امکان و ضرورت تعریف جنبش اسلامی از درون
در این نوشته در رابطه با «جنبش اسلامی» و ریشه‌های اجتماعی آن بحث میشود، آیا منشأ این حرکات به تنشهای اجتماعی بر می‌گردد یا به دین اسلام؟ مفهوم جنبش های اسلامی با قرار گرفتن در درون دایرۀ مفهومی کلان تر با عنوان جنبش اجتماعی که دارای ریشه های تاریخی و معنایی متعیّن و انضمامی است امکاناتی را فراهم نمی آورد که بتوانیم بر اساس آن مفهوم جنبش اسلامی را از درون تعریف و صورت بندی نماییم. لذا باید برای شناخت «جنبش اسلامی» ذات وماهیت آنرا مشخص کنیم. ماهیت بنیادی پدیده های سیاسی-اجتماعی که در کشورهای اسلامی رخ می دهد، تجلّی خود اسلام است. چرا که، مکتب اسلام بر پایۀ تعالیم و منطق درونی اش برای فهم پدیدۀ عمل سیاسی در کشور های اسلامی کفایت می کند و نیازمند مفهومی دیگر نیست. و اگر قرار است پدیده ایی را مورد شناسایی، تعریف و تفسیر قرار بدهیم، همانا«دین اسلام» است. چرا که، به نظر می رسد اساس طرح موضوعاتی مثل جنبشهای اجتماعی در بین مسلمین، ضعف در شناخت منطق درونی اسلام است.
التکفیر و الهجره
التکفیر و الهجره، جماعت، پس از اینکه گروهی از مسلمانان تندرو در قاره شیخ محمد حسین ذهبی، وزیر سابق امور اوقاف و الازهر را در ژوئیه 1977 (1356ش) ربودند و به قتل رساندند، رسانه های گروهی مصر این گروه را جماعت التکفیر و الهجره نامیدند. از این عبارت نمی توان تعریف ساده ای به دست داد، اما معنای آن روشن است: «جماعتی که مسلمانان [ظاهری و خائن] را به کفر متهم می کند» (تکفیر) و از مسلمانان [واقعی] می خواهد که از سرزمین الحاد، مصر امروزی، »مهاجرت» (هجرت) کنند.
اسلام سیاسی در آسیای مرکزی، پس از شوروی
منطقه آسیای مرکزی، که در بیشتر سال های قرن بیستم تقریبا مورد غفلت قدرت های غربی بود، در سال های اخیر به شدت مورد توجه سیاسی قرار گرفته است. حوادث تکان دهنده 11 سپتامبر 2001 و حمله آمریکا به افغانستان، بحث بر سر گروه های اسلامی تندرو در آسیای مرکزی را بر انگیخته است. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر 1991 به ایجاد پنج جمهوری مستقل در آسیای مرکزی انجامید. کشورهای جدید از آن زمان تا کنون نه تنها برای بر پایی نظام های سیاسی و اقتصاد های پایدار خود را به آب و آتش زده اند، بلکه کوشیده اند اسلام را در قالب ایدئولوژی نوظهور حکومتی بگنجانند. با این همه، این گونه تلاش ها به بروز تنش در درون جوامع منطقه و ایجاد کلاف های سر در گم برای نخبگان سیاسی منجر شده است. در این مقاله مطالبی همچون اسلام تحت سلطه کمونیسم، ظهور اسلام پس از سقوط شوروی و جایگاه اسلام در کشور های حوزه آسیای مرکزی از جمله ازبکستان و تاجیکستان و جنگ های داخلی این منطقه مورد بررسی قرار می گیرد.
