غالیانِ مفوّضی و نوع برخورد امامان(ع) با ایشان
مفوضه به‌عنوان بخشی از غالیان، یکی از گروه‌های منحرف در عصر امامان(ع) بودهاند که افکار غالیانه و شرک‌آلودی داشته‌اند. آنها امامان(ع) را به صفات الوهیتی همانند خلق، رزق و تدبیر عالم متصف می‌کردند. آشنایی با افکار غالیانه این گروه افراطی و نوع برخورد امامان(ع) با آنها، کمتر مورد توجه قرار گرفته و بدون شک از اهمیت خاصی برخوردار است. این آشنایی می‌تواند در بهسازی باورها و جلوگیری از ایجاد و یا گسترش عقاید انحرافی مؤثر باشد. واکاوی منابع فرقهشناختی، حدیثی و اعتقادی ـ روایی، نشان می‌دهد امامان(ع) با آگاهی از افکار افراطی و غالیانه مفوضه برخورد بسیار جدّی و سختی با آنها داشته‌اند و تلاش کرده‌اند چنین نسبت‌هایی را در مورد خویش انکار کنند و احیاناً در این زمینه دست به روشنگری بزنند.
غالیان دوره امام جواد علیه السلام و نوع برخورد آن حضرت با آنها
یکی از جریان‌های فکری که امامان شیعه(ع) همواره با آن مبارزه می‌کردند، جریان فکری غلو است. بررسی منابع مختلف رجالی، فرقهشناختی و تاریخی نشان می‌دهد این جریان فکری که از دوره‌های قبل از زندگی امام جواد(ع) آغاز شده بود، در دوره آن حضرت هم تداوم یافت و ایشان همانند دیگر امامان:، به مقابله با آن پرداخت. این مقاله پس از توضیح درباره مفهوم غلو و انواع آن، مهم‌ترین افراد غالی و نیز افکار غالیانه عصر امام جواد(ع) را برشمرده است، که برخی از اهل سنت با باورهای غالیانه درباره دو خلیفه نخست را هم دربرمی‌گیرد، و سپس با بیان اقدامات امام همچون اعلام بیزاری از آنان، نقد اندیشههای ناصواب آنان با استدلال به آیاتی از قرآن و احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، روش برخورد امام(ع) با ایشان را تبیین کرده است.
گونه‌شناسی فرقه‌های الوهیت انگار در دوره امام صادق علیه السلام و چگونگی رویارویی امام با ایشان
مقاله حاضر به دنبال باز شناخت گونه‌های متنوع فرقه‌های غالی الوهیت انگار در دوره امام صادق(ع) و چگونگی مواجهه آن حضرت(ع) با ایشان است. گروه‌های غالی در این دوره به تدریج، باورهای ابتدایی و پراکنده خویش را منسجم ساختند. یکی از علت‌های مهم رشد غالیان، شرایط سیاسی آن زمان بود بدین معنی که نزاع میان امویان و عباسیان شرایطی را به وجود آورد که فرقه‌های غالی با خیالی آسوده به تبلیغ انگاره‌های خود بپردازند. در طول تاریخ، گرایش‌های غالیانه، هیچ‌گاه از جامعه مسلمانان رخت بر نبست اما مبارزه مستمر ائمه(ع) به‌خصوص امام صادق(ع) با این جریان‌ها تا اندازه زیادی آنها را به حاشیه راند و سبب تمایز آرای شیعیان با چنین گروه‌هایی شد. امام صادق(ع) در مواجهه با ایشان سعی کرد با تبیین ویژگی‌های ائمه شیعه(ع) و معرفی غالیان، شیعیان را از نزدیک شدن به ایشان باز دارد. مقاله حاضر می‌کوشد پس از بررسی تنوع غالیان الوهیت انگار به ارائه دورنمایی از شیوه رویارویی امام صادق(ع) با این گروه‌ها بپردازد.
