اراده خداوند از دیدگاه ثقة الاسلام کلینی
درباره اينكه اراده از صفات فعل يا صفات ذات خداست، ميان دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد. قول مشهور اين است كه اراده از صفات ذات است. كلينى، مفيد، قاضى سعيد، مجلسى و طباطبايى اراده را از صفات فعل خدا، شمرده‌اند. ضابطه كلينى درباره صفات فعل و ذات «اتّصاف و عدم اتّصاف به ضدّ وجودى» است.
اين ضابطه را قاضى سعيد قمى مورد اشكال قرار داده است. حدوث و قدم نيز در ضابطه صفات ذات و فعل، مطرح شده است. نمونه صفاتى كه در كتاب التوحيد كافى به عنوان صفات فعل مطرح شده‌اند، عبارت‌اند از: مشيّت، اراده، غضب، رضا و سخط كه در اين پژوهش، روايات مربوط به اراده و مشيّت بررسى شده است. مشيّت در معناى اراده يا نزديك به آن تعبير شده است. مشيت حادث است و نمىتواند از صفات ذات باشد. ضابطه كلينى در تشخيص صفات ذات و صفات فعل، بيان و جايگاه اراده از ديدگاه متكلّمان و فلاسفه، با تاكيد بر ضابطه كلينى و علّا مه مجلسى در شرح كافى، بررسى شده است.
مشایخ ثقة الاسلام کلینی
با توجّه به سلسله اسناد روايات، فهرست نسبتاً مفصّلى از مشايخ حديث ثقه الاسلام كلينى در كتاب مشهور الكافى، به دست ميآيد كه تعداد ايشان سى و هفت نفر شمرده شده است. در نوشته حاضر، به معرّفى اين مشايخ به ترتيب الفباى كنيه از ابن بابويه تا محمّدبن يحيى عطّار، ابوجعفر قمى، پرداخته شده است.
در ذيل هر شخصيّت، تعداد روايات، مشايخ، راويان و در برخى موارد، توضيحات مختصرى ارائه شده است. راويان روايات به دو دسته راويان كم حديث و راويان مكثّر تقسيم شده است. بر اساس تعاريف ارائه شده، راويان كم حديث راوياني‌اند كه روايت شيخ كلينى از آنان اندك است؛ از جمله: ابنبابويه، ابوبكر حبّال، علی ّبن موسى و حسن بن خفيف. راويان مكثّر نيز شامل راويان و مشايخي‌اند كه شيخ كلينى احاديث زيادى از آنان نقل كرده است. از جمله آنها می توان به احمدبن ادريس، حميدبن زياد، محمّدبن يحيى و علی ّبن محمّد كلينى اشاره كرد.