سيماى امام على (علیه السلام) در قصيده عينيّه شاعر اهل سنّت، عبدالباقى العمرى
امام على‌بن ابى‌طالب 7 شخصيّتى است بى‌نظير كه شاعران بسيارى از مذاهب گوناگون، زبان به مدح ايشان گشوده‌اند. شاعران اهل سنّت نيز از اين امر مستثنا نبوده‌اند و شخصيّت والاى حضرت على 7 نه تنها شيعيان را به ستايش واداشته، بلكه دانشمندان و بزرگان غير شيعه نيز، آن‌گاه كه گوشه‌هايى از عظمت آن حضرت را درك كرده‌اند، در برابر عظمت شخصيّت ايشان سر تعظيم فرود آورده‌اند.
در اين مقاله، سعى شده تا با بررسى قصيده عينيّه شاعر اهل سنّت، عبدالباقى العمرى، دورنمايى از چهره تابناك امام على 7 را به نمايش بگذاريم و ديدگاه عمرى و ميزان معرفت وى را نسبت به امام اوّل مسلمانان با الهام از قرآن كريم و حديث شريف بكاويم.
بررسى تحليلى انتشارات علمى توليدشده در حوزه اسلام
هدف از پژوهش حاضر، بررسى توليدات علمى در حوزه اسلام، در سطح جهان است. اين پژوهش با استفاده از روش علم‌سنجى انجام شده است و شاخصهايى را براى ارزيابى و سنجش ميزان اطّلاعات توليد شده در زمينه‌هاى گوناگون و در كشورهاى مختلف، در اختيار پژوهشيان قرار مى‌دهد. در اين مقاله، با استفاده از شيوه‌هاى علم‌سنجى، ميزان انتشارات علمى توليد شده در حوزه‌هاى اسلام در پايگاه Web of Scienceطى سالهاى 1978ـ2010 مطالعه و تحليل شد و تمامى پيشينه‌ها در حيطه‌هاى موضوع، زبان، كشور، نويسنده، سال انتشار، نوع مدرك، مجلّه و موسّسه و دانشگاهها تجزيه و تحليل گرديد. آن گاه كلّيه پيشينه‌ها براى ترسيم ساختار علم به نرم افزار Hist Citeوارد شد و 30 مقاله اوّل حوزه مورد بررسى در
WOSانتخاب و به وسيله نرم‌افزار فوق، تجزيه و تحليل شدند. يافته‌هاى پژوهش نشان داد كه در مجموع 93 كشور در نگارش مدارك حوزه موضوعى اسلام در سطح جهانى، نقش داشته‌اند كه از اين ميان، كشورهاى ايالات متّحده آمريكا، انگلستان، كانادا در رتبه‌هاى اوّل تا سوم و ايران در مرتبه هفدهم قرار دارند. همچنين، مشخّص شد كه 83% از مدارك به زبان انگليسى است. 2224 مؤسّسه توليدكننده متون علمى اسلام‌اند كه عمدتآ امريكايى و انگليسى‌اند. يافته‌ها نشان داد كه 53% عناوين منتشر شده در قالب نقد كتاب بوده است و پس از آن، مقالات (6/37%) قرار داشته‌اند. از مجلّات برتر در زمينه اسلام، مى‌توان به ترتيب، به مجلّه بين‌المللى مطالعات خاورميانه، جهان اسلام و مجلّه خاورميانه اشاره كرد. از لحاظ كمّى سالهاى 2008 و 2009 بيشترين مدارك را در خود جاى داده‌اند و اين امر استقبال بيشتر جامعه علمى از مقوله‌هاى مورد پژوهش را نويد مى‌دهد.
تعليقات ابن‌عتائقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى
ابن‌عتائقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر اين تلخيص افزوده است. در اين گفتار، چندين تعليقه ابن‌عتائقى در مباحث قرآنى، ادبى و لغوى، رجالى و تاريخى تفسير قمى، براساس دو نسخه خطى از كتاب ابن‌عتائقى آمده است.
