نقش فاطمیان در گسترش علوم نقلی
مقاله حاضر، در صدد بررسی میراث مکتوب شیعیان فاطمیِ مصر در باب علوم نقلی است. «نقل»، یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های ترویج علوم دینی و وحیانی است؛ زیرا به مدد آن میتوان آموزههای الهی را به بندگان خدا منتقل ساخت. شاید راز توجه ادیان، فِرَق و مذاهب آسمانی به دانش‌های نقلی در فعالیت‌های تبلیغی و آموزشی خود، همین نکته باشد. فاطمیان اسماعیلی‌مذهب، از این قاعده مستثنا نبودند و در شاخه‌های متنوعی همچون: فقه، تفسیر، تاریخ، شعر، ادبیات و دیگر علوم نقلی فعالیت داشتند. اگرچه دستاوردهای مکتوب فاطمیان در این زمینه اندک است و به‌عنوان مثال، در مباحث فقهی نوآوری چشمگیری نداشتند و در علم قرائت و تفسیر به دلیل رویکرد عقل‌گرایی و باطنی، تألیفات چندانی از خود به یادگار نگذاشتند، اما توجه ویژة آنها به علوم نقلی، چه با هدف حفظ موجودیت سیاسی خویش و چه با انگیزه ترویج فرقه اسماعیلیه، شایسته بازخوانی است. این نوشتار که به همین منظور سامان یافته، نشان می‌دهد که فاطمیان توانستند با ترسیم ساختار مناسب و کمک‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، علوم نقلی را به بهترین شکل ترویج نمایند.
تأثیر خاندان محمد بن حنفیه در شکوفایی علوم نقلی و عقلی از قرن اول هجری تا پایان عصر عباسی(656ه.ق)
خاندان ابن‌حنفیه در روند شکل‌گیری، رشد و توسعۀ افکار و اندیشه‌های علمی گسترۀ تاریخ اسلامنقش مهمی داشته است. به گونه‌ای که نوع فعالیت علمی و نحوه عملکرد آنان، یکی از عوامل مهم و تأثیر‌گذار در گسترش علوم مختلف نقلی و عقلی و انتقال آنها به نسل‌های بعدبوده است. در این پژوهش که با تکیه بر روش‌های کمی انجام گرفته است، پس از بررسی عملکرد علمی شخصیت‌های شاخص خاندان ابن حنفیه، اطلاعات و داده‌های به دست آمده از منابع معتبر رجالی، تاریخی، روایی، انساب و طبقات به صورت کمی ارائه می‌شود. دست‌آورد حاصل از این پژوهش در بردارنده این واقعیت است که به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه مسلمانان، رویکردعلمی این خاندان تا پایان عصر عباسی(656هـ . ق) به علوم نقلی بیش از علوم عقلی بوده است و ایشان با ترویج و تکامل علوم در سرزمین‌های مختلف و پایه‌ریزی نظام‌های علمی و آموزشی مورد نیاز جامعه مسلمانان در رشد و شکوفایی علم و دانش، تأثیر بسزایی داشتند.