جریان غلو در عصر امام کاظم علیه السلام با تکیه بر عقاید غالیانه محمد بن بشیر
بررسی جریان فکری غلو در دوره امام کاظم7 موضوع اصلی این مقاله است. جریانی که نمایندگی اصلی آن در دست افراد واقفیمسلکی چون محمد بن بشیر کوفی بود. پژوهش حاضر که بیشتر با تکیه بر منابع فرقهشناختی و رجالی تدوین شده، درصدد شناسایی دقیق این فرد و جریان فکری او و نیز دیگر غلات این دوره، از جمله مُشَبّهه و نوع برخورد امام با آن‌هاست. بررسی این موضوع، نشان می‌دهد محمد بن بشیر با استفاده از ترفندهایی خاص، عدهای را جذب خویش ساخت و عقاید غالیانه و بسیار افراطی چون الوهیت امام و توقف در ایشان را مطرح کرد و همین امر، سبب برخورد آن حضرت با وی شد. امام کاظم7 برای مبارزه با اندیشههای غالیانه، علاوه بر اعلام برائت از محمد بن بشیر، لعن او، دروغگو خواندن وی، نفرین وی و نهایتاً حلال شمردن خون او از یک سو در برابر کسانی که تا آن زمان به جریان غلو پیوسته بودهاند دست به روشنگری زدند و از سوی دیگر نسبت به آیندگان هم هشدار دادند و افزون بر این با اندیشههای غالیانه مُشَبّهه نیز برخورد کردند.
رفتار شناسی امام رضا علیه السلام در جریان غلو
پدیدة غلو آفتی است که به دلایل مختلف در میان شیعیان، مانند دیگر گروه‌های اسلامی و غیر اسلامی راه یافت و عدهای را به بیراهه کشاند. عقاید غالیان شیعی دارای نظم و انسجام خاصی نبود، ولی بنیان عقاید آنها بر درجة خدایی و الوهیت قائل شدن برای پیامبر اعظم6 و به مقام خدایی و نبوت رساندن ائمه معصوم: استوار بود. غالیان با افکار و گفتار خود، اصل توحید را هدف قرار می‌دادند. در نتیجه با توجه به اهمیت مسئله، ائمة شیعه از راه‌های مختلف و به شدت با غلو و غالی‌گری به مبارزه می‌پرداختند و افکار و گفتار غالیان را نفی می‌کردند. در این راستا امام رضا علیه السلام به شدت با غالیان برخورد کرد و آنها را طرد و لعن نمود. بررسی مواضع امام رضا علیه السلام پس از بیان پاره‌ای از افکار، گفتار و رفتار غالیان آن زمان، موضوع نوشتار حاضر است.
تحليل شرک انگاری اعتقاد به مقامات الهی امامان علیهم السلام بر پايه اوصاف قرآنی مشرکان
استفاده نابهجا از آيات قرآني درباره فضايل ماورايي و خارق العادة امامان علیهم السلام ـ و درنتیجه شرکانگاری نسبت به آن بزرگواران ـ یکی از مشكلات اعتقاديست كه برخي آن را مبناي نفي بسياري از فضايل ائمه علیهم السلام قرار دادهاند.
در این مقاله ابتدا ادعای شناسایی قرآنی ـ تاریخی عقايد مشرکان صدر اسلام و اعتقاد ایشان به خداوند به عنوان تنها خالق و قدرت مستقل (به نقل از كتاب مكتب در فرآيند تكامل) طرح ميشود. سپس اين ادعا با آیاتی كه از آنها شرک ذاتی و ربوبی مشرکان ثابت ميشود نقد ميشود و از طریق حمل به لسان فطرت، تفسيری صحيح درباره آیاتی که از آنها به نوعی توهم توحید ذاتی و ربوبی مشرکان برداشت میشود ، ارائه می گردد. در نهایت به این نتیجه میرسیم كه نمیتوان مشرکان را در توحید ذاتی یا ربوبی موحد برشمرد و شرک ایشان را در اعتقاد به قدرتهای خاص آلهة خود ـ در عین حفظ نظام طولی ـ منسوب نمود؛ در ادامه روشن ميشود كه تعابیر مشركان در شفاعت و تقرّب به خداوند، در تقابل با مفاهیم اسلامی و قرآنی «شفاعت» و «تقرّب الی الله» است. به این ترتیب قیاس میان مشرکان و مسلمانان، قیاسی مع الفارق است. همچنين بیان خواهد شد که چهرة ترسیمشده از مشرکان و باورهای ایشان در قرآن، با مفاهیم کلامی شرک و ملاک بودن استقلال در آن، سازگاری کامل دارد.
