بررسی و نقد توحید در اندیشه سلفیه وهابی و سلفیه جهادی
گرچه مسئله توحید یکی از اصول و مبانی اسلام است ولی تفاسیر مختلفی از آن شده است، به گونه ای که برخی گروه ها با تفسیر افراطی و متعصبانه ای که از توحید دارند فقط خود را توحیدی می خوانند و سایر مسلمانان را مشرک و کافر قلمداد می کنند. گروه سلفیه وهابی که رهبر فکری شان ابن تیمیه است، و سلفیه جهادی که نظریه پرداز تفکرات آنها سید قطب است، از این طیف به شمار می روند. این مقاله به بررسی و نقد توحید از دیدگاه آنها پرداخته است و باور دارد که این دو گروه گرچه در مبحث و روش شناسی، با یکدیگر موافق اند ولی در حوزه معرفت شناسی سلفیان وهابی ظاهر گرا هستند و سلفیان جهادی قائل به تأویل شده اند.و بنابراین، در حوزه معنا شناسی هم با یکدیگر مخالف اند؛ چرا که وهابی ها باید ملتزم به تجسیم شوند، برخلاف قطبی ها که تفسیری متفاوت از صفات خبری خداوند تعالی دارند. بر این اساس، رویکرد سلفیه وهابی در توحید «توحید القبوری» و سلفیه جهادی «توحید القصوری» است.
بررسی تطبیقی دیدگاه وهابیت و اخوان المسلمین درباره بنی امیه
بنی امیه در میان مسلمانان به دلیل دشمنی با اهل بیت علیهم السلام و به انحراف بردن تاریخ اسلام و حوادث ناگواری که به وجود آورده اند، جایگاه مطلوبی ندارند. اما وهابیت به دفاع از آنان پرداخته، سعی در تبرئه آنها داشته اند. معاویه را پادشاهی عادل و قدرتمند و سیاست مدار و صاحب فتوحات غرب جهان اسلام دانسته اند و علاوه بر اینکه از معاویه به بزرگی و قداست یاد می کنند، دامن یزید بن معاویه را نیز از کشتن امام حسین علیه السلام پاک می دانند. اخوان المسلمین اما در نگاهی منصفانه به تاریخ اسلام به انتقاد از معاویه و یزید پرداخته، با پذیرش جنایات منتسب به آنها، حکومت آنها را مبدأ انحراف از سیره خلفا و ریشه مشکلات سیاسی جهان اسلام به حساب آورده اند. اختلاف نظر میان وهابیت و اخوان در مسائلی همچون مشروعیت حکومت بنی امیه، ضخصیت و اعمال معاویه، و حوادثی چون جنگ صفین، صلح امام حسن علیه السلام، و شهادت امام حسین علیه السلام و حجر بن عدی به وضوح اشاره می شود.
نقد دیدگاه ناصر القفاری در مسئله رویت خداوند
مسئله رؤیت خداوند متعال به وسیله چشم (قوه باصره) از مسائل کلامی با قدمتی است که از گذشته میان متکلمان فرقه های اسلامی محل بحث و اختلاف فراوان بوده است. بحث اصلی در این مسئله این است که آیا رؤیت خداوند از نظر ثبوتی ممکن است؟ همچنین پس از ثبوت امکان رؤیت خداوند یا فارغ از آن، آیا در مقام اثبات، دلیلی بر آن وجود دارد؟ در این نوشتار با نقد دیدگاه سلفیه، به ویژه ناصر القفاری، نویسنده کتاب «اصول مذهب الشیعه» و اثبات محال بودن رؤیت بصری خداوند متعال در دنیا و آخرت، نشان داده شده است که دلایل عقلی و نقلی، بر عدم رؤیت بصری خداوند دلالت می کند.
رابطه توسل، شفاعت و استغاثه؛ بازخوانی محل نزاع و نقد آن
مسئله توسل، شفاعت و استغاثه از جمله مسائل کلامی است که فرق مختلف اسلامی درباره آن نظرات متفاوتی داده اند. برخی فرق اسلامی موارد مذکور را قبول دارند. اما برخی دیگر قبول ندارند و گروهی دیگر نیز معتقدان به توسل و شفاعت را کافر و کشتن ایشان را واجب می دانند.پژوهش حاضر با کاویدن زوایای مختلف توسل، شفاعت و استغاثه اقسامی شانزده گانه را برای موارد مذکور ترسیم، و محل نزاع با مخالفان را به صورت شفاف تقریر کرده است.