احزاب سلفی در مصر
مصر بستر خوبی برای رشد و توسعه افکار و گروههای مختلف می‌باشد. در این بین گروهها و احزاب سلفی فعال در مصر مخصوصا بعد از جریانهای اخیر سیاسی، بیشتر شده است. سلفیها در برخی فعالیتهای حزبی خود موفق بودهاند و در اکثر موارد شکست خورده و نتوانستهاند احزابی با مشروعیت قانونی ایجاد کنند. در این مقاله، احزاب دارای تفکر سلفی که در جامعه مصر موفق بودهاند، از جمله:حزب نور، حزب فضیلت، حزب اصالت، حزب اصلاح بررسی شده است و عوامل فکری موفقیت این احزاب ، از جمله: 1.حفاظت از هویت اسلامی و عربی مصر و مقابله با هر نوع تلاش برای از بین بردن آن؛ 2.رد هر نوع تلاش برای ترویج غرب¬زدگی و مقابله با فساد و انحرافات اخلاقی و بی¬بندوباری؛ 3.تلاش برای تحقق اصلاحات سیاسی، قانونی و حقوقی که می¬توانند پایه¬گذار نظام سیاسی اسلامی شوند.- بررسی شده است.
نفت، انرژی و طالبان
«بن لادن، حقیقت ممنوع»عنوان کتابی است که توسط ژان شارل بریزاردو گیوم داسکیه به زبان فرانسه نوشته شده است. در این کتاب زمینه و چگونگی ظهور و رشد طالبان و ارتباط نفت و انرژی منطقه به طالبان و عوامل پشتیبان کننده از شکل گیری طالبان سخن به میان آمده است.
مبانی مذهبی و قومی طالبان
این نوشتار با توجه به ضرورت ارزیابی مبانی فکری و اعتقادی جنبش طالبان که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است, سعی کرده است تا مبانی فکری جنبش طالبان را با توجه به دو محور بررسی کند: یکی محور مذهبی و دینی; دوم, محور قومی و قبیله ای ; زیرا سنتهای قبیله ای که طالبان از میان آن برخاسته, تاثیر قابل توجهی در تفسیر دینی طالبان از مذهب داشته است.
ماهیت دینی ـ سیاسی گروه طالبان
طالبان گروهی از شبه نظامیان تناقض نما هستند که در افغانستان اعلام موجودیت کردند. آنچه طالبان را به عنوان یک جریان تناقض نما مطرح می سازد، تحجر و سخت گیری های مذهبی آنان از یک سو و حمایت و نقش کشورهای امریکا، انگلیس و پاکستان در تشکیل و تجهیز آنان از سوی دیگر می باشد. درک و فهم ماهیت این گروه به عنوان پدیده ای سیاسی ـ مذهبی مستلزم مطالعه و بررسی آرا و افکار دینی ـ سیاسی این گروه و تشکیلات و سازماندهی آنان است که در مقاله حاضر مورد بررسی قرار می گیرد.
طالبان و سپاه صحابه فرزندان وهابیت
گرچه وهابیت امروز نسبت به وهابیت قرن دوازدهم در برخی مسائل دارای تعادل نسبی به نظرمی رسد و نظریات رهبران شان را کنار گذاشته اند ولی از ان لحاظ که خشونت جزو لاینفک اندیشة وهابیت است، پرورش فرقه های تندرو متعصب یکی از سیاست های اصلی وهابیت است که بتواند سیاست های آنها را در منطقه پیاده کنند. دو گروه طالبان و سپاه صحابه در افغانستان و پاکستان از تربیت یافتگان آنان که با همان عقاید و خشونت وهابی، به کشتار و قتل مسلمین بویژه شیعیان پرداختند و از اسلام چهره ای زشتی را به جهان به نمایش گذاشت.
طالبان ; دین و حکومت
رشد سریع و برق آسای جنبش طالبان و تصرف بسیاری از مناطق کشور افغانستان توسط آنان در همان سال های اولیه تشکیل آن، پدیده ای است، که نیاز به تحلیل جدی دارد. در این مقاله به مسائلی چون: طالبان کسیتند؟ چگونه شکل گرفتند؟ و با استفاده از چه راهبردهایی در مدت کوتاهی در دل جامعه افغانستان رسوخ کردند؟ و اساسا این که طالبان از لحاظ فکری و ایدئولوژیکی چگونه می اندیشند و در زمینه سیاست، حکومت و اجتماع چه اندیشه هایی را دنبال می کند؟ پرداخته میشود.