وجوه و مصاديق واژه‌هاى «ماء» و «سماء» در قرآن
معانى واژه‌هاى «ماء» و «سماء»، در اين مقاله مورد بررسى است. «ماء» در قرآن، در دو بُعد مادّى و معنوى مطرح شده است. در بعد مادى، مصاديقى مثل آب نوشيدنى، باران و نطقه؛ و در بعد معنوى، مصاديقى مثل: حامل عرش الهى، پاداش استقامت در راه حق و مايه تأليف قلوب دارد.
كلمه «سماء» نيز در اصل به معناى رفعت و بلندى است. در قرآن، اين كلمه نيز دو بُعد مادّى و معنوى دارد: مادّى يعنى آسمان كه همگان مى‌بينند. معنوى، مانند غيب و ملكوت.
جايگاه تأويل در روايات تفسيرى امام سجاد علیه السّلام
بخش قابل توجهى از روايات تفسيرى را كه از امام سجاد 7 برجاى مانده، تأويل آيات و ارائه مصاديق آنها تشكيل مى‌دهد. اين روايات نقش تعيين‌كننده‌اى در بازسازى عقايد جامعه پس از شهادت سيد الشهداء 7 دارد، در اين گفتار، فزونىِ روايات تأويلى و تعيين مصاديق آيات، بر پايه مخاطب و فضاى صدور روايات تحليل شده است.
نگارنده، نمونه‌هايى از موضوع‌هاى اين روايات را بدين‌سان برمى‌شمارد: بازسازى بنيان تفكّر ولايت‌مدار، ترسيم محورهاى تفكّر مهدوى، تعيين مصاديق آيات.
تعليقات آيت‌الله جعفرى بر اصول كافى، هفده باب از كتاب الحجّة
آيت الله شيخ محمّد رضا جعفرى ضمن ترجمه انگليسى كتاب اصول كافى، تعليقات ارزشمندى بر آن افزوده است. در اين گفتار، تعليقات نگارنده بر هفده باب كافى آمده است. نگارنده در اين تعليقات، درباره سليمان و ابوذر، حكومت عبّاسيان، نام بعضى از راويان احاديث، و درونمايه احاديث، نكات مهمّى بيان كرده است.
معرفی کتاب تفسير مصباح الهدى
نگارنده در اين گفتار، تفسير مصباح الهدى نوشته ميرزا جواد تهرانى را شناسانده، شيوه تفسيرى و درونمايه آن را مرور مى‌كند. شرح حال مختصر ميرزا جواد تهرانى نيز در اين گفتار آمده است.
آيات العقائد
در مقدّمه، بر اين نكات تأكيد مى‌شود: «در معارف قرآنى به ويژه در آيات اعتقادى توحيد و معاد، بايد روش تعقّل در تعاليم وحى را در درجه نخست اهمّيّت قرار داد… عقل درمى‌يابد كه وحى، منبعى استوار و مطمئن براى دريافت حقايق است… و از سويى درمى‌يابد كه خطا و محدوديت در وحى راه ندارد… البتّه آيات و احاديثى مورد استفاده قرار مى‌گيرد كه از متشابهات نباشد و از روشنى دلالت برخوردار باشد، چنان كه در احاديث، افزون بر روشنى دلالت، قوّت سند و صحت انتساب آن به معصومين : نيز بايد احراز گردد.» (آيات العقائد، ص 14ـ15)
حقوق مسلمين؛ موسوعه قانونى در ارتباط با مسلمانان شيعى
اين گفتار، ترجمه مقدّمه امِده كِرى بر ترجمه فرانسوىِ كتاب شرايع الاسلام محقق حلّى است. كِرى ـ كه در اواخر قرن 19 ميلادى، اين ترجمه را به سامان رسانده ـ در مقدّمه خود، به تاريخ فقه و حقوق اسلامى اشاره مى‌كند، ازجمله: شيخ مفيد، شيخ طوسى، سيد مرتضى. سپس به تفصيل در مورد شرح حال محقق حلّى و شناسايى كتاب شرايع الاسلام مى‌پردازد. نگاه خاصّ برون‌دينى به فقه شيعى را در اين گفتار مى‌توان يافت.
