ناگفته‌هایی از تاریخ ابوطالب: تحلیل گزارش تاریخی خرگوشی
نگارنده متن تاریخی ابوسعید عبدالملک خرگوشی (متوفی 407 قمری) در کتاب شرف المصطفی در مورد ابوطالب بن عبدالمطلب را تحلیل کرده و نتیجه می‌گیرد که بر اساس این گزارش، ابوطالب سومین فردی است که پس از حضرت علی و خدیجه8 اسلام را پذیرفته است. مقدمه‌ای کوتاه در مورد دخالت حاکمان در تاریخ اسلام و شرح حال کوتاه مؤلف در آغاز گفتار آمده است.
31 نکته در باب سلیم بن قیس هلالی و کتاب او
این گفتار که ترجمة رسالة “الدرر و اللئالی فی ترجمة سلیم بن قیس الهلالی” است، 31 نکته درباره سلیم بن قیس هلالی محدّث مشهور سدة یکم هجری را در بر دارد، و در باب کتاب او سخن می‌گوید که امروزه در دسترس و موجود است. مؤلف مقاله با تسلط بر دانش رجال و تراجم و نسخه‌های خطی کتب مرجع، نکاتی بدیع درباره این کتاب ارزشمند بیان میدارد، از جمله دربارة وثاقت سلیم و پاسخ به تضعیف رجالی او، سرگذشت کتاب و نسخه‌های خطی و چاپی آن، نقد و بررسی نظرات دانشمندان رجالی در این مورد، مانند میرزای استرآبادی، صاحب روضات الجنات وحید بهبهانی، ابوالحسن شعرانی و دیگران، توضیحاتی در مورد ابان بن ابی عیاش راوی کتاب سلیم، و نکات دیگر. شرح حال کوتاهی از مؤلف در ابتدای گفتار آمده است.
برتری حضرت زهرا سلام الله علیها بر تمام زنان
نویسنده که از محدّثان بزرگ اهل تسنن در سالهای اخیر است، در این گفتار به نقد کلام ابوبکر ابن عربی معافری در کتاب عارضة الاحوذی بشرح جامع الترمذی می‌پردازد. معافری در آن کتاب، ضمن بحث در مورد روایات فضائل حضرت فاطمه، افضلیت آن حضرت را ردّ کرده و عایشه را از او برتر دانسته است.
غماری بر اساس احادیث صحیح و ادلۀ عقلی و نیز به کمک سخنان شارحان سنی به ویژه ابن حجر عسقلانی در فتح الباری، ابوجعفر طحاوی در مشکل الآثار، و بدرالدین زرکشی در الاجابة، دیدگاه خود را تأیید کرده و برتری فاطمه زهرا3 بر تمام بانوان را ثابت می‌کند.
تعلیقاتی بر خطبه امامت امام رضا علیه السلام نقل از کتاب لوامع الانوار شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام
این گفتار، شرحی است کوتاه بر خطبة امام رضا علیه السلام در وصف مقام امامت، که از کتاب چاپ نشدة لوامع الانوار فی شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام نوشته سید نعمت الله جزایری نقل شده است.
راهنمای پژوهش درباره دعبل خزاعی
دِعبِل خُزاعی شاعری نامدار از سدة سوم و در شمار یاران امام رضا علیه السلام است. و قصیدة تائیة او که در حضور حضرت رضا علیه السلام خوانده، در میان اشعار او شهرت خاصّی دارد. این مقاله، گزارشی است از حدود 150 منبع در مورد دعبل، که در چهارده بخش سامان یافته است، از جمله: کتابهای چاپی و خطی، مقالات نشریات و کتابهای مرجع، پایان‌نامه‌ها، آثار مربوط به قصیدة تائیه، آثاری به زبانهای غیر از فارسی و عربی.
