برچسب: قم

برگزاری دوره‌ های عرفان اسلامی در قم

حجت‌الاسلام احمد ابوترابی امروز در گفت‌‌وگو با خبرنگار فارس در قم با اشاره به فعالیت مقدماتی در زمینه رشته‌های علوم عقلی اظهار کرد: به دلیل آنکه محقق عرفان در حوزه علمیه و دانشگاه‌ها اندک بود، ناچار شدیم که دوره‌های آموزشی عرفان اسلامی را راه‌اندازی کنیم.

مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرنهای دوم و سوم هجری

قم، کوفه و بغداد به عنوان کانونهای اصلی فعالیتهای علمی شیعیان در قرن دوم تا چهارم هجری، جایگاهی ویژه در مطالعات شیعه‌پژوهی دارند. اما «حوزه علمی اهواز» هم به عنوان یکی از مدارس مهم و کهن شیعه در ایران شایسته یادکرد است که به استناد منابع تاریخی، حدیثی و تراجم، نمایندگان قدرتمند و مشهوری در تاریخ فقه و حدیث شیعه داشته است. این مقاله بر آن است با نگاهی تاریخی و پس از مروری بر ریشه‌های تشیع اهواز، جایگاه حوزه علمی اهواز را در حفظ و گسترش مکتب اهل بیت(ع) از طریق واکاوی رابطه علمی بین قم و اهواز بنمایاند. این رابطه در قالب مهاجرت برخی علما از اهواز به قم و برعکس، مراودات علمی بین دو خاندان بزرگ «آل مهزیار اهوازی» و «اشعریان قمی» و حضور برخی از اصحاب و وکلای خاص امامان(ع) در این دو مرکز بروز یافته است.

واکاوی خاستگاه جغرافیایی خاندان برقی

قم از اواخر قرن نخست هجری، مهد تشیع و مرکز بالندگی عالمان شیعی در ایران بوده است. در گذشته، این سرزمین به صورت یک شهر منسجم نبود و شامل مناطق متعددی می شد. یکی از این مناطق، «برق­رود» یا «برقه» است که «خاندان برقی» منسوب به آن هستند. از آن جا که تنی چند از عالمان بزرگ شیعه از این خاندان برخاسته­اند، این انتساب اهمیت فراوانی می­یابد. از سویی، مناطق دیگری با نام «برقه» در جهان وجود دارند که برخی از آنها از برقه قم مشهورتر و معروف­تر هستند و از همین روی، منابع تاریخی – جغرافیاییِ متقدم، توجه بیشتری به آنها داشته­اند. بررسی، ردیابی و اثبات صحت انتساب «خاندان برقی» به «برقه» قم و رد انتساب­های دیگر مستند به دلایل و شواهد تاریخی – جغرافیایی، هدفی است که این مقاله آن را دنبال می­کند.

قم در دو قرن نخست هجرى‏

شهر باستانى قم، که احیاى آن را بعد از آن که به دست اسکندر ویران شد به قباد ساسانى نسبت مى‏دهند، به سال 23 قمرى، به دست اعراب فتح شد. با مهاجرت گسترده‏ى شیعیان به قم در پایان سده‏ى سوم این شهر، به شهرى شیعى مذهب بدل شد و این تحول مذهبى موجب شکوفایى آن شد. در مقاله‏ى حاضر ضمن اشاره‏اى گذرا به موقعیت جغرافیایى و جغرافیاى تاریخى قم در عهد باستان و قرون اولیه‏ى هجرى، به چگونگى فتح این شهر توسط اعراب مسلمان پرداخته شده و پیآمدهاى سیاسى، مذهبى اجتماعى ناشى از استقرار قبایل عرب شیعى در این شهر طى قرن‏هاى اول و دوم هجرى مورد بررسى قرار گرفته است.

رابطة تقدیر و قضای الهی با افعال انسان در مدرسة کلامی ‌قم

مسألة تقدیر و قضای الهی از مسائل بسیار برجسته در منظومة معرفتی شیعه است. این نوشتار به روش تحلیل گزاره‌ای رابطة تقدیر و قضای الهی را از نگاه دو عالم برجستة مدرسة کلامی‌ قم؛ شیخ کلینی و شیخ صدوق بررسی می‌کند. حاصل این پژوهش این است که تقدیر و قضای تشریعی همة افعال اختیاری انسان را فرا می‌گیرد، اما شمول تقدیر و قضای تکوینی الهی نسبت به افعال انسان به گونه‌ای است که افعال انسان مخلوق تقدیری پروردگار و مخلوق تکوینی انسان‌اند؛ یعنی خداوند حدود و اندازة افعال را رقم می‌زند، ولی این انسان است که آن‌ها را در مرحله عمل به منصة ظهور می‌رساند. گناهان انسان به علم، تقدیر و نیروی الهی انجام می‌شود. خداوند انسان را از انجام آن‌ها نهی کرده است، ولی باز انسان به اختیار خدا مرتکب گناه می‌شود. این نظریه مجبور بودن انسان (جبر) و واگذاری او به خودش (تفویض) نیست، چرا که این ارتباط دوسویه است: در یک سو اختیار، تکلیف و مسئولیت انسان قرار دارد و در سوی دیگر حضور مؤثّر خداوند در اعمال انسان مشاهده می‌شود.