انديشه تفويض و آراى مفوضه؛ واكاوى يك خلط ناموفّق
صحت نقد و بررسى تاريخ تفكّر هر مذهبى بيش از هر چيز نيازمند دسترسى به منابع متقن و موثق است. پس از آن، ايده‌پردازى صحيح در ارائه طرحى جامع در اين زمينه نيازمند تحليل‌هاى سالمى است كه توانايى جمع اطلاعات پراكنده را به همراه داشته و از هجوم نقض‌هاى پى‌در پى در امان باشد. در طراحى تاريخ تفكر شيعه، برخى مبتلا به افراط و تفريط‌هايى شده‌اند كه نتيجه‌اى جز ارائه طرحى ناقص و ناكارآمد نداشته است.
تعليقات ابن عتايقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى: مباحث كلامى
ابن‌عتايقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او، خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر آن افزوده است. در اين گفتار، 24 تعليقه ابن‌عتايقى در مباحث كلامى براساس دو نسخه خطى از تفسير مزبور آمده است.
مستشرقان يهودى و تفاسير اوّليّه اماميّه
اين مقاله به نقد و بررسى اشكالات يك نويسنده يهودى بر باورهاى شيعه اماميّه درخصوص عصمت پيامبر و عدد ائمّه : اختصاص دارد. به گمان وى، متون اوّليّه شيعه اماميّه در گذر زمان مورد پالايش قرار گرفته و امروزه در معتقدات شيعه اماميّه، اثرى از آن مشاهده نمى‌شود. او در كتابى كه درباره تفاسير اوّليّه اماميّه نوشته، با استناد به دو روايتِ برگرفته از تفاسير قمى و عياشى ـ كه به ترتيب در مورد معراج پيامبر 9 و معناى تأويلى «سبع سنابل» سخن گفته‌اند و او آنها را دو روايت غيرعادى مى‌نامد ـ نسبت به عصمت پيامبر9 و نيز عدد ائمّه : شبهه كرده است. در روايت اوّل ذيل آيه 94 سوره يونس، از وحى الاهى به پيامبر 9 در شب معراج در مورد مقامات اميرالمومنين 7 و خطور عظمت آن مقام در نفس پيامبر 9 سخن به
ميان آمده كه به گمان آن نويسنده بر حسادت پيامبر به امام على 7، شكّ در اين وحى و در نتيجه عدم عصمت ايشان دلالت دارد. در روايت دوم هم كه هفت تن از فرزندان امام حسين 7 بعنوان مصاديق سنبله ذكر شده است، نويسنده ياد شده مدّعى است كه اين روايت برخلاف آنچه شيعه امروز به آن معتقد است، از حصر تعداد ائمّه به هفت نفر و قائم بودن هفتمين آنها حكايت دارد.
جايگاه صحابه در تبيين قرآن: بررسى ده حديث
آيت الله محمّد هادى معرفت در كتاب «التفسير الاثرى الجامع»، براى تبيين مبناى خود در شيوه گزينش احاديث تفسيرى، به ده حديث از پيامبر و ائمه عليهم السلام استناد كرده كه براساس آن،اقوال صحابه و تابعين، حجّيّت و اعتبار كامل دارند. نويسنده، اين مقاله را در نقد و بررسى اين نظريه نوشته و اين احاديث را از ديدگاه سند و دلالت، بررسى و نقد مى‌كند.
نگاهی به زندگی پربار دکتر حسین علی محفوظ
اين گفتار به زندگى‌نامه و آثار علمى دكتر حسين على محفوظ، استاد فقيد عراقى (1344ـ1430 هجرى قمرى/ 1926ـ2009 ميلادى) مى‌پردازد. برخى از بزرگان خاندان علمى او كه هشت سده تاريخ درخشان دارند، شرح حال مختصر و برخى از تأليفات و تلاش‌هاى علمى او، كوشش پى‌گير او در احياى سنّت حسنه روايت حديث، فهرستى از مشايخ روايتى او، در اين گفتار آمده و در پايان، منابعى براى آشنايى با شخصيت او و دو سند منتشر نشده درباره ارتباط علمى ايشان با استاد فقيد سيد جلال‌الدين محدث ارموى آمده است.