برچسب: شیعه

جایگاه وقف در توسعه تشیع در عصر ایلخانان

وقف در لغت به معنای ایستادن و درنگ کردن بیشتر استفاده شده و در اصطلاح شرعی، تحبیس اصل و تسلیم منفعت تعریف شده است. وقف به عنوان یک سنت در تاریخ اسلام، پیش از اسلام و حتی در سایر ادیان وجود داشته است و کاربردهای زیادی برای آن بیان شده است. وقف و موقوفات در تاریخ اسلام و شکوفایی تمدن اسلامی به ویژه گسترش فرهنگ شیعی و توسعه علمی ـ تمدنی شیعیان نقش به سزایی داشته است. از قرن چهارم هجری و به ویژه با روی کار آمدن حکومت آل بویه، شاهد رونق موقوفات شیعی و حمایت آل بویه از مراکز مذهبی، آموزشی و رفاهی شیعیان هستیم. این جریان تا دوره حمله مغول اهمیت و تأثیرگذاری خود را حفظ کرد. در دوران پرتلاطم هجوم مغول تا تأسیس دولت ایلخانی، وقف و موقوفات مانند سایر نهادها و مظاهر تمدنی به شدت آسیب دید. سئوال اصلی این مقاله این است که نقش وقف در گسترش تشیع در دوره ایلخانان به چه میزان بوده است؟ و فرضیه ارائه شده این است که وقف در گسترش تشیع در ادوار تاریخی به خصوص عصر ایلخانان، نقش اصلی داشته است. به عنوان مدخل بحث درباره معنا و مفهوم وقف سخن گفته شده و در ادامه به روند بازسازی موقوفات شیعی به دست خواجه نصیرالدین طوسی و تأثیر آن در نوسازی و توسعه فرهنگ و مذهب تشیع و عمومیت یافتن آن در عصر ایلخانان پرداخته شده است.

بررسی انتقادی دیدگاه ویلیام مونتگمری وات دربارة شیعه در دورة بنی‌امیه

مونتگمری وات (2006 م) خاورشناس برجسته اسکاتلندی در مقاله­ای با عنوان «شیعه در دورة بین­امیه» با نگاهی جامعه­شناختی به بررسی وضعیت شیعیان در این دوره پرداخته است. وی با اشاره به اشتراکات سیاسی و اختلافات اعتقادی شیعیان و خوارج، ریشه اختلاف­ها و مغایرت­ میان شیعیان (که هسته اصلی آنان از قبایل جنوبی یمن بودند) با خوارج (که از قبایل شمالی بودند) را خاستگاه قومی افراد حاضر در قیام­ها و تحرکات می­داند. هم چنین وات با اشاره به موفقیت نظامی قیام مختار، دستاورد مهم این قیام را جلب حمایت موالی و ظهور این دسته به عنوان حامیان شیعه می­داند. ادعای مختار مبنی بر مأموریت از طرف محمد حنفیه که بعدها موجب پیدایش فرقه کیسانیه شد و هم­چنین امتزاج فرهنگی میان برخی اعراب حامی مختار، اعراب و مسیحیان ساکن بین النهرین و موالی که ریشه غیر عربی داشتند نیز از نکات قابل توجه در مقاله وات به شمار می رود. وی در پایان با اشاره به قیام ناموفق عبدالله بن معاویه، عامل اصلی موفقیت عباسیان را شعار جلب رضایت خاندان پیامبر6 و گردآوردن شیعیان در اطراف خود بیان می­کند.
غفلت یا کم توجهی به عوامل درون دینی فعالیت شیعیان و منحصر دانستن علل در عوامل اجتماعی و بیرونی از جمله عواملی است که تحلیل­های خاورشناسان را با کاستی­هایی همراه می­کند. این نوشتار کوشیده است ضمن ترجمة مقاله وات کاستی­های آن را هم در معرض دید قرار دهد.

تأثیر دعا در رشد و شکوفایی فرهنگی و تمدنی شیعه

دعا راهی مستقیم برای برقراری رابطه بین انسان و خداوند متعال است. راهی که از عمیق­ترین لایه­های درونی انسان آغاز و به بلندترین جایگاه­های وجودی منتهی می­گردد و به همین خاطر همواره جزء اساسی­ترین نیازهای هر انسان، است. شکل، عمق، جهت، محتوا، زمان، مکان و شرایط دعا کننده و دعا تاثیر فراوانی در تربیت، زندگی و پویایی حیات فرد و جامعه دارد. این تحقیق در صدد یافتن تاثیر دعا در ایجاد و کمال فرهنگ و تمدن شیعه می­باشد و در پی اثبات این فرضیه است که «دعا در رشد و شکوفایی فرهنگی و تمدنی شیعه نقش تاثیرگذار دارد».
در این مقاله، به طور تصادفی یک دعا (دعای ندبه)، یک مناجات (مکارم الاخلاق) و یک زیارتنامه (امین الله) از ادعیه­ی مهم و معتبر شیعی با روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

کتاب «اثر التشیع علی الروایات التاریخیه»؛ بررسی روش شناختی و اسنادی

در عصر حاضر، جریانی تند‌رو در میان اهل سنت تلاش دارد با بازخوانی متون تاریخی، شیعه را به تاریخ سازی و جعل و تحریف گزارش‌های تاریخی متهم سازد. عبدالعزیز نورولی یکی از نمایندگان این تفکر است که در کتاب اثر التشیع علی الروایات التاریخیة کوشیده تا با همین حربه، بستر مناسبی برای طرد و حذف اخبار و احادیث شیعی فراهم آورد.
این پژوهش در دفاع از تاریخ‌نگاری شیعه، به بررسی و نقد روش، و گزیده­ای از اسناد و محتوای کتاب نورولی پرداخته و دور بودن آن از نقد عالمانه و منصفانه را نشان داده است.