تعارض نظر ابن تیمیه با نظرات علمای اهل سنت در شأن نزول آیه ولایت
بسیاری از دانشمندان اهل سنت به شأن نزول آیه ولایت در خصوص حضرت علی علیه السلام تصریح کرده اند. ابن تیمیه نخستین کسی است که با صراحت این شأن نزول را منکر شده، ادعای اجماع بر کذب بودن آن را مطرح کرده است. این مقاله به بررسی نظر ابن تیمیه در ادعای اجماع بر کذب بودن این شأن نزول پرداخته است.
همگرايي استراتژيك؛ اتحاد سلفي‌هاي عربستان، هند و مصر
جنگ در افغانستان در شرایطی آغاز شد که پیروزی انقلاب ایران میان سلفی های کشور های منطقه موجی از اسلام گرایی برپا کرده بود. موجی که سران کشور های منطقه می دانستند اگر راهش را سد نکنند آن ها را هم مانند شاه ایران با خود می برد.
مخالفت دیوبندیان با دعوت محمد بن عبدالوهاب
جماعت دعوت سلفی در شبه قاره تنها جماعتی است که به دلیل پیوند اعتقادی با دعوت شیخ محمد بن عبدالوهاب به طور کامل تحت تأثیر دعوت قرار گرفته و در شبه قاره هند رشد نموده است. روحانی معروف سلفی نواب صدیق حسن خان بهوپالی نقش زیادی در گسترش و تقویت نهضت اهل حدیث ایفا نمود. در سال 1947 م سال تقسیم شبه قاره به هند و پاکستان طرفداران جمعیت اهل حدیث در دو کشور تقسیم شدند و برای مدت کوتاهی حرکت و فعالیت جمعیت به سستی گرایید. در ادامه نهضت جماعت اهل حدیث بواسطه عملکرد محمد بن عبدالوهاب و تخریب بقاع متبرکه مکه و مدینه مورد نکوهش و ملامت در هند قرار گرفتند و به مزدوری وهابی ها متهم شدند. اگر بگوییم شبه قاره هند پیشکسوت کشورهایی بود که صدای مخالفت با این نهضت از میان آنها بلند شد و بیشترین دشنام ها را متوجه محمد بن عبدالوهاب کرد سخنی به گزاف نگفتیم. پس رویکرد هند رویکردی بسیار خشن و منفی علیه دعوت و نهضت محمد بن عبدالوهاب بود. علاوه بر اینها احزاب دینی متعدد و معروفی در آن روزگار شبه قاره هند وجود داشت که در ردّ و نفی نهضت محمد بن عبدالوهاب نقش ایفا کردند که عبارتند از جماعت البریلویه، جماعة الشیعه و علماء دیوبند که در این مقاله سعی شده به بیان مخالفت علماء دیوبند از حرکت محمد بن عبدالوهاب پرداخته شود.
صوفيان سلف؛ رشد و شكل‌گيري سلفي‌گري در شبه جزيره‌ي هند
سلفی گری را سه محدث بزرگ هندی، شیخ احمد سرهندی، محدث دهلوی و شاه ولی الله دهلوی، وارد هند کردند. در هند، اسلام همان طور که بر هندوها تأثیر گذاشت از آن ها متأثر هم شد و رنگ و بوی هندی (به خصوص صوفی) گرفت. اولین مسلمانان هند از برادران اهل سنت بودند، اما آن زمان اهل سنت دوستدار اهل بیت، به خصوص حضرت علی، امام حسن و امام حسین بودند.
