد دارد، بي‌نيازي عقل از وحي در دستيابي به فروع آن معارف را برنمي‌تابد. اين مقاله با پرهيز جدي از بحث‌هاي دامنه‌دار در بين نحله‌هاي فكري و با قصر نظر بر پاره‌اي از آيات و روايات كليدي، به اين نتيجه دست يافته است كه در نگاه دين، عقل موهبتي است الهي براي دريافت معارف رباني از سرچشمة وحي، و بیان می‌دارد که وحي بهترين منبع تغذية عقل و عقل، مخاطب اصلي وحي است.
خطابات قرآنى: خطاب خاص، مراد عام
برای شناخت دقیق هر دین، در وهلة اول باید به متون اصلی و مقدّس آن دین مراجعه نمود تا بتوان درک صحیحی از آن دین به دست آورد. یکی از مباحث مهم قرآنی بررسی خطابات قرآنی می‌باشد که از قدیم به انواعی تقسیم شده است، این مقاله درصدد است ضمن بررسی اجمالی انواع گوناگون خطابات قرآنی به این نکته بپردازد که تمامی خطابات عِتاب آلود قرآن، اگر چه در ظاهر مخاطب آن شخص پیامبر گرامی اسلام6 است ولی در باطن طرف خطاب آن امت او می‌باشند و از خطابات عتاب آلود پیامبر گرامی اسلام همین ضرب المثل معروف «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» می‌باشد.
مقاله حاضر به روش توصیفی- اسنادی با رویکردی تحلیلی و با استفاده از آیات و روایات اسلامی تنظیم شده است.
نقد و بررسی معنای رجوع به پروردگار از دیدگاه عرفان
نگارنده در این گفتار، تفسیر عرفانی از آیة “انالله و انا الیه راجعون” را نقد و بررسی کرده است. پس از تقریر بیان عرفا در این مورد، در مورد سه معنی حرف لام در “لله”، سخن گفته و با نفی سنخیت و عینیت میان خالق و مخلوق، به این نتیجه می‌رسد که رجوع بندگان به خداوند متعال، به معنای بازگشت انسان به محضر عدل الهی در قیامت است.
آشنایی با کتاب المختار من کلمات الامام المهدی علیه السلام
این گفتار، به معرفی کتاب “المختار من کلمات الامام المهدی علیه السلام ” نوشته آیة الله شیخ محمد غروی (1345-1430ق) می‌پردازد که برای نخستین بار، به شرح و تبیین کلمات امام مهدی علیه السلام پرداخته است. ضرورت توجّه به روایت و درایت سخنان آن حضرت، همراه با توضیح روش نگارش این کتاب، منابع آن، رویکردهای رجالی و فقه الحدیثی و فقهی و اعتقادی کتاب، در این مقاله آمده است.
31 نکته در باب سلیم بن قیس هلالی و کتاب او
این گفتار که ترجمة رسالة “الدرر و اللئالی فی ترجمة سلیم بن قیس الهلالی” است، 31 نکته درباره سلیم بن قیس هلالی محدّث مشهور سدة یکم هجری را در بر دارد، و در باب کتاب او سخن می‌گوید که امروزه در دسترس و موجود است. مؤلف مقاله با تسلط بر دانش رجال و تراجم و نسخه‌های خطی کتب مرجع، نکاتی بدیع درباره این کتاب ارزشمند بیان می‌دارد، از جمله دربارة وثاقت سلیم و پاسخ به تضعیف رجالی او، سرگذشت کتاب و نسخه‌های خطی و چاپی آن، نقد و بررسی نظرات دانشمندان رجالی در این مورد، مانند میرزای استرآبادی، صاحب روضات الجنات وحید بهبهانی، ابوالحسن شعرانی و دیگران، توضیحاتی در مورد ابان بن ابی عیاش راوی کتاب سلیم، و نکات دیگر. شرح حال کوتاهی از مؤلف در ابتدای گفتار آمده است.