سلفیه درباری
علمای وهابیت درباری در طول سالیان دراز در کنار حکام آل سعود و سایر سردمداران مستبد به دفاع از آنان و شرعی سازی اقدامات مجرمانه شان مشغول بودهاند و بر همین اساس بیشترین ضربه ها را بر پیکره جوامع اسلامی فرود آورده و جایگاه دین و دستور های نجات بخش اسلام عزیز را در حد ابزاری در دست این حکومتها تنزل دادهاند. از این رو، مسلمانان باید برای شناخت این افراد و تفکرات و حیلههای آنان تلاش کنند و پرده از واقعیت وجودی این طیف بردارند. در این نوشتار سعی شده است که علاوه بر آشنایی با تفکرات این جریان منحرف، تا حدی به نقد این تفکرات پرداخته شود و تناقضات موجود در این جریان فکری برای مخاطبان گرامی روشن گردد.
بازتاب تفکر عثمانى در حادثه ى کربلا
بازشناسى تفکر سياسى – مذهبى نيروهايى که در مقابل قيام امام حسين (ع) صف آرايى کردند و به انحاى مختلف در شکست آن سهيم بودند از موضوعات مهمى است که مىتواند در شناخت دقيق اين برههى بسيار حساس تاريخ تشيع راه گشا باشد . اين مقاله با ارائهى برخى ادله و شواهد، حاکميت تفکر عثمانى را بر اين نيروها چه در کوفه و چه در کربلا نشان داده و آشکار ساخته که کوفى بودن نيروها را با تشيع آنان مساوى و ملازم دانستن، مغالطه اى تاريخى است که برخى از محققان در نوشته ها و گفت و گوهاى خود تبليغ مىکنند و با محکوم کردن شيعيان (رافضه اماميه) به عنوان تنها عامل به وجود آورنده ى حادثه ى کربلا، مراسم عزادارى در روز عاشورا را زير سؤال مىبرند .
اين نوشتار به تعريف مفاهيم عثمانى و ملاکهاى آن، براى شناخت نيروهاى اين تفکر و نيز عوامل و زمينههاى رشد و توسعهى آن در کوفه و بازتاب تفکر عثمانى در کوفه و کربلا و حاکميت آن بر نيروهاى مقابله کننده با قيام امام حسين (ع) پرداخته است .
خصیبی صاحب هدایة الکبری
حسین بن حمدان خصیبی از داعیان مشهور غلات نصیری است که نوشته های مهمی از او به جای مانده است. دکتر محمد کاظم رحمتی از محققان روزگار ما در مقاله ای که پیشتر در دانشنامه جهان اسلام منتشر شده، او را معرفی کرده است.
غالیان محب و مبغض
مورخ 26 / 09 / 1394 حجت الاسلام کاشانی در حوزه علمیه مروی، به تدریس درس سیره ائمه علیهم السلام پیرامون بحث «غالیان محب و مبغض» پرداختند که مشروح آن در ذیل آمده است.
مجالس عزادارى هدفمند
در متن ذیل سه ویژگی مهمی که مجالس عزاداری اهل بیت باید داشته باشند را اجمالا مطرح می نماییم.
کتاب شناسی
درباره تاريخ عاشورا و بويژه عزادارى و مقتل كتاب هاى بسيارى در طول تاريخ نگاشته شده است كه اين خود نشان از اهتمام عالمان و محققان شيعى بدين مسأله است. در زیر به طور اجمالی به بررسی این موضوع می پردازیم.
جايگاه مرثيه
بر پايه روايات، مرثيه سرايى براى سالار شهيدان و يارانش، و عزادارى براى آنان و گريه بر مصايبى كه بر ايشان گذشت، خصوصاً در دهه اول محرم و بالاخص در روز عاشورا مورد تأكيد خاندان رسالت است. در متن ذیل به جایگاه مرثیه سرایی در سخن و شیوه بزرگان دین می پردازیم.
آسيب شناسى مرثيه سرايى و عزادارى
در عصر حاضر، آشنايى با آفاتى كه هدف و فلسفه عزادارى سالار شهيدان را تهديد مى كنند، مهم ترين و اساسى ترين گام در راه تحقق اهداف ارزشمند اين دستورالعمل سازنده اهل بيت عصمت و طهارت است و از اين رو اين مسأله با شرح و بسط بيشترى ارائه مى شود.