حزب التحریر در آسیای مرکزی
حزب التحریر احتمالا در اوایل دهه 1990 تا اواسط آن در آسیای مرکزی فعال شد. به نظر می رسد که مبلغان اردنی، تحت پوشش تبلیغ اسلام، نخستین هسته ها را در ازبکستان تشکیل دادند. با این حال، این امکان نیز وجود دارد که ادبیات حزب التحریر در دهه 1980 به آسیای مرکزی، که آن زمان بخشی از شوروی بود، رسیده باشد. تحت هدایت «یوسف شیخ عبد القدیم زلوم»، جانشین نبهانی، حزب التحریر فعالیت های خود را در آسیای مرکزی پس از شوروی افزایش داد. واکنش دولت های منطقه به ظهور این حزب، اقدامات سرکوب گرانه علیه اعضای آن بود. با این حال، مقامات تاجیک، ازبک، قزاق و قرقیز نتوانسته اند فعالیت های این گروه را در کشورهای خود خنثی کنند. از آن جا که حزب التحریر به صورت مخفی عمل می کند، اعضایش در آسیای مرکزی شناخته شده نیستند. برآوردهای کلی صورت گرفته درباره تعداد اعضایش از دو هزار نفر تا صد هزار نفر بوده است. در این مقاله به بررسی جایگاه حزب التحریر در کشور های منطقه آسیای مرکزی به خصوص ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان پرداخته می شود.
حزب التحریر ازبکستان
خبر فعاليت اين حزب در ازبكستان اولين‌بار در اواسط دهه 1990 منتشر شد. به نظر مي‌رسد خاستگاه اين حزب در ازبكستان بوده و بعدها به تاجيكستان و قرقيزستان سرايت كرده است. انديشه‌هاي اين جنبش برگرفته از آراي اخوان‌المسلمين است، شيخ محمد تقي الدين النهباني، مؤسس حزب التحرير، درسال 1909 در روستاي اجزم در استان حيفا متولد شد. چگونگی تاسیس و ساختار فکری و فعالیتهای این حزب در ادامه مورد بررسی قرار گرفته است.
جنبش های اسلامی وملی گرایی
قرن شانزدهم میلادی شاهد تحولات بزرگی در جهان اسلام بود، امپراطوری عثمانی در اوج قدرت ودرخشندگی تمام قرار داشت، ، در ایران صفویه، قدرت امپراطوری با ظرافت های هنری ترکیب شده بود. در هند مغولان از ترکیب قدرت وثروت و زیبایی های درخشان بزرگترین شبه قاره را بعد از مدتهای دراز به وجود آورده بودند.اما از این قرن به بعد جریان صورتی معکوس یافت و به تدریج جهان اسلام در موضع ضعف وناتوانی، در حالت تدافعی قرار گرفت، وغرب برخاسته از رنسانس و سرمایه داری با برتری همه جانبه برشرق ومسلمین تهاجم گسترده و خانمان برانداز خود را آغاز نمود.در این ایام مسلمانان با دو مساله اساسی مواجه بودند، انحطاط وعقب ماندگی داخلی از یکسو وهجوم گسترده وهمه جانبه استعمار غربی از طرف دیگر، از یکسو گرفتار فقر و فلاکت، ظلم واستبداد وجهل و جمود بودند و از طرف دیگر با هجوم تمدن جدید غربی با دو چهره دانش، تفکر جدید، صنعت، تکنولوژی وچهره سیاسی استعماری وغارتگرانه مواجه شده بودند. درواکنش به این مسائل بود که به طور کلی دو جریان رقیب شکل گرفت جریان نخست در راستای روز آمد کردن اسلام سبب پیدایش جنبش های اسلامی گردید و جریان دوم به سمت ارزش های غربی چون ناسیونالیسم حرکت کرد. در مقاله حاضر به این موضوعات پرداخته می شود.
جنبش های اسلامی و مسئله مشروعیت
هر هیئت حاکمه ای برای حکومت در میان مردم نیاز به نوعی مشروعیت و مقبولیت در بین مردم خود دارد. در مقاله حاضر نویسنده بر آن است که در ذیل عنوان ابعاد مشروعیت جنبش های اسلامی مسائلی همچون شاخصه های هویت ساز، عوامل برتری یک گروه و جنبش بر دیگر گروه ها که همین عوامل مقدمه ای است برای ادعای مشروعیت، را مورد بررسی قرار دهد. همچنین ابعاد مشروعیت در جوامع سیاسی و یا دین محور، طریقه کسب مشروعیت در جوامع مستبد و فرد محور و بررسی آسیب های آن و مسایلی از این دست را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
جنبش های اسلامی و مولفه های مدرنیته
جنبش های اسلامی به عنوان یکی از پدیده های مهم معاصر در عرصه های گوناگون ورود پیدا کرده اند. سوال این است که به لحاظ نظری، این جنبش ها در برابر مسائل گوناگون برآمده از وضع مدرن چه دیدگاهی اتخاذ کرده یا چه رهیافتی را ارائه داده اند؟ در این مقاله تلاش می شود تا از یک سو، نظریات مختلف در باب رابطه بین اسلام و مدرنیته تبیین شود وسپس دیدگاه ها، رهیافت ها وآرای مهم مطرح شده از سوی جنبش ها در خصوص برخی از مولفه های زیست مدرن به بحث گذاشته شود:مفاهیمی چون دموکراسی و حقوق بشر.
