حقوق مخالفان در زمان حکومت پیامبر اسلام (ص)
نوشتار پيش رو كه در قالب يك مقاله تدوین‌شده است به دنبال پاسخي روشن براي اين سؤال است كه آيا در نظام اسلامي مخالفان داراي حقوقي هستند يا خير؟ اگر حقوقي براي آن‌ها مفروض است، حقوق قابل‌پذیرش براي آن‌ها به چه ميزان است؟ ازجمله گروه‌های مخالفي كه به مخالفت با دولت نوپاي مدينه اقدام كردند، سران مشرك قريش، يهوديان، منافقان و افراد ناآگاه بودند. مخالفان در حكومت پيامبر داراي حقوقي مانند امنيت، آزادي بيان، حق آزادي عقيده، توبه و بازگشت، مصالحه، برخورداري از عدالت و قضاوت عادلانه، هدايت، كرامت انساني و حق تحزب می‌باشند. البته براي تحقق اين حقوق شرايط و حدودي وجود دارد كه عمده‌ترین آن‌ها: عدم توطئه، عدم برهم زدن وحدت سياسي، عدم ترغيب مسلمانان براي شركت نكردن در جهاد و مقابله با دشمن می‌باشد.
بنیادهای حکومت دینی در عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
در تبیین این‌که آیا پیامبر (ص) قصد تأسیس حکومت داشته است یا نه از دیرباز اختلاف‌نظر وجود داشته است. از دیدگاه بیشتر صاحب‌نظران پیامبر اکرم (ص) رژیم سیاسی به وجود آورده و حکومت او دارای ارگان‌های سیاسی بوده است. در مقاله بنیادهای حکومت دینی در عصر پیامبر اکرم (ص)، ضمن نقل نظریه‌ی علی عبدالرزاق که مدعی است پیامبر (ص) حکومت نداشت و تنها زعامت دینی جامعه را به عهده گرفته بوده است، سه دیدگاه متفاوت ارائه شده و روشن گردیده است که بر اساس سومین دیدگاه، پیامبر اکرم (ص) در مدینه پیوندهای قبیله‌ای موجود را درهم شکست و نظام نوینی برقرار کرد. تدوین پیمان‌نامه‌های عمومی، نصب کارگزاران، برنامه‌ریزی اقتصادی، تأکید بر آموزش‌های عمومی و تخصصی، اعزام مأموران اطلاعات و تحقیقات، قانون‌گذاری، داوری، تبیین روابط بین‌المللی سرکوبی فتنه‌گران، تأکید بر ولایت و انتخاب جانشین همه از عناصر مهم زمامداری پیامبر (ص) بوده است. چون این حکومت از ابتدا ازنظر مسلمانان یک امر ضروری و بدیهی تلقی شد و به‌ندرت سیاست در اندیشه‌ی سیاسی اسلامی، از علوم دیگر جدا گردیده است. هرچند بر اساس این نظریه، هدف اصلی پیامبر (ص) تأسیس حکومت به هر نحو و شکل نبود، بلکه هدف اصلی پیامبر (ص) حفظ نظام توحید و معارف اخلاقی در جامعه و اجرای عدالت اجتماعی و تثبیت عواطف انسانی بود و تأسیس دولت فرع بر این رسالت‌ها بوده است.