برچسب: شیعه شناسی

مباحثی درباره شیعه شناسی

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی مذهب شیعه اثناعشریه به عنوان یک جریان فکری فعّال، تأثیر گذار و ظلم ستیز ـ و نه صرفا یک جریان مخالف سیاسی ـ در عرصه بین الملل حضور چشمگیر و نقش محوری پیدا نمود. جریانی که معتقد است قرائت صحیح و تفسیر درست از قرآن و سنّت پیامبر (ص) تنها از طریق اهل بیت (ع) امکان پذیر است و برای فهم معارف دین و احکام آن باید به آموزه های اهل بیت (ع) مراجعه نمود. چرا که پیامبر (ص) فرمود: «انّى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وأهل بيتي وانهما لن يتفرقا حتى يردا علىّ الحوض» این حادثه بزرگ در قرن حاضر به رهبری امام خمینی (ره) و نقش شگفت انگیز مردم باعث شد که نام اهل بیت (ع) و مذهب شیعه در سطح بین الملل فراگیر شود و بسیاری در صدد پژوهش از این مذهب برآیند و حتی هنگام اسلام آوردن اسلام شیعی را اختیار نمایند.

نگاهي به مراسم عزاداري دهه محرم در لاهيجان

پس از واقعه کربلا، ماه محرم در گستره سرزمين ايران، جايگاه خاصي يافت. تفرق فرهنگي بر بستر تنوع اقوام در ايران، موجد تفاوت هاي کيفي در برگزاري مراسم عزاداري اين ماه است. با توجه به پيشينه تاريخي لاهيجان، اين شهر نيز داراي آدابي ويژه براي برگزاري اين آيين ها در ماه محرم است که توجه به جايگاه مقابر در محدوده مرکزي شهرکنوني، بر اهميت موضوع افزوده است. از اين رو، مردم اين خطه، در زنده نگه داشتن اين جايگاه، به ويژه در روزهايي محدود از سال و تحت عنوان عزاداري ماه محرم، اهتمام وافر دارند. از جمله اين مراسم، عزاداري کرب داران حسيني، معروف به «کرب زني» است. تلاش نگارندگان اين مقاله در زمينه ثبت چرايي و چگونگي برپايي اين مراسم، با توجه به منحصر به فرد بودن آن است؛ زيرا سرعت تغييرات، موجب تحول در نحوه برگزاري مراسم و در نتيجه، مفقود شدن اشکال اوليه اين آيين ها مي گردد. در اين ميان، ريشه هاي برخي از اين رسوم نيز بررسي شده است. روش تحقيق به صورت «توصيفي ـ تحليلي» در کنار برداشت ميداني بوده است.

ژئوپليتيک شيعه و قلمروخواهي ايران در شرق مديترانه

هر کشوري بر اساس برخورداري از سطوح قدرت، به گسترش حوزه نفوذ و افزايش نقش در منطقه يا مناطق پيرامون خود علاقه دارد.
يکي از حوزه هاي ژئوپليتيک حساس پيرامون ايران، شرق مديترانه است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران و تحول در ساختار ژئوپليتيکي خاورميانه، ايران نقش محوري در گستره جغرافيايي شيعيان يافت و سرزمين هاي شيعه نشين شرق مديترانه از اهميت استراتژيک برخوردار گرديد که همين مي تواند در زمينه قلمروخواهي و گسترش علايق منطقه اي جمهوري اسلامي ايران ايفاي نقش کند.
در اين پژوهش، که از نوع «توصيفي ـ تحليلي» است سعي شده با استفاده از مطالعات کتابخانه اي، به اين پرسش پاسخ داده شود که با توجه به اهميت حوزه شرق مديترانه در محدوده ژئوپليتيک شيعه، تدوين يک الگوي راهبردي به منظور ترسيم يک قلمرو فضايي خارج از مرزهاي جغرافيايي ايران، چه مولفه ها و الزاماتي دارد؟
نتايج حاصل از اين تحقيق، نشان مي دهد که ايران با بهره مندي از موقعيت کانوني در محدوده ژئوپليتيکي شيعه و نقش موثر در تحولات منطقه، سعي در گسترش حوزه نفوذ و قلمروخواهي در شرق مديترانه دارد و اين نقطه از خاورميانه به لحاظ حضور جمعيت قابل توجهي از شيعيان، که در همجواري با رژيم صهيونيستي واقع شده، بستر لازم براي حضور و قلمروسازي ايران را دارا بوده و در راهبرد منطقه اي ايران از جايگاه مهمي برخوردار است.

بازيابي الزامات و کارکردهاي نهاد شاهي در عصر عضدالدوله

ورود اسلام به ايران بسياري از مباني نظري ايرانيان را در حوزه انديشه با چالش جدي مواجه ساخت؛ ازجمله نهاد شاهي و بايسته هاي آن به عنوان يکي از محورهاي اساسي انديشه سياسي ايرانشهري در تقابل با نظام فکري جديد فهميده شد. با شروع عصر انحطاط خلافت عباسي و تشکيل حکومت هاي ايراني، تلاش هايي در جهت بازيابي برخي از مولفه هاي انديشه سياسي ايرانشهري صورت پذيرفت. توفيق يا عدم توفيق در نيل به اين مقصود، بسته به عوامل گوناگون، متفاوت بوده است. آل بويه به سبب پشتوانه فکري، در احياي سنت هاي ايران عصر ساساني توفيق بيشتري يافتند. از اين رو، مقوله موضوع بحث در عصر عضدالدوله به عنوان بزرگ ترين و مقتدرترين پادشاه بويهي به منظور سنجش ميزان توانايي وي در حصول اين مقصود، بررسي شده است. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد که عضدالدوله آگاهانه درصدد کسب جايگاه و مقام شاهنشاهان فرهمند ساساني با