رابطة تقدیر و قضای الهی با افعال انسان در مدرسة کلامی قم
مسألة تقدیر و قضای الهی از مسائل بسیار برجسته در منظومة معرفتی شیعه است. این نوشتار به روش تحلیل گزاره‌ای رابطة تقدیر و قضای الهی را از نگاه دو عالم برجستة مدرسة کلامی قم؛ شیخ کلینی و شیخ صدوق بررسی می‌کند. حاصل این پژوهش این است که تقدیر و قضای تشریعی همة افعال اختیاری انسان را فرا می‌گیرد، اما شمول تقدیر و قضای تکوینی الهی نسبت به افعال انسان به گونه‌ای است که افعال انسان مخلوق تقدیری پروردگار و مخلوق تکوینی انسان‌اند؛ یعنی خداوند حدود و اندازة افعال را رقم می‌زند، ولی این انسان است که آنها را در مرحله عمل به منصة ظهور می‌رساند. گناهان انسان به علم، تقدیر و نیروی الهی انجام می‌شود. خداوند انسان را از انجام آنها نهی کرده است، ولی باز انسان به اختیار خدا مرتکب گناه می‌شود. این نظریه مجبور بودن انسان (جبر) و واگذاری او به خودش (تفویض) نیست، چرا که این ارتباط دوسویه است: در یک سو اختیار، تکلیف و مسئولیت انسان قرار دارد و در سوی دیگر حضور مؤثّر خداوند در اعمال انسان مشاهده می‌شود.
راضی به رضای خدا!
همیشه گفته می شود، باید راضی به رضای خدا بود؛ چه طور کسی که در زندگی مشکلات دارد و سرنوشت خوبی ندارد، راضی به رضای خدا باشد؟
تقدیر قاتل و مقتول
با توجه به آیات قرآن اگر ساعت و لحظه مرگ شخصی فرا رسد هیچ کس قادر نیست که آن را لحظه ای جلو یا به تأخیر اندازد. حال چرا قاتل را مجازات می کنند در صورتی که تقدیر مقتول آن بوده که باید در آن لحظه از دنیا می رفته است؟
تقدیر و اجل
آیا مرگ طبق اجل و تقدیر حتمی صورت می گیرد یا عوامل دیگری هم در آن نقش دارند؟
تقدیر و صله رحم
آیا صله رحم که عمر را طولانی می کند، تغییری در تقدیر محسوب می گردد یا خیر؟
تقدیر و صدقه
صدقه چگونه عامل دفع بلا و تغییر سرنوشت و تقدیر انسان در امور دنیایی می شود؟
دعا و رفع مشکلات
آیا دعا و نماز فقط به جهت تقویت معنویت و آرامش روانی به کار می روند یا این که در رفع مشکلات و سرنوشت دنیایی انسان هم مؤثر می باشند؟
تقدیر و دعا
وقتی دعا می کنیم که خدایا همه مریضی ها را شفا بده و یا گرفتاری های ما را برطرف نما آیا به نوعی به سنت های الهی مغایرت پیدا نمی کند چرا که اگر قرار باشد این دعاها پذیرفته شود معنایش این است که هیچ کس نباید از این دنیا برود و یا مشکلی داشته باشد؟
تقدیر و گناه
آیا انجام گناه باعث تغییر تقدیر الهی می شود؟
شانس و قضا و قدر
آیا شانس ارتباطی با قضا و قدر دارد؟ گاهی اتفاق هایی برای انسان می افتد که از اختیار خارج است به این امور چه می توان گفت؟ شانس؟ خواست خدا؟ یا نتیجه کار خود؟
مجازات یا تقدیر؟!
آیا در این دنیا حوادث و بیماری ها از طرف خداوند مقدر برای انسان ها می گردد و می خواهد انسان را با آنها امتحان کند و یا مجازات کند و یا این که تمام این ناملایمات اقتضای طبیعی زندگی ما می باشد؟
حادثه و تقدیر
حادثه و بیماری و یا نقص عضوی که برای انسان پیش می آید تقدیر انسان است یا بی احتیاطی فردی، مثلاً تصادف کردن کسی که بر اثر آن می میرد آیا باید بگوییم پایان عمرش بوده است و حال آن که اگر انحراف به چپ نداشت و یا با حالت خواب آلودگی رانندگی نمی کرد، نمی مرد؟ اگر الان خودم را بکشم می گویند پایان عمرش بود و اگر هم خودم را نکشم می گویند عمرش باقی است؟ قضا و قدر در این رابطه چگونه است؟
رزق الهی و تلاش انسان
این که خداوند روزی را تکفل کرده شرح دهید. و نقش کار و تلاش انسان و یا دعا و توکل به چه مقدار است؟
روزی یکسان
اما چرا روزی مردم یکسان نیست؟