جنبش های اسلامی معاصر در شمال آفریقا
این پایان نامه از پنج بخش متشکل شده وبه نام جنبش های اسلامی معاصر در شمال آفریقا نام گذاری شده است . در بخش ابتدایی درباره ضرورت پژوهش و شیوه ارجاعات و از وضعیت جغرافیایی و وضعیت تاریخی _فرهنگی آفریقا و همچنین ورود تشیع به مغرب بزرگ صحبت به میان آمد.در بخش دوم سعی شده است ازانواع استعمار و تاثیرات فرهنگی _اجتماعی استعمار بر منطقه صحبت شود. در بخش سوم در باره ی ابعاد سیاسی نخستین مقاومتها و ظهور جنبش های اسلامی و غیر اسلامی وتفکر سلفی و وهابی گری مورد بررسی قرار گرفته شده.در بخش چهارم از اندیشه های مالک بن نبی و دیگر متفکران و جنبش های اسلامی خواهی الجزایر بحث شده است و در بخش پایانی نتایج نظری قدرت اجتماعی سیاسی مورد بررسی واقع شده است.
جنبش های اسلامی؛ خود،دیگری وهویت (با تاکید بر وجه بنیادگرایی جنبش های اسلامی)
قرن بیستم به ویژه از نیمه دوم آن قرن خیزش نهضت های اسلامی در سراسر دنیای اسلام و به ویژه در خاورمیانه بوده است. در توصیف حرکت های اسلامی اخیر در خاورمیانه از واژه هایی چون بنیادگرایی اسلامی، بیداری اسلامی، رادیکالیسم اسلامی، اسلام گرایی و اسلام سیاسی استفاده شده است. عوامل زیادی در شکل گیری این جنبش ها نقش داده است و شعار«راه حل بودن اسلام» در بین اسلام گرایان وجنبش های اسلامی، یک بیان هویتی است. در مقاله حاضر به بررسی هویت این جنبش ها پرداخته می شود.
جريان نوسلفي‌ها در دوران معاصر
جريان نوسلفي، نهضتي ديني ـ سياسي است که در دو سه دهه اخير تکوين يافته است. نوسلفي‌گري شاخه‌ای از وهابيت است که به دلیل غلبه جنبه انتقادي آن نسبت به محافظه‌کاري سنّتي وهابيت، توانسته است مخاطبان خاصي را به‌ويژه در مقابله‌جويي با کشورهاي سلطه‌جو و برخي اقتدارگرايي‌ها در برخورد با قدرت‌هاي داخلي به دست آورد، چنان‌که می‌بینیم تأثيرات با واسطه سيد قطب در اين روحيه ضدمحافظه‌گرايي جدي است. ازاین‌رو، نوشتار حاضر ضمن زمينه‌شناسي تاريخي تکوين اين جريان، به شخصيت‌شناسي پيشتازان اين حرکت می‌پردازد و برخي انديشه‌هاي محوري اين جريان را در خلال بحث معرفي مي‌کند.
جریان شناسی سلفیان و وهابیت و نقش آنان در جهان اسلام
هر چند مبانی اندیشه سلفی به گذشته برمیگردد اما در یک قرن گذشته نقش مهمی در تحولات جهان اسلام داشته است. در این حال در این راستا برای شناخت بیشتری جریان شناسی سلفیان و نقش آنان در جهان اسلام و همچنین آینده آن گفتگویی با دکتر سید مهدی علیزاده موسوی کارشناس اندیشه های اسلامی و وهابیت انجام داده ایم که بخش نخست آن تقدیم میگردد. دکتر موسوی رئیس پژوهشکده حج و زیارت و صاحب کتاب هایی همانند سلفی گری و تبارشناسی وهابیت است.
جریان شناسی جنبش انصار الشریعه لیبی
مهمترین شاخه های سازمان القاعده در لیبی، یمن، تونس، مصر و مالی عنوان انصار الشریعه را برای خویش انتخاب کرده و تحت این نام به فعالیتهای خود در راستای اهداف سازمان القاعده مشغول هستند. انصار الشریعه در کشور لیبی از قدرت و گستره بیشتری نسبت به سایر جنبشها و احزاب اسلامی این کشور برخوردار است. هدف اصلی این گروه به پا داشتن شریعت و دین الهی است و در عرصه اجتماعی و سیاسی عملیاتها و فعالیتهای متعددی انجام داده است. در این مقاله به بررسی اهداف و فعالیتهای این گروه پرداخته شده است.