جایگاه محمد بن حسن صفار و کتاب بصائرالدرجات در میراث حدیثی شیعه
محمد بن حسن صفّار و کتاب بصائر الدرجات او جایگاهی مهم در منظومۀ اعتقادی شیعه امامیه به خصوص در مسأله امامت دارد. در این مقاله سعی شده است شخصیت علمی صفّار و نقش او در انتقال معارف اعتقادی بررسی شود. همچنین دو مسألۀ اساسی که راجع به صفّار و کتاب بصائر الدرجات او وجود دارد مورد پژوهش قرار گرفته است. مسأله اول: آیا نویسندۀ کتاب بصائر الدرجات، شخصی به نام محمد بن حسن بن فروخ است و شخصیت دیگری غیر از صفّار است یا اینکه محمدبن الحسن بن فروخ همان محمد بن الحسن صفّار است و یک شخصیت با دو عنوان در کتب رجالی معرفی شده است؟ مسألۀ دوم: آیا کتاب بصائر الدرجات تألیف صفّار است، یا چنانچه ادعا شده نوشتۀ محمد بن یحیی العطار بوده و او به شیوة استخراج، کتاب بصائر سعد بن عبدالله اشعری را با عنوان بصائر الدرجات به نام خودش تدوین نموده است. برای این منظور اساتید و شاگردان مطرح صفّار به اختصار معرفی شدهاند. همچنین میراث مکتوب و میزان اثرگذاری او در انتقال روایات اهل بیت: و نقش او در انتقال میراث مکتوب بررسی شده است.
بررسی تطبیقی جایگاه و چگونگی ذکر صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله در احادیث فریقین
درود فرستادن برپیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان او:، از ذکرهای مهم و پراستعمالی است که در امت اسلامی، جایگاهی رفیع و بی‌بدیل دارد.
این ذکر، درروایات اهل سنت، با عبارت‌‌های گوناگون و عمدتا به چهار صورت نقل شده که یکی از این صورت‌‌ها، مشهورتر و به نظر آنان از اعتبار بیشتری برخوردار است، ولی دامنه این اختلاف در میان شیعه کمتر است و به هر حال می‌توان با بررسی بیشتر در این زمینه و رفع برخی ابهامات، از این عامل به ظاهر اختلافی، در راستای وحدت جامعه اسلامی، بهره برد.
بررسی سندی و دلالی روایت «إن الله خلق آدم علی صورته»
این مقاله پژوهشی پیرامون سند و دلالت حدیث «ان الله خلق آدم علی صورته» می‌باشد. در این مقاله ابتدا سند و مفهوم حدیث بررسی می‌شود، سپس براساس مبانی توحیدی اسلام، به رفع ابهام حدیث که ناشی از مرجع ضمیر «صورته» است، پرداخته می‌شود.
تحلیل خطبه حضرت زینب سلام الله علیها در کوفه براساس نظریه کنش گفتار سرل
نظریه کنش گفتار یکی از رویکردهایی است که در حوزه تحلیل گفتمان مطرح شده است. این نظریه در آغاز توسط آستین مطرح شد و سپس به کوشش جان سرل توسعه و تکامل یافت. سرل کنشهای گفتاری را به پنج دسته اظهاری، اعلامی، عاطفی، ترغیبی و تعهدی تقسیم‌بندی نمود. مقاله حاضر براساس نظریه کنش گفتار سرل، خطبه حضرت زینب سلام الله علیها را در کوفه بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که کنشهای اظهاری، عاطفی و ترغیبی به ترتیب بیشترین کاربرد را در این خطبه داشته و در مقابل کنشهای اعلامی و تعهدی به هیچ وجه به کار نرفته است. تطابق بافت موقعیتی خطبه با انواع کنشهای به کار رفته در متن و بسامد آنها، نشان از قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن حضرت از بافت موقعیتی است. روش استفاده شده در اين بررسي، تحليل محتوا (يا گفتمان) است و واحد تحليل، مضمون در نظر گرفته شده است.
اسناد و شروح خطبه‌های حضرت زهرا سلام الله علیها
نگارنده در این مقاله، دربارة دو خطبة حضرت زهرا سلام الله علیها سخن می‌گوید: یکی خطبه‌ای که در مسجد ایراد فرمود (فدکیه) و دیگر خطبه در جمع زنان عیادت کننده. نویسنده، راویان و اسناد این دو خطبه و کتابهایی را که در شرح آنها نوشته شده، بر می‌شمارد.
