زمینه‌ها و موانع برگزاری حج از سوی ایران و عثمانی در دوره صفویه
دین و ارکان آن، منشأ بسیاری از تحولات مهم در جامعه اسلامی است. یکی از عبادات مهم در اسلام، فریضه حج با هدف توحید، اتحاد و وحدت مسلمانان است که دارای پیامدهای وسیع اجتماعی است. در دوره صفویه، سرزمین مکه در سیطره عثمانیان سنی مذهب بود و ایرانیان شیعی هر سال برای انجام حج باید از قلمرو عثمانی عبور می‌کردند. در این دوران، اختلاف دولت عثمانی با دولت صفوی، حج را به عرصه اختلاف میان شیعه و سنی تبدیل کرده بود. مسائل سیاسی، مذهبی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی که میان دولت عثمانی و صفوی وجود داشت، انجام حج به وسیله ایرانیان شیعی را با دشواری‌هایی رو‌به‌رو می‌کرد و گاهی حج از سوی دولت‌ها محدود و یا ممنوع می‌شد. هدف مقاله حاضر، بررسی چگونگی انجام فریضه حج در پرتو روابط ایران و عثمانی است. در این مقاله به این پرسش پاسخ داده می‌شود که آیا اختلاف میان این دو دولت اسلامی بر موضوع حج تأثیرگذار بوده است یا فریضه حج ورای کشمکش‌های سیاسی و مذهبی انجام می‌گردیده است؟
مدارس امپراتوری عثمانی
در دورة عثمانی، نظام آموزشی مبتنی بر مدرسه، با اهتمام سلاطین این سلسله به پیشرفت و شکوفایی فراوانی دست یافت. در این دوره، تأسیس مدرسه جزء مکمل سیاست فتح، به هنگام تسخیر شهرهای جدید بود. مدارس عثمانی با تأسیس مدارس ثمانیه و مدارس سلیمانیه به وسیلة محمد فاتح (855/ 1451 ـ 886/ 1481) و سلیمان قانونی (926/ 1520 ـ 974/ 1566) به اوج پیشرفت و شکوفایی خود رسیدند. امِا از آغاز قرن هفدهم میلادی به علّت ضعف دولت مرکزی و اوضاع آشفته اقتصادی و اجتماعی روی به تنزّل نهادند.
نوشتار حاضر با نگرشی محققانه، به بررسی سابقة تاریخی، ساختار برنامه‌ها ومواد درسی وشیوه‌های تعلیم و تدریس در مدارس عثمانی و نیز سیاست‌ها و اهداف آموزشی و دلایل شکوفایی و انحطاط آنها پرداخته است. نویسنده به هنگام بحث از زمینه‌های تأسیس این مدارس به نکات ارزشمندی در سهم نهادهای آموزشی ایران و دانشمندان ایرانی در شکل‌گیری و شکوفایی این مدارس، در مقایسه با دیگر ملل مسلمان اشاره کرده است.
فتح قسطنطنیه
یکی از وقایع مهم تاریخ مسلمانان و بلکه یکی از حوادث بسیار برجسته در تاریخ جهان، فتح قسطنطنیه پایتخت امپراتوری روم شرقی به وسیله سلطان محمد دوم عثمانی است. این واقعه مهم تاریخی نه فقط به تنهایی در برگیرنده‌ی موضوعات متعدد و قابل تأملی است، بلکه آثار و پی‌آمدهای فراوان آن نیز در عرصه‌های اقتصاد و سیاست جهان نیز عبرت‌آموز است. آنچه در این مقاله بنظر شما می‌رسد، پژوهشی است درباره نحوه حمله ترکان عثمانی به این شهر و همچنین اوضاع داخل شهر و مراحل سقوط آن با ذکر بعضی از مهمترین آثار این واقعه می‌باشد. با توجه به ضرورت اختصار مطالب در این تحقیق، سعی شده که مهمترین و جالب‌ترین نکات و حوادث این رویداد مهم بیان گردد و از ذکر جزئیات خودداری شود.