دليل شيعه در ذكر حي علي خيرالعمل در اذان چيست؟

مسلمانان در اینکه بعد از حيّ علي الفلاح، دو بار «حيّ علي خير العمل» گفته شود، اختلاف دارند. اهل سنت قائل به عدم جواز آن در اذان و اقامه‏اند. برخي نيز آن را مكروه مي‏دانند؛ ولي اهل بيت علیه‌السلام و شيعيانشان، اين قسمت را جزء اذان و اقامه مي‏دانند به نحوی که بدون آن، اذان باطل است. از آنجا كه اذان و اقامه از موضوعاتي است كه مسلمين روزي چندين بار با آن سر و كار دارند، این مسئله شايسته بررسي است.

منازعات مذهبى در بغداد (656 – 232 هـ)

منازعات فرقه‏اى، مهم‏ترین عامل حادثه ساز در تاریخ بغداد بود که در شرایط خاص سیاسى، اقتصادى و مذهبى این شهر رخ داد.
با استقرار خلفاى عباسى در بغداد، دارالخلافه عباسیان به زودى مرکز اقوام، ادیان و مذاهب گوناگون شد. از همان آغاز، بافت ناهم‏گون جمعیتى و تضاد منافع سیاسى و اقتصادى، زمینه‏ساز بسیارى از آشوب‏ها و درگیرى‏هاى شهرى میان عرب، ترک و ایرانى بود. با شکل‏گیرى رسمى مذاهب شیعه و سنى، تلاش علما و پیروان مذاهب براى نفوذ در ساختار قدرت آغاز شد. رقابت براى کسب قدرت به اختلافات دامن زد و منازعات و آشوب‏ها رنگ مذهبى به خود گرفت. از سوى دیگر، گرایش مذهبى خلفا و کارگزارانشان و رویکرد آنان به فرقه‏اى خاص، منازعات را تشدید کرد. در سراسر قرن‏هاى چهارم و پنجم هجرى، دو فرقه شیعه و سنى به لحاظ قدرت و قوا در حالت توازن به سر مى‏بردند و هر یک مى‏کوشید با جلب حمایت خلفا، دیوانسالاران، گروه‏هاى مختلف شهرى و یا امرا، به برترى، نفوذ و اقتدار بیشترى دست یابد. این مسئله به منازعات فرقه‏اى شدت و شتاب بیشترى داد.
در این نوشتار، نقش خلفا، کارگزاران، امرا، علما و توده مردم در پیدایش و تشدید منازعات مذهبى بررسى شده است.

قم در دو قرن نخست هجرى‏

شهر باستانى قم، که احیاى آن را بعد از آن که به دست اسکندر ویران شد به قباد ساسانى نسبت مى‏دهند، به سال 23 قمرى، به دست اعراب فتح شد. با مهاجرت گسترده‏ى شیعیان به قم در پایان سده‏ى سوم این شهر، به شهرى شیعى مذهب بدل شد و این تحول مذهبى موجب شکوفایى آن شد. در مقاله‏ى حاضر ضمن اشاره‏اى گذرا به موقعیت جغرافیایى و جغرافیاى تاریخى قم در عهد باستان و قرون اولیه‏ى هجرى، به چگونگى فتح این شهر توسط اعراب مسلمان پرداخته شده و پیآمدهاى سیاسى، مذهبى اجتماعى ناشى از استقرار قبایل عرب شیعى در این شهر طى قرن‏هاى اول و دوم هجرى مورد بررسى قرار گرفته است.

مباحثی درباره شیعه شناسی

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی مذهب شیعه اثناعشریه به عنوان یک جریان فکری فعّال، تأثیر گذار و ظلم ستیز ـ و نه صرفا یک جریان مخالف سیاسی ـ در عرصه بین الملل حضور چشمگیر و نقش محوری پیدا نمود. جریانی که معتقد است قرائت صحیح و تفسیر درست از قرآن و سنّت پیامبر (ص) تنها از طریق اهل بیت (ع) امکان پذیر است و برای فهم معارف دین و احکام آن باید به آموزه های اهل بیت (ع) مراجعه نمود. چرا که پیامبر (ص) فرمود: «انّى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وأهل بيتي وانهما لن يتفرقا حتى يردا علىّ الحوض» این حادثه بزرگ در قرن حاضر به رهبری امام خمینی (ره) و نقش شگفت انگیز مردم باعث شد که نام اهل بیت (ع) و مذهب شیعه در سطح بین الملل فراگیر شود و بسیاری در صدد پژوهش از این مذهب برآیند و حتی هنگام اسلام آوردن اسلام شیعی را اختیار نمایند.