شباهت ها و پیامدها در حرکت طالبان
وهابیون طالبان را از میان خودشان و در افغانستان برای تسلط بر جمهوری اسلامی ایران تشکیل دادند. فکر و اندیشه طالبان زاییده تفکر انحرافی وهابیت در پاکستان است. از اهداف شکل گیری طالبان می توان به تشدید تفرقه در جهان اسلام، ایجاد کانون بحران در همسایگی ایران و….اشاره کرد که در ادامه توضیحات بیشتری در این زمینه بیان خواهد شد.
رشد رادیکالیسم سیاسی مذهبی فرقه ای در پاکستان و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
یکی از مهمترین علل رشد رادیکالیسم سیاسی و فرقه ای مذهبی در پاکستان و جنایات تروریستی در مناطق شرقی ایران که غالب آن توسط گرو ههای افراطی صورت می پذیرد، پیروی از آموزه های مکتبی به نام دیوبندی است که امروزه از پشتوانه ونفوذ سیاسی وحزبی عمیقی در پاکستان برخوردار است . این جنبش فکری اسلامی وابسته به اهل سنت، دارای اشتراکات عقیدتی فراوانی با مکتب وهابیت واز برجسته ترین آثار نفوذ این مکتب در شبه قاره هند محسوب می شود. دیوبندی در قرن هفدهم و تحت تأثیر آموزه های شاه ولی الله دهلوی و منسوبین وی توسط قاسم نانوتوی درشهردیوبند هند شکل گرفت. بنیانگزاران این مکتب ، حنفی مذهب و بسیار سختگیر ودقیق بودند. نویسنده در ادامه اشاره نموده که به تدریج سلطۀ سیاسی و اقتصادی بریتانیا برهند به معنای زوال اقتدار سیاسی و حقوقی مسلمانان بر این کشور بود. همچنین وی عواملی که موجب برتری مطلق انگلیسی ها شد را برتری اقتصادی، برتری تسلیحاتی، نظم و انضباط داخلی ) وحدت فرماندهی) عمال نفوذ در میان امرای محلی و ایجاد اختلاف در صفوف مخالفان می داند.
دیدگاه‌های طالبان در برابر شیعه
آشفتگی های سیاسی ناشی از جنگ های داخلی و عملکرد نامطلوب حکومت مجاهدین (75-1371 ش).علاوه بر ایجاد فساد،نا امنی ،فقر شدید فرهنگی و اقتصادی و تلفات هزاران انسان بی گناه از جمله زن و کودک،و تخریب وسیع منابع حیاتی و اقتصادی کشور؛زمینه مناسبی را برای ظهور گروه طالبان(که دارای افکار و عقائد خاصی می باشد) در صحنه سیاسی افغانستان فراهم کرد.این پژوهش سعی دارد در چهار بخش کلی به بررسی مبانی فکری،اعتقادی و دیدگاهای طالبان درباره شیعیان با رویکرد به افغانستان بپردازد. بخش اول: به بررسی چگونگی آغاز پیدایش ،عوامل ظهور و موفقیت جنبش طالبان ،ساختار و تشکیلات ،سارماندهی و رهبری،اهداف و اصول اساسی حکومت،ویژگی های امارت اسلامی،پرداخته است.و در همین بخش،به جایگاه زنان در حکومت طالبانی ،ویژگی های عمومی افراد طالبان،و دیدگاهای دیگران(جامعه بین الملل،کشورهای منطقه،ناظران و تحلیل گران) در باره جنبش طالبان و … مورد بحث قرار گرفته است. بخش دوم :به خاستگاه جنبش طالبان می پردازد که از جهاتی شبیه جنبش افراطی خوارج می ماند،و از جهاتی دیگر متاثر از جریان های بنیادگرای معاصر جهان اسلام همچون:وهابیت،دیو بندیه هند،اخوان المسلمین مصر و جریان های مذهبی و افراطی پاکستانی مانند:جمعیت علمای اسلام،سپاه صحابه و اندیشه های مودودی و … می باشد.