شرح خطبة الرضا علیه السلام فی التوحید
این رساله، شرح سید نعمت اله جزائری (متوفی 1112 ه.ق.) بر خطبه توحیدیة امام رضا علیه السلام است. متن این خطبه را بزرگانی مانند شیخ صدوق، مفید، طوسی، طبرسی، مجلسی و دیگران در آثار خود آورده‌اند. همچنین شماری از بزرگان به شرح آن پرداخته‌اند، به صورت رساله مستقل یا ضمن آثار خود، از جمله: محمد باقر مجلسی، سید محمد باقر طباطبایی یزدی، علی اکبر نهاوندی. در اینجا شرح سید نعمت اله جزائری به نقل از کتاب چاپ نشده‌اش لوامع الانوار فی شرح عیون الاخبار نقل شده که در شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام تألیف شیخ صدوق نوشته است. شرح این خطبه برای نخستین بار به چاپ می‌رسد.
خورشید شرق، کتابی در شناخت جناب فضل بن شاذان نیشابوری
خورشید شرق در سده سوم عنوان کتابی است از دکتر مهدی بیات مختاری در مورد شخصیت و آثار جناب فضل بن شاذان نیشابوری (متوفی 260) صحابی و دانشمند بزرگ شیعی، که به عنوان چهارمین کتاب از سلسله «بزرگان شیعه» و بیستمین کتاب از سلسله منشورات مؤسسه کتابشناسی شیعه منتشر شده است.
مبنای اصلی کتاب، پایان نامه دکترای نویسنده بوده با این مشخصات:
فضل بن شاذان نیشابوری، زندگی و آراء او. پایان‌نامه دکتری علوم قرآن و حدیث، نوشته م – بیات مختاری. استاد راهنما: آیت الله محمد‌هادی معرفت. اساتید مشاور: آیت الله مسلم داوری و حجه الاسلام محمد علی مهدوی راد. دانشگاه قم: مرکز تربیت مدرس، بهار 1385، 11 علیه السلام 2 صفحه، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه قم، به شماره «160- علوم قرآن» دربخش پایان نامه‌ها.
آيات العقائد
در مقدّمه، بر اين نكات تأكيد مىشود: «در معارف قرآنى به ويژه در آيات اعتقادى توحيد و معاد، بايد روش تعقّل در تعاليم وحى را در درجه نخست اهمّيّت قرار داد… عقل درمى‌يابد كه وحى، منبعى استوار و مطمئن براى دريافت حقايق است… و از سويى درمى‌يابد كه خطا و محدوديت در وحى راه ندارد… البتّه آيات و احاديثى مورد استفاده قرار مىگيرد كه از متشابهات نباشد و از روشنى دلالت برخوردار باشد، چنان كه در احاديث، افزون بر روشنى دلالت، قوّت سند و صحت انتساب آن به معصومين : نيز بايد احراز گردد.» (آيات العقائد، ص 14ـ15)
گزارشی از مصاحبه با آیت الله سید محمدباقر موحّد ابطحی
آيتالله سيد محمد باقر موحّد ابطحى، از تلاشگرانِ موفّق علوم قرآن و حديث است كه دهها اثر ارزشمند در اين زمينه ها تحقيق و منتشر ساخته است. ايشان در اين مصاحبه، درباره زندگىنامه علمى، اساتيد، كوششها و آثار علمى خود – به ويژه كتاب صحيفه جامعه سجاديه كه 270 دعا از امام سجاد عليه السلام را در بردارد – سخن مىگويد.
علاوه بر آن، نكاتى مفيد و ناگفته از قرآن و احاديث را بيان میدارد.
مشایخ ثقة الاسلام کلینی
با توجّه به سلسله اسناد روايات، فهرست نسبتاً مفصّلى از مشايخ حديث ثقه الاسلام كلينى در كتاب مشهور الكافى، به دست ميآيد كه تعداد ايشان سى و هفت نفر شمرده شده است. در نوشته حاضر، به معرّفى اين مشايخ به ترتيب الفباى كنيه از ابن بابويه تا محمّدبن يحيى عطّار، ابوجعفر قمى، پرداخته شده است.
