تاریخ و تاریخى گرى
این نوشتار در ابتدا تفاوت هاى میان شعر (ادبیات) و تاریخ را بررسى مى کند؛ در شعر، همه چیز به احتمال ختم مى شود، اما تاریخ مجبور است به هر امر ممکنى توجه کند. اما با نگاهى دقیقتر، مرزبندى بین تاریخ و شعر در هم مى ریزد. در ادامه این نکته مطرح مى شود که با ظهور «نو تاریخى گرى آمریکایى» بار دیگر به سبک تاریخ نگارى هرودوت توجه شده است. نویسنده سپس به ماهیت تبیین تاریخى مى پردازد و با اشاره به تفاوت امر تاریخى و امر علمى توضیح مى دهد که امر علمى حاصل مشاهده و مبتنى بر رابطه علت و معلولى است و قابل پیش بینى و تکرار پذیر است. اما امر تاریخى مبتنى بر رابطه علت و معلولى قابل پیش بینى و تکرار پذیر نیست. ساخته هاى فرهنگى و تاریخى یک بار براى همیشه تولید شده اند اما تفسیر آنها به یک بار محدود نمىشود. یکه بودن واقعه تاریخى و اثر هنرى آنها را به یک زمان خاص گره مى زند، اما راه را براى نوعى تبیین باز مى کند که در طول زمان تغییر مى کند.
کند و کاوى در تعریف علم تاریخ و نقد یک نگاه
این مقاله در پى آن است که اوّلاً، بر ضرورت گسترش مطالعات روششناسى و معرفتشناسى تاریخى در ایران تأکید کند و ثانیاً، با نقد یکى از تعریفهایى که اخیراً درباره علم تاریخ صورت گرفته، توجه اندیشوران را به بحثها و گفت و گوهاى انتقادى سوق دهد تا با نقد بسیارى از سنتهاى رایج در امر آموزش و پژوهش تاریخ در ایران، زمینه تغییر نگرشها و روشها در این حوزه بیش از پیش فراهم آید. از این رو، نگارنده پس از شرح اجمالى برخى از عناصر و مؤلفههاى اصلى هویت دهنده علم تاریخ و بیان کاستىها و نارسائىهاى تعریف ارائه شده در کتابِ «اسلام و ایران؛ بررسى تاریخى»، تعریفى دیگر از این علم ارائه کرده است.
دیدگاه معرفت شناختى و روش شناختى ابن خلدون دربارهى تاریخ
عبدالرحمنبن خلدون به عنوان پدر فلسفه تاریخ شناخته شده است. براى بیشتر پژوهشگرانى که به بررسى اندیشههاى ابن خلدون پرداختهاند، دیدگاههاى او در عرصه فلسفه نظرى تاریخ جاذبه بیشترى داشته است. بررسى دقیق مقدمه نشان مىدهد که ابن خلدون افزون بر ارایه یک نظام نظرى براى بررسى چگونگى تحول جوامع انسانى، دیدگاههایى را مطرح مىکند که در چارچوب فلسفه علم تاریخ یا فلسفه انتقادى تاریخ در خور بررسى است. این نوشتار بر آن است که نخستین بارقههاى مباحثى چون تاریخ انتقادى، جامعهشناسى تاریخى و روانشناسى تاریخى در مقدمه قابل جستجو و شناسایى است.