اقدامات عمرانی شاهان صفوی در عتبات عالیات
اماکن مقدس شیعیان در عراق عرب، همواره در طول تاریخ، مورد علاقه و توجه مسلمانان، به ویژه شیعیان بوده است؛ به این سبب، اکثر دولت مردان و سران حکومتی با توجه خاصشان به این اماکن، آبادانی و تکریم جایگاه و قبور ائمه(ع) را در برنامه سیاسی و مذهبی خویش قرار میدادند.
پس از تشکیل دولت صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع از سوی آنان، همچنین به جهت اهداف مذهبی، فرهنگی و سیاسی صفویان در ایران و عراق عرب؛ عتبات عالیات رشد و توسعه چشمگیری یافت و اقدامات عمرانی در شهرهای مقدس سامراء، کاظمین، کربلا و نجف به اوج خود رسید.
این مقاله، به اقدامات عمرانی و ساختن بناها از سوی دولت صفوی در عتبات میپردازد.
نقش ایرانیان مهاجر در آناتولی با تأکید بر دوره تیموری و اوایل دوره صفوی
آناتولی از مناطقی است که گروه‌های زیادی از ایرانیان در طول تاریخ به آن‌جا مهاجرت کردند و زبان و ادب فارسی را در این سرزمین گسترش دادند. در دوران تیموریان و اوایل دوران صفویه، به دلیل تحولات سیاسی ایران و جاذبه‌ای که سلاطین عثمانی برای جلب اهل علم و هنر به استانبول ایجاد کرده بودند، روند مهاجرت ایرانیان به آناتولی بیشتر شد. در نتیجه این امر، گروه زیادی از عالمان، شاعران و هنرمندان ایرانی راهی استانبول و سایر شهرهای آناتولی شدند. آنان آثار ادب فارسی را به آناتولی بردند و در این سرزمین به نسخه برداری و نگارش کتاب‌های فارسی پرداختند. تعدادی از آنان که وارد دربار سلاطین عثمانی شدند به رواج بیشتر زبان فارسی و آثار ادبی همت گماشتند. هرکدام از این مهاجران در زمینه کتابت، نسخه‌برداری، تذهیب و مصور کردن کتاب‌ها و یا تدریس و نگارش کتاب‌های علمی در زمینه ریاضیات، نجوم، شعر، ادب فارسی، فلسفه، حکمت، موسیقی و طب از سرآمدان عصر خود بودند. در این پژوهش، نقش این دسته از مهاجران در توسعه آثار ادبی فارسی در آناتولی بررسی می‌گردد.
برگی از پیشینة تلاش ایرانیان برای اتحاد مسلمانان
دورة صفویه معمولاً به دورة اختلاف «مذهبی» بین ایران و عثمانی معروف است. ولی تاریخ، برگهایی از اتحاد،حسن تفاهم، دوستی و صمیمیت دوکشور مسلمان را با هم‌دیگر نشان می‌دهد. بعد از انعقاد معاهده ذهاب (1049ﻫ/ 1639م) بین شاه صفی و سلطان مراد چهارم، عثمانی‌ها از مخالفت با ایران دست کشیدند. به این ترتیب، تأثیر گذاری عامل «مذهب» که یکی از عوامل اختلاف بین دوکشور بود، تا اندازه‌ای تخفیف پیدا کرد.
در دورة افشاریه، نادرشاه چندین سال با عثمانی جنگید، ولی سرانجام دریافت که باید بین مسلمانان صلح و آشتی برقرار گردد. وی برای تحقق بخشیدن به تألیف بین شیعه و سنی، در سال 1156ﻫ «انجمن دینی نجف» را تشکیل داد و علمای بزرگ و معروف شیعه و سنی کربلا، نجف، حله، بغداد و کاظمین در کنار عالمانی از ایران، بخارا و افغانستان، در آن مجلس بزرگ مشورتی شرکت کردند.
