«قُرّاء» و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجرى
با ظهور اسلام و آغاز وحى، گروهى در جامعه اسلامى شکل گرفت که به قُرّاء مشهور شدند. آنان از بزرگان و خواص جامعه اسلامى به شمار مىآمدند. شناخت قرّاء و بررسى نقش آنان در تحولات فرهنگى، سیاسى قرن اول هجرى محور اصلى بحث حاضر است.
در بعد فرهنگى، قاریان، رهبران اندیشه و کارگزاران تولید و نشر علوم مختلف، از جمله: قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، تاریخ و ادبیات عرب، در تمدن اسلامى بودند. آنان با حضور خود درمناطق تازه فتح شده، در جامعهپذیرى آن نواحى نقش مهمى ایفا کردند. در تعامل با حکومتها، گاهى با ایفاى نقشهاى مشروعیت بخشى و حمایتى به استحکام آنها کمک مىکردند و گاهى با ایفاى نقش انتقادى و اعتراضى، به رویارویى با آنان مىپرداختند و در این مسیر مشقتهایى را متحمل شدند؛ گروهى مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و عدهاى از آنان تبعید یا کشته شدند.
تاریخنگارى اسلامى در دو قرن اول هجرى
جنبش فرهنگى تاریخنگارى اسلامى همواره تحت تأثیر عوامل مختلف قرار گرفته است که بخشى از آنها ریشه در نیازهاى حیات اجتماعى و بخشى دیگر نیز از سطوح پیشرفت جامعهى انسانى متأثر شدهاند. در این مقاله به برخى عوامل مؤثر بر این بخش و ویژگىهاى آن توجه شده و به تناسب بحثى دربارهى مکاتب تاریخنگارى مدینه و عراق طرح شده است.