ش‍ی‍وه‌ه‍ای نفوذ و گسترش وهابیت در شبه قاره هند
ه‍دف ت‍ح‍ق‍ی‍ق بررسی ش‍ی‍وه‌ه‍ای نفوذ و گسترش وهابیت در شبه قاره هند است. روش ت‍ح‍ق‍ی‍ق: ت‍وص‍ی‍ف‍ی – ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی است. استعمار در روی‍اروی‍ی با ج‍وام‍ع اسلامی و در راس‍ت‍ای اس‍ت‍ث‍م‍ار، چ‍پ‍اول و ت‍ح‍م‍ی‍ق آنان به دو ت‍اک‍ت‍ی‍ک م‍ب‍ارزات‍ی در رابطه با اندیشه دینی دست ی‍ازی‍د، اول ترویج اندیشه ج‍دای‍ی دی‍ن از سیاست است، دوم ای‍ج‍اد تفرقه و ت‍ش‍ت‍ت در میان مسلمانان از طری‍ق ح‍م‍ای‍ت از ف‍رق‍ه‌ه‍ای مذهبی مانند وهابیت و ب‍ه‍ائ‍ی‍ت در میان اهل ت‍س‍ن‍ن و ش‍ی‍ع‍ی‍ان، ن‍م‍وده‍ای‍ی از این ت‍اک‍ت‍ی‍ک اس‍ت‍ع‍م‍اری است. ظهور انقلاب اسلامی، ن‍ه تنها م‍وج‍ب سقوط رژی‍م شاه به عنوان س‍ت‍ون م‍ح‍ک‍م ن‍ظام‍ی در اس‍ت‍رات‍ژی م‍ن‍طق‍ه‌ای آمریکا شد ب‍ل‍ک‍ه پ‍ای‍ه‌ه‍ای ره‍ب‍ری ع‍ق‍ی‍دت‍ی عربستان در جهان اسلام را نیز به ل‍رزه ان‍داخ‍ت و زی‍ر س‍ئ‍وال برد. ح‍ک‍ام عربستان که ح‍ی‍ات‍ش‍ان با اندیشه وهابیت گ‍ره خ‍ورده بود، برای ج‍ل‍وگ‍ی‍ری از نفوذ و گسترش تفکر انقلاب اسلامی به ت‍ک‍اپ‍و اف‍ت‍اد، و م‍ن‍ف‍ع‍لان‍ه اق‍دام به ات‍خ‍اذ اس‍ت‍رات‍ژی گسترش حوزه نفوذ ع‍ق‍ی‍دت‍ی خود نمود و از جمله م‍ن‍اطق‍ی که ب‍ی‍ش از ه‍م‍ه ت‍وج‍ه وه‍اب‍ی‍ون را ب‍س‍وی خ‍وی‍ش ج‍ل‍ب کرد شبه قاره هند است. ن‍ت‍ی‍ج‍ه ک‍ل‍ی: عربستان س‍ع‍ودی در پی ت‍ق‍اب‍ل ع‍ق‍ی‍دت‍ی با ج‍م‍ه‍وری اسلامی ایران و ک‍س‍ب ره‍ب‍ری جهان اسلام، اق‍دام به ات‍خ‍اذ اس‍ت‍رات‍ژی گسترش حوزه نفوذ ع‍ق‍ی‍دت‍ی و دینی در س‍طح جهان اسلام نموده است. از جمله م‍ن‍اطق‍ی که ب‍ی‍ش‍ت‍ر مورد ت‍وج‍ه وهابیت قرار گرفت منطقه شبه قاره هند بود که ی‍ک چ‍ه‍ارم مسلمانان جهان را در خود ج‍ا داده است، عربستان س‍ع‍ودی ج‍ه‍ت نفوذ گسترش وهابیت در این منطقه از ت‍اک‍ت‍ی‍ک‍ه‍ا و ش‍ی‍وه‌ه‍ای سیاسی – اق‍ت‍ص‍ادی – ف‍ره‍ن‍گ‍ی، اج‍ت‍م‍اع‍ی و ن‍ظام‍ی – ام‍ن‍ی‍ت‍ی ب‍ه‍ره گرفته است.