بازتاب تفکر عثمانی در حادثه ی کربلا
بازشناسی تفکر سیاسی – مذهبی نیروهایی که در مقابل قیام امام حسین(علیه السلام) صف آرایی کردند و به انحای مختلف در شکست آن سهیم بودند از موضوعات مهمی است که می توانند در شناخت دقیق این برهه ی بسیار حساس تاریخ تشیع راه گشا باشد. این مقاله با ارائه ی برخی ادله و شواهد، حاکمیت تفکر عثمانی را بر این نیروها چه در کوفه و چه در کربلا نشان داده و آشکار ساخته که کوفی بودن نیروها را با تشیع آنان مساوی و ملازم دانستن، مغالطه ای تاریخی است که برخی از محققان در نوشته ها و گفت و گوهای خود تبلیغ می کنند و با محکوم کردن شیعیان (رافضه امامیه) به عنوان تنها عامل به وجود آورنده ی حادثه ی کربلا، مراسم عزاداری در روز عاشورا را زیر سؤال می برند. این نوشتار به تعریف مفاهیم عثمانی و ملاک های آن، برای شناخت نیروهای این تفکر و نیز عوامل و زمینه های رشد و توسعه ی آن در کوفه و بازتاب تفکر عثمانی در کوفه و کربلا و حاکمیت آن بر نیروهای مقابله کننده با قیام امام حسین(علیه السلام) پرداخته است.
نقد دیدگاه وهابیان درباره حدیث سفینه
حدیث سفینه که از طرق مختلف در کتب روایی اهل‌سنّت نقل شده است، فضایل بی‌شماری را برای اهل‌بیت پیامبر(ص) ثابت می‌کند. با وجود تأیید صحت این حدیث از سوی بسیاری از علمای اهل‌سنّت، سلفیون و وهابیون براساس رویکرد عثمانی خود تلاش کرده‌اند تا با دلایل ضعیف و واهی این حدیث را تضعیف و صدور آن را از پیامبر اکرم(ص)را انکار کنند. در این مقاله با بررسی یک سند از اسانید این حدیث، اثبات می‌شود که ادّعای ضعف این حدیث از سوی وهابیون بی‌اثر است و صحت آن نشان از ضعف دیدگاه‌های گفتار ابن‌تیمیه و پیروان فکری او در علم حدیث و رجال دارد.
کرنش زورمندان
جلوه یا بازتاب نفوذ سید را، همچنین، می‌توان در حرمتی که حکومت‌های ایران و عثمانی و دیگر نقاط ـ به اقتضای مصالح سیاسی خویش یا احیاناً از روی ایمان و اعتقاد ـ به سیّد می‌نهادند مشاهده کرد. به قول آیت الله سیّد جواد مدرسی: [صاحب عروه] در دربار عثمانی آن قدر نفوذ داشت که در […]
دفاع از شعائر و ادب اختلاف
شیخ از تندروی‌های پیروان مذاهب اسلامی نسبت به یکدیگر خرسند نبود و به واسطه‌ی همین رویه‌ی صحیح، نزد علمای اهل تسنّن و سلطان عثمانی بسیار معزّز و محترم بود، امّا در دفاع از عقاید شیعه بسیار پافشاری می‌کرد. معروف است که وقتی والی بغداد مؤذّن‌های شیعه را از گفتن کلمه‌ی «أَشْهَدُ أَنَ عَلِيّاً وَلِيُ اللَّه» […]
جایگاه اجتماعی شیخ
آیت الله سید اسماعیل تنکابنی، از شاگردان شیخ انصاری، در کتاب نضرة الناظرین و نزهة الباصرین می‌نویسد: شنیدم روز وفات شیخ انصاری در نجف، فَریقَین (شیعه و سنّی) جتمع شده، جمعیتی کثیر حضور می‌یابند و مرگ شیخ را با تلگراف به دربار عثمانی خبر می‌دهند. از سوی خلیفه‌ی عثمانی دستور می‌رسد که پیکر شیخ را […]