در ذيل هر شخصيّت، تعداد روايات، مشايخ، راويان و در برخى موارد، توضيحات مختصرى ارائه شده است. راويان روايات به دو دسته راويان كم حديث و راويان مكثّر تقسيم شده است. بر اساس تعاريف ارائه شده، راويان كم حديث راوياني‌اند كه روايت شيخ كلينى از آنان اندك است؛ از جمله: ابنبابويه، ابوبكر حبّال، علی ّبن موسى و حسن بن خفيف. راويان مكثّر نيز شامل راويان و مشايخي‌اند كه شيخ كلينى احاديث زيادى از آنان نقل كرده است. از جمله آنها می توان به احمدبن ادريس، حميدبن زياد، محمّدبن يحيى و علی ّبن محمّد كلينى اشاره كرد.
حديث يوم الدار: پژوهش و بررسى
حديث يوم الدار، بازگو كننده يكى از نخستين رويدادهاى تاريخ اسلام است كه برخى از دانشمندان اهل سنّت از جمله ابنتيميّه، شبهاتى پيرامون سند و متن آن (تعداد حاضران ارتباط قبول دعوت با جانشينى پيامبر، سبقت در اسلام آوردن و…) مطرح كرده‌اند. واسطى دانشمند اهل سنّت قرن چهارم نيز شبهاتى در مورد آيه مربوط به اين حديث مطرح كرده است؛ از جمله: امر در آيه، استخلاف و انقياد، مرسل بودن روايات، خطاب موازرت، معيّن بودن خليفه، احتمال ايجاد اختلاف، تحصيل حاصل، خلافت بر عشيره و… نويسنده در اين مقاله شبههها را بيان كرده و پاسخ گفته است. شبهاتى نيز در شأن نزول آيه مطرح شده كه نويسنده به آنها نيز پاسخ داده است.
حديث يوم الدار: منابع و صحّت حديث
راويان بسيارى حديث يوم الدار را روايت كرده‌اند. در اين مقاله علاوه بر ارائه فهرستى از راويان، حديث يوم الدار به روايت 12 رواى، گزارش شده و در ذيل هر گزارش، منابع روايت حديث ذكر شدهاست.در بحث سندشناسى حديث نيز بسيارى از محدّثان شيعه و سنّى از صحّت و تواتر اين حديث سخن گفته‌اند كه نظريّات آنان نقل و بررسى شده است.
آيه ى ولايت چند نكته و چند پرسش و پاسخ
نويسنده در اين گفتار، ابتدا هفت نكته دربارهى آيهى ولايت (آيهى 55 سورهى مائده) مطرح مىكند و سپس به ده پرسش دربارهى اين آيه پاسخ مىگويد. در اين مقاله، علاوه بر بحث لغوى و عقلى و قرآنى، روايات شيعه و سنّى و نيز ديدگاههاى برخى از مفسّران و متكلّمان شيعه و سنّى مورد بحث قرار مىگيرد. محور اصلى مقاله، اثبات اين نكته است كه آيهى ولايت در مورد امام علىبن ابىطالب7نازل شده است و شأن نزولهاى ديگر را نمىتوان پذيرفت.
كتاب شناسى گزيده ى آثار دانشمندان اهل تسنّن
اين مقاله، حاوى ويژگىهاى 88 كتاب از آثار دانشمندان اهل تسنّن است كه تمام يا بخشى از آنها در مورد امام مهدى7مىباشد. نگارنده، مقاله را بر اساس اطّلاعاتى كه دكتر عداب محمود حمش (دانشمند معاصر اهل تسنّن) در كتاب «المهدىّ المنتظر: دراسة حديثيّة نقديّة» آورده، ارائه كرده است و دادهها را به ترتيب مطالب سيّد عبدالعزيز طباطبايى در دو گفتار اوـ كه در سفينهى شمارهى 10 و 11 آمدهـ سامان داده است. بخشى از مجموعهى مطالب اين مقاله كه در پنج بخش آمده، ناظر به مدخلهايى است كه محقّق طباطبايى ياد كرده و بخشى از آنها مدخلهايى است كه براى نخستين بار معرّفى مىشود