جمع بندی و نتیجه گیری نهایی پایان بخش این پژوهش می باشد. بخش سوم :که عمده پژوهش حاضر را تشکیل می دهد،درباره دیدگاه های طالبان درباره شیعیان می پردازد.که شامل مباحث:تعامل طالبان با شیعیان در مقایسه با اهل سنت،راه های بدست آوردن حکومت ،مبانی فقهی و اندیشه کلامی طالبان ،تاریخچه تکفیر طالبان نسبت به شیعیان،عبدالرحمان و تکفیر شیعیان،لزوم پرداخت جزیه و فلسفه آن ،خشونت و کار نامه سیاه طالبان ،اعلامیه چهار ماده طالبان با مبانی اسلامی،مفهوم ارزش ها در نظام طالبانی ؛قتل عام شیعیان،ایرانی خواندن شیعه،تاریخ ورود اسلام و تشیع در افغانستان ،علل دشمنی طالبان با شیعیان،مظلومیت شیعیان ،رهبر شهید و طالبان ،و خلاصه از زندگی و سخنان رهبر شهید و … می باشد. بخش چهارم:خود در دو بخش کلی ،جمع بندی که خلاصه مباحث در آن آورده شده است.و نتیجه گیری نهایی از کل این مجموعه،که در واقع آنچه را که غرض و اهداف از این پژوهش بوده است را بیان کرده است.
بررسی مبانی نظری و فکری جنبش طالبان در افغانستان
آشفتگی سیاسی دو قرن اخیر افغانستان و عملکرد نامطلوب حکومت چهار ساله مجاهدین (ش 75-1371 / م96-1992) که ناامنی، فساد و فقر شدید فرهنگی و اقتصادی را در پی داشت، زمینه مناسبی را برای ظهور طالبان در صحنه سیاسی افغانستان فراهم آورد.
بررسی علل رفتار خشونت آمیز نیروهای اسلامی در پاکستان با تأکید بر طالبانیسم
یکی از ویژگی های بارز جهان اسلام از آغاز دههء 1350 ش به بعد رویکرد مجدد برخی از گروه ها به اسلام و شکل گیری جنبش هایی بوده است که توسط پژوهشگران غربی به آن ها عنوان بنیادگرایی داده شده است.رفتار سیاسی گروه های اسلام گرا در مطقهء خاورمیانه از رفتار خشونت آمیز تا مسالمت آمیز در نوسان بوده است. پاکستان نیز از جمله کشورهایی است که جایگاه مهمی در موضوع اسلام سیاسی دارد.اهمیت این کشور در این موضوع از یک طرف،به دلیل نقش اسلام و گروه های اسلام گرا در تحولات سیاسی پاکستان و از سوی دیگر،به دلیل فراهم ساختن بستر مناسب برای شکل گیری و رشد تفکرات بنیادگرایی از نوع طالبانیسم در این کشور و صدور آن به کشورهای همسایه است.به نظر می رسد محیط اجتماعی پاکستان،نقش اسلام در تحولات سیاسی این کشور،فعالیت طرفداران مکتب دیوبن دی،وجود مدارس مذهبی و نقش قدرت های خارجی به ویژه عربستان از عمده ترین دلایل رشد اسلام سیاسی رادیکال در پاکستان است. لذا به نظر می رسد محور اصلی این پژوهش،تبیین دو نکته باشد:اول،علل رشد اسلام خواهی در پاکستان و دوم،دلایل رویکرد برخی از گروه های اسلام گرا به رفتار خشونت آمیز.