سلفیه و جنبش‌های اسلامی ـ دیوبندیه
جماعت تبلیغی در اوضاع آشفته سياسي و اجتماعي جامعه مسلمانان هند پس از پايان جنگ جهاني اول ظهور كرد. در آن زمان ميان رهبران مذهبي و سياسي مسلمانان هند تفرقه وجود داشت. در اين شرايط، مولانا محمد الياس، جماعت تبليغي را که از پر نفوذترين و فراگير‌ترين جنبش‌هاي اسلامي معاصر است بنيان گذاري کرد. نفي دخالت بر سياست؛ خود سازي از طريق رياضت به عنوان پيش شرط تبليغ؛ ديگر سازي انفرادي به روش وعظ؛ قابل بودن به نقش ايمان؛ از اصول جماعت می‌باشد. در این مقاله به فعالیتهای جماعت تبلیغ در کشورهای مختلف، همچنین به قدهایی که بر این گروه وارد است اشاره می‌شود.
سلفی گری در شبه قاره هند
سلفی گری به معنای بازگشت به روش گذشتگان است اما گروه های سلفی در مناطق مختلف دارای افکار متفاوتی هستند. سلفی گری در شبه قاره هند توسط شاه ولی الله دهلوی مطرح شد و بعد از او شاه عبدالعزیز دهلوی سردمدار این تفکر در منطقه شبه قاره بود. و با تأسیس مدرسه ی دار العلوم دیوبند این تفکر در این منطقه پایدار شد. سلفی گری مکتب دیوبند در موارد مختلف با سلفی گری وهابیت تفاوت دارد، از جمله در عقل گرایی، تفکر تقریب بین مذاهب، اعتقاد به طریقت و تصوف، و اختلاف در مذهب. اما به مرور زمان وهابیت ر بین آنها نفوذ کرده و برخی را متمایل به اعتقادات خودشان کرده اند.
دیوبندیه، بریلویه و رابطه آنها با وهابیت
شبه قاره هند با ورود استعمار به آن، شاهد تلاش علمای مسلمان در تجدید فکر دینی بود. در این راه مدارسی تحت عنوان دیوبندیه تأسیس گردید که فکر سلفی را ترویج می کردند و به حدیث اهتمام می ورزیدند. در مقابل، افکار تجدد گرایانه سرسیداحمد خان و افکار صوفیانه بریلویه ظهور یافت. این مقاله در پی بررسی افکار و گرایشهای فکری مسلمانان هند بعد از دوره استعمار است. علل پیدایش، بزرگان و عقاید دیوبندیه و بریلویه در این مقاله بررسی شده است.
جماعت تبلیغی
تبلیغی جماعت، از پرنفوذترین و فراگیرترین جنبش های اسلامی معاصر. در 1305ش / 1926 مولانا محمدالیاس (متوفی 1323ش / 1944) این جنبش را به منظور تبلیغ اسلام، از منطقه ای به نام میوات در نزدیکی دهلی آغاز کرد و بتدریج در سراسر هند و بعدها شبه قاره و حتی سایر کشورها گسترش یافت، به گونه ای که امروزه در جهان شناخته شده است. تبلیغی جماعت همانند بسیاری از جنبش ها و حرکت های مسلمانان هند در دوران استعمار انگلیس، ریشه در حرکت اصلاح طلبانه و احیاگرانه شاه ولی اللّه دهلوی دارد که هم زمان با آغاز سقوط قدرت سیاسی مسلمانان در هندوستان ظهور کرد. پس از آنکه انگلیسی ها قیام مردم هند را که متأثر از حرکت پیروان شاه ولی اللّه بود، در 1273/ 1857 سرکوب کردند، اغلب علمای مسلمان از مبارزه مستقیم با استعمار دست کشیدند و به رفع انحطاط داخلی پرداختند.
جریان شناسی جماعت التبلیغ و الدعوه
جماعت التبلیغ و الدعوة یکی از جمعیت‌های گستردة اسلامی محسوب می‌شود که اغلب اسلام‌گرایان از هر حزب، جنبش و مرامی در مراحل ابتدایی فعالیتهای خود، عضو این حزب تبلیغی بوده و در آن فعالیت داشته‌اند. این جماعت صرفاً در زمینه وعظ و ارشاد انسان‌ها فعالیت دارد و پیام خود را به تمام مسلمانان و غیرمسلمانان به دور از تفاوت‌های مذهبی و دینی ارائه می‌کند. گستره نفوذ این جماعت، اغلب کشورهای اسلامی، اروپایی و ایالات متحدة آمریکا را فراگرفته است و به جذب نیرو و دعوت به اسلام می‌پردازد.