ترجمه منظوم 65 حدیث از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام
این گفتار، ترجمه منظوم فارسی 65 حدیث از کلمات قصار امیرالمؤمنین علیه السلام در اخلاق و مواعظ را در بر دارد که حافظ محمد سعید هندی شاعر سنّی هندی قرن 11 و 12 به شعر فارسی برگردانده است. و برای نخستین بار، از روی نسخه خطی موجود در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی قم به چاپ می‌رسد.
واکاوی آراء استاد محمّدباقر بهبودی پیرامون موضوعات در حدیث شیعه
استاد محمّدباقر بهبودی در بحث از حدیث شیعه و تاریخ آن، از یک سو، به پدیده وضع حدیث، اقسام موضوعات، گروههای واضعان و ترفندهای آنان برای نشر برساخته‌هایشان و گستره فعالیت و میزان توفیقشان در نشر احادیث موضوعه پرداخته و از سوی دیگر، تلاشها و راهکارهای اصحاب حدیث شیعه را برای مقابله با واضعان شرح داده است. از نظر وی، کوششهای حدیث‌بانان شیعی در پاسداری از میراث حدیثی ائمّهedfr در برابر حدیث‌سازان زندیق و غالی، به ثمر ننشست و احادیث موضوعه بسیاری به کتب حدیث شیعه راه یافت. در این نوشتار، آراء این حدیثپژوه معاصر در این باره، از حیث سازگاری درونی و دلالت شواهد به مدّعیات بررسی شده است.
گزارشی و آموزه‌هایی از دعای «عصر غیبت»
خداوند هدف از خلقت جن و انس را عبادت خود بيان كرده است. عبادت خدا همان معرفت خداست كه صنع اوست، يعني اين معرفي بايد از جانب خودش صورت بگيرد و لاغير. تا اين معرفي نباشد هيچ كس قادر به شناختن پيامبران راستين نخواهد بود و در نتيجه نمي‌توانيم حجج الهي را بشناسيم. لذا براي رهايي از ضلالت و مرگ جاهليت ملزم به تسليم نسبت به شناخت خدا و انبياء و اولياي او هستيم تا راه صحيح بندگي و عبادت خدا را براي ما معرفي كند و در اين مسير راهبر ما باشند؛ زيرا خدا تبعيت و تسليم بودن نسبت به ايشان را وسيلۀ تقرب و بندگي خود قرار داده است. لذا در حال حاضر شناخت حجت زمان امام دوازدهم تنها راه رهايي از كفر و ضلالت است. به فرمودۀ اهل بيتedfr در عصر غيبت، همه اهل هلاكت هستند به جز كساني كه ثابت قدم در راه شناخت امام باشند و توفيق بر دعاي بر حضرت داشته باشند. بنابراين با مراجعه به دعاي عصر غيبت به چگونگي كسب معرفت و راه‌هاي مقابله با مرگ جاهليت مي‌پردازيم و از جمله مهم‌ترين آن راه‌ها مي‌توان انتظار فرج، دعا براي حضرت، دعا در حق دوستان و نابودي دشمنان ايشان و تربيت منتظران اشاره نمود.
بررسی و واکاوی اولین زیارت مطلقه امام حسین علیه السلام
زیارت مطلقة امام حسین علیه السلام حدیثی صحیح و معتبر است که از زمان امام صادق علیه السلام روایت شده است. در این گفتار، ابتدا سند و اعتبار آن اثبات می‌شود، آنگاه نگارنده به بررسی محتوای آن می‌پردازد که جمعاً چهل پیام اصلی در بر دارد: چهار سلام، شش شهادت، چهار اقرار، سه درخواست، چهارده منزلت اهل بیت، پنج نفرین، دو حمد، یک سلام و یک برائت.
نگارنده در هر بخش، در مورد پیامهای آن تحقیق کرده و معانی آنها را بیان می‌دارد. یعنی بررسی سندی و دلالی این زیارتنامة معتبر را ارائه می‌کند.