پژوهشی در باب اسباب نزول
«اسباب نزول» از علوم قرآنى است كه در بيشتر كتابهاى مربوط به قرآن، از آن سخن گفته‌اند. نويسنده در اين مقاله، ابتدا معناى اصطلاح «اسباب نزول» را بر اساس لغت، قرآن و حديث، بيان مى كند و سپس به نزول دفعى و اجمالى قرآن مى پردازد و بحث اسباب نزول را از طريق دانشمندان علوم قرآنى، پى مى گيرد.
نويسنده، پس از بحث انواع اسباب نزول و منابع آن، به تفصيل، به اقسام اسباب نزول خاصّ مىپردازد. وى پس از آن، فوائد و نتايج دانستن اسباب نزول را بر مىشمارد. راههاى دستيابى به اسباب نزول و محدوديّتهاى آن، شيوه تشخيص سبب نزول راستين و ميدان تأثير اسباب نزول خاصّ، پايانبخش اين گفتار است.
انسان در عالم ذرّ: نتایج و تواتر روایات
نويسنده در اين مقاله، نتايج به دست آمده از آيات و روايات عالم ذرّ را در بيست عنوان، عرضه مىكند. وى سپس خاطرنشان مىكند كه براى فهم ارتباط برخى از روايات به عالم ذرّ، بايد آنها را در كنار يكديگر نهاد و به آنها به شكل يك مجموعه نگريست.
توجّه به ساختار منظّم روايى درباره چگونگى خلقت انسان، به عنوان شرط لازم فهم درست آيات و روايات خلقت، نكته ديگرى است كه نويسنده بدان اشاره مىكند. وى در پايان، تواتر روايات عالم ذرّ را براساس بيان هفت تن از فقهاء و محدّثان، نشان مي‌دهد.
تعلیقات آیت الله جعفری بر اصول کافی
حضرت آيت‌الله شيخ محمّدرضا جعفري نجفي ترجمه‌اي دقيق و استوار از اصول كافي به زبان انگليسي به سامان آورده كه چندين جزء از آن به چاپ رسيده است. ايشان، علاوه بر ترجمه متن، تعليقاتي بر آن نگاشته‌اند كه به دليل گستردگي حوزه‌هاي مختلف موضوعي، مورد توجّه دانشوران بوده و هست.
در اين گفتار، تعليقات نگارنده بر يازده باب نخستين كتاب الحجّه، به فارسي برگردانده شده است.
پاره ای از تعلیقات آیت الله اصفهانی بر احادیث اصول کافی
اين مقاله، تعليقات آيت‌الله ميرزا مهدي اصفهاني هشت حديث از پنج باب كتاب اصول كافي را دربر دارد كه از كتابِ چاپ نشده «اساس معارف القرآن» نقل شده است. اين احاديث و توضيحات آنها درباره معرفت خدا، اسماء و صفات الاهي و بداء است.براساس توضيحاتي كه آمده است، خداوند، معرفت خود را به بندگان تذكّر مي‌دهد و فطرت الاهي را به آنان يادآور مي‌شود؛ توصيف‌هاي بشري در وصف خداوند، نارسا است؛ اسماء و صفات الاهي تمييز او از خلقش را نشان مي‌دهد؛ و بداء جلوه‌اي بارز از قدرت و سلطنت واسعه الاهي است.
بررسی اسناد احادیث سه باب از کتاب «الحجة»
با وجود تمجيدها و تأييدهاي فراوان از احاديث كتاب كافي كليني در قرون مختلف و اعتماد بر آنها، در ميان متأخّران، نظريّاتي در عدم اعتبار اسناد برخي از احاديث اين كتاب مطرح شده است.
اين مقاله با بررسي سند احاديث سه باب از بابهاي كتاب «الحجّه» ضمن يادآوري برخي احاديث مهم درباره اهل بيت، بر تثبيت سند بسياري از اين احاديث دست يافته و آنها را با اظهار نظر علاّ مه مجلسي در كتاب «مرآه العقول» مقايسه كرده است.
نقش فنون بلاغت در فهم متون دینی
شناخت فنون بلاغت در فهم متون ديني، از اهمّيّت خاصّي برخوردار است. معصومان: سخنوران زبردستي بودند كه با تكيه بر اصول و قواعد بلاغت، مقاصد خود را ايراد فرموده‌اند. غفلت از شناخت قواعد معاني و بيان در آموزه‌هاي ديني، موجب كج‌فهمي مقاصد حقيقي و راويان معصوم خواهد شد.