جریان شناسی جماعت انصار بیت المقدس
با گسترش دامنه فعالیتهای گروه داعش و اعلام دولت اسلامی از جانب این گروه، یکی از جنبش‌های جهادی که با این خلیفه این گروه خودخوانده اعلام بیعت کرده و تحت پرچم این دولت قرار گرفت، جنبش انصار بیت‌المقدس در مصر بود که با استقبال داعش و سرکرده‌اش مواجه شد. انصار بیت‌المقدس حاکمان کشورهای اسلامی و کسانی را که تحت سیطره این حکومت‌ها هستند و علیه آنان قیام نمی‌کنند، کافر می‌داند؛ هرچند که هدف اصلی از تشکیل جنبش انصار الله، فعالیت در مسیر آزادسازی قدس بوده اما با سقوط اخوان المسلمین در مصر و تحولات 30 ژوئن فعالیتهای این جنبش به داخل مصر تغییر جهت داد و دولت و ارتش مصر را هدف قرار داد. در این مقاله به معرفی و بررسی روند تشکیل و بزرگان و اهداف و قدرت نظامی انصار بیت المقدس پرداخته شده است.
جریان شناسی اندیشه در جهان عرب
در دوران معاصر، بحران های پی در پی، نقش اساسی در شکل گیری و تحول اندیشه های سیاسی در جهان عرب داشته است. یعنی می توان گفت که بحران زدگی خصیصه اندیشه عرب است و بحران زدگی آن به شدت محسوس است البته اندیشه سیاسی، به عنوان پاسخی به این بحران ها، ذاتی سیال داشته و نمی تواند ثابت باقی بماند و تحول آن با توجه به تحولات حادث شده، امری طبیعی است.
تحولات اسلام سیاسی رادیکال
در مقاله حاضر از دگرگونی های اسلام سیاسی رادیکال از دهۀ 1990 تا کنون بحث می گردد و بیان می شود که در این دوره ی رادیکالیسم اسلامی سلفی، هدفِ مبارزه لزوماً نظام دولتی ملی یا کارگزاران سیاسی محلی نیست. این رادیکالیسم در واقع از الگویی فراقومی و فرا محلی تبعیت می کند؛و به این اعتبار چند ملیتی و چند فرهنگی است. در ادامه در تحلیل دگرگونی رادیکالیسم اسلامی، به ذکر مختصات ایدئولوژیک، عملیاتی واستراتژیک تفکر و اقدام جهادی سلفی در وضعیت کنونیِ سرمایه داریِ متاخر توجهی ویژه خواهیم شد. سپس به تحلیل ساختاری مشی عملیاتی وسازمانی این جنبش ها پرداخته می شود.
تاریخ و عقائد بریلویه
بریلویه فرقه ای از سلسله قادریه است.این فرقه فراگیر ترین فرقه ای است که در شبهه قاره هند در عصر جدید است.این فرقه به دست احمد رضا خان بریلوی بنیانگذاری شد.وی در شهر بریلی متولد شد سپس نزد پدر و سید احمد دحلان مکی(در مکه) درس خواند.او بدست سید آل رسول حسینی در طریقه قادریه بیعت کرد.وی بعد از اتمام دروس به تدریس و تالیف روی آورد و کتابهای زیادی را به رشته تحریر در آورد.از مهمترین کتب وی(الفتاوی الرضویه) ملفوضات،احکام شریعت و … می باشد.وی در سال 1340 ق از دنیا رفت.پیروان او مدارس دینی بسیاری در سراسر شبه قاره تاسیس کرده اند و سازمان هایی همچون،جمعیت علمای پاکستان ،مهاج القرآن ،اداره تحقیقات احمد رضا خان و … را ایجاد کرده اند. از بزرگان بریلویه می توان از امجد علی اعظمی ،احمد یار خان نعیمی،محمد عبدالحامد بدایونی نام برد.مهمترین عقائد آنها درباب صفات و رابطه آنها با ذات این است که صفات نه عین ذاتند و نه غیر ذات و قائلند که خداوند متصف به تمام صفات کمال است. آن مقام پیامبر را بسیار بلند می دانند و معتقدند که نور پیامبر قبل از تمام خلائق خلق شده و عملش علم ماکان و مایکون است. آنها در باب خلافت قائل به دو نوع خلافت هستند.خلافت ظاهری که ابوبکر خلیفه اول است وخلافت باطنی که حضرت علی(ع) و امام اول است.آنها ائمه شیعه از امام علی تا امام حسن عسکری را غوثهای عالم می دانند. بنا بر نظر برلویه برای اهل بیت پیامبر احترام بسیاری قائل است و در رابطه با آنها فضائل و مناقب بسیاری را نقل کرده اند.مخصوصا اصحاب کساء در نزد ایشان از احترام خاصی برخوردارند.آنها به مهدویت نیز اعتقاد دارند.