آخرين تحقيقات در تاريخ تشيع متقدم
[1]این[2]مقاله شمایِ کلی‌ای از پژوهش‌های اخیر در مورد تاریخ متقدم اسلام شیعی را با توجهِ ویژه به شیعه اثناعشری یا امامی ارائه می‌دهد. تحقیقاتی که در اینجا بررسی می‌شود دو دوره را پوشش می‌دهند. اول دوره‌ای که از ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی آغاز و به تحکیم مهم‌ترین گروه شیعی یعنی امامیه می‌انجامد. تاریخ دقیقِ تحکیم، موضوعی مورد وفاق بین محققان نیست ولی قدیمی‌ترین تاریخ مربوط به دوره امام محمد باقر (و. 732) و دیرترین تاریخ مربوط به دوره جدایی جماعت اسماعیلی از امامی پس از وفات امام جعفر صادق (و. 765) است. دومین دوره دوره‌ای است بین همین دوره تحکیم تا ظهور بدنه‌ی نوشتاریِ پابرجایی از اصول عقاید امامی در پایان قرن دهم میلادی. این دوره که حدود 350 سال طول کشیده، سازنده مرحله «شکل‌گیری» اسلام شیعی است. با پایان این دوره، دسته‌ای از نسخه‌های بدیل اسلام شیعی ایجاد شد که در گذر تاریخ تا به امروز دوام آورده‌اند. نسخه‌های دیگری از تشیع که در ادبیات تاریخی و اعتقادی این دوره توصیف‌شده‌اند، یا از بین رفته‌اند یا در فضای سیاسی دوره متقدم اسلامی حمایت از آن‌ها کم‌کم رنگ باخته است. در پایان قرن ده میلادی، گروه‌های فرقه‌گرای شیعی که از تندباد حوادث سه قرن گذشته جان سالم به در برده بودند، پایه و اساس مظاهر تشیع در دوره‌‌‌های کلاسیک، کلاسیک متأخر و اسلام مدرن قرار گرفته‌اند.[3]