در اين نوشتار، مطابقت با مقتضاي حال و علوّ مضمون، از ميان قواعد علم معاني، گلچين شده و در روايات به بحث نهاده شده است. همچنين از قوانين فنّ بيان، به استعاره و تشبيه و نيز كنايه و تعريض پرداخته شده است.
انسان در عالم ذرّ: روایات اهل بیت (علیه السّلام)
عالم ذرّ يكي از مراحلي است كه انسان قبل از ورود به اين دنيا، پيموده است. انسان در عالم ذرّ، خداي خود را شناخته و به وحدانيّت او شهادت داده است. در اين گفتار، روايات مربوط به عالم ذرّ مورد بحث قرار گرفته و نكات آنها استخراج شده است.
فهرست موضوعی روضه کافی
نگارنده‌اين مقاله، يكي از دانشمندان شيعه اماميّه در قرن يازدهم هجري، به نام محمّدحسين‌بن قارياغدي است. اين گفتار، از كتاب خطّي «البضاعه المزجاه» او برگرفته شده كه شرحي بر روضه كافي اثر ثقه الاسلام كليني است. از آنجا كه 597 حديث روضه كافي ترتيب موضوعي ندارد،
دیدگاههای 33 تن از بزرگان امامیه
درباره مباني ارزيابي اعتبار احاديث كتابهاي حديثي شيعه، دانشمندان امامي ـ از فقيه و متكلّم و مفسّر و محدّث ـ سخناني گفته‌اند. بسياري از آنان عقيده دارند كه ارزيابي سندي، تنها عامل در بررسي اعتبار حديث نيست.
نگارنده در اين مقاله، ديدگاههاي 33 تن از دانشمندان شيعه را ـ از قرن چهارم تا دوره اخير ـ در اين زمينه آورده است كه در اين ميان آنان، بزرگاني مانند شيخ مرتضي انصاري، مولي محمّدباقر وحيد بهبهاني، مولي محمّد تقي مجلسي و علاّ مه محمّد باقر مجلسي را مي‌توان يافت.
تعلیقات جعفری بر اصول کافی، چهارده باب
حضرت آيت‌الله شيخ محمّدرضا جعفرى نجفى ترجمه‌اى دقيق و استوار از اصول كافى به زبان انگليسى به سامان آورده كه چندين جزء از آن به چاپ رسيده است. ايشان، علاوه بر ترجمه متن، تعليقاتى بر آن نگاشته‌اند كه به دليل گستردگى حوزه هاى مختلف موضوعى، مورد توجّه دانشوران بوده و هست.
در اين گفتار، تعليقات نگارنده بر چهارده باب نخستين كتاب الحجّة به فارسى برگردانده شده است.
نظرخواهی راجع به کتاب کافی و کلینی
اين مقاله شامل پرسشهايى است در زمينه هاى: 1. نقش حديث در شناخت دين 2. جايگاه كتاب كافى در فرهنگ شيعى 3. اهداف شيخ كلينى از تنظيم و تدوين كتاب كافى 4. نيازسنجى ضرورت پرداختن به تحقيق و ترويج كتاب كافى و شيخ كلينى و 5. بايستههاى پژوهشى مرتبط با كافى و كلينى؛
كه توسّط انديشمندان معاصر: استاد محمّد بيابانى اسكويى، دكتر محمّدمهدى ركنى، حجّت‌الاسلام محمّد محمّدى رى شهرى و استاد على ملكى ميانجى پاسخگويى شده است. بر اساس پاسخهاى اين انديشمندان، 1. براساس حديث ثقلين سرچشمه اصلى دين قرآن و حديث است. 2. كتاب كافى با توجّه به قدمت و جامعيّت و اعتبار، نه تنها در چالشهاى فكرى زمان خود نقش اساسى داشته است، بلكه براى زمانهاى بعد نيز چنين نقشى دارد. 3. براى ترويج كافى در روزگار حاضر به ويژه با توجّه به معارف اعتقادى شيعى، بايد برمبناى آن تلاشهاى بيشترى انجام شود كه راه حلّى مناسب براى پاسخ به خرافات و تحريفات است. 4. پژوهشهاى حديثى بيشتر و جدّی تر براى شناخت كافى لازم است.
همه بزرگان و فقهاى طراز اوّل شيعه به عظمت و جايگاه ويژه كتاب كافى اعتراف و با نهايت بزرگداشت و تكريم، از مؤلّف آن ياد كرده‌اند. پرداختن به كتاب كافى، يعنى احياى مكتب اسلام و قرار دادن اسلام ناب در اختيار جامعه بشرى و خدمت سترگ به علم و فرهنگ و دين.
نگرشی تطبیقی – تحلیلی به کافی کلینی و صحیح بخاری
مقاله حاضر به بررسى علمى و نگرش تطبيقى دو جامع حديثى كهن شيعه و سنّى، «كافى كلينى» و «صحيح بخارى» از پنج ديدگاه مختلف پرداخته است: 1. جايگاه كتب مذكور و نويسندگان آنها نزد دانشمندان شيعه و علماى اهل تسنّن، همراه با ذكر اقوال دانشمندان اهل تسنّن درباره بخارى و صحيح او، نمونه هايى از ستايشهاى دانشمندان شيعه از كتاب كافى كلينى و انگيزه نگارش كتاب كافى؛
2. شخصيّت، وثاقت و مقبوليّت نويسندگان هر دو كتاب نزد پيروان هر دو مكتب و شخصيّت علمى و وثاقت كلينى از منظر بزرگان اهل سنّت، از جمله بغوى و ابن‌اثير جزرى 3. صحّت انتساب كتب به نويسندگان و زمان تدوين و نگارش كتب 4. ترتيب و تنظيم هر دو كتاب، مقايسه كمّى آنها از نظر تعداد احاديث، تعداد ابواب، شكل و محتواى ابواب و مقايسه كيفى روايات با توجّه به: الف) محتوا و ب) عمق و ژرفاى معانى 5. صحّت احاديث دو كتاب با تكيه بر ملاكهاى گوناگون، از جمله فاصله تدوين و صدور، قرائن ضعف در متون احاديث صحيح بخارى و حصول اطمينان نسبت به صدور احاديث كافى از معصوم. برخى شواهد ضعف در اسناد و راويان صحيح بخارى و نمونههايى از تعصّب در اين كتاب، در موضوع كم‌رنگ جلوه دادن فضائل على (ع)، ترك حديث آل محمّد (ص) و تجاهل نسبت به حضرت صادق (ع) بررسى و اشاره شده است.
رساله نامه شیخ کلینی
دراين پژوهش، پس از ارائه شرح حال بسيار مختصر شيخ كلينى، به معرّفى رساله هاى دانشگاهى در مقاطع كارشناسى ارشد و دكترى در موضوع شيخ كلينى و الكافى، به صورت توصيفى، همراه با چكيده، محلّ نگهدارى و شماره بازيابى آنها پرداخته است.
در مجموع، تعداد 37 پاياننامه شامل 17 پايان نامه مستقل و 20 پايان نامه مرتبط از پايگاهها، مراكز اطّلاع‌رسانى، فهرستهاى پيوسته برخى از كتابخانه هاى دانشگاهى و ساير منابع، شناسايى و به ترتيب الفبايى عناوين، معرّفى شدند. در قسمت پايانى پژوهش حاضر، بررسى آمارى مختصرى درباره پاياننامه ها به لحاظ موضوع، زبان، سال و مقطع تحصيلى ارائه شده است كه بر اين اساس، فقط دو پايان نامه به زبان عربى تدوين شده و قديمترين پايان نامه به دست آمده، مربوط به سال 1342 بوده و بيشترين پايان نامه ها در سال 1379 تحقيق و دفاع شده است. موضوعات اصلى پايان نامه هاى معرّفى شده، قرآن و استناد به آن، حديث و استناد به آن، كتاب كافى و شرح حال شيخ كلينى است.
گزارشی از جلسات نقد و بررسی کتاب «مکتب در فرآیند»
كتاب «مكتب در فرآيند تكامل» بر مبناى دو هدف، توسّط دكتر حسين مدرّسى طباطبايى، تأليف شده است: 1. معرّفى تاريخ تشيّع به عنوان يك جريان عقيدتى در اسلام، به خوانندگان غربى و غير مسلمان 2. شناخت فرآيند شكل گيرى و تكامل مكتب تشيّع در سه قرن نخست اسلامى.
فصل اوّل كتاب با عنوان «حقوق و مسئوليّتها» شامل مرورى كوتاه بر تاريخ تشيّع تا ابتداى دوران غيبت صغرى است كه در اين نقد، بخش اعظم آن مورد بررسى قرار گرفته است. روايات استناد شده در كتاب مكتب در فرآيند تكامل، در موضوعهاى امامت، غيبت امام مهدى (ع) و… از منابع حديثى همچون المحاسن احمدبن محمّدبن خالد برقى، الكافى شيخ كلينى، الغيبة محمّدبن ابراهيم نعمانى و اختيار معرفة الرجال شيخ طوسى استخراج شده كه در اين مقاله، به بررسى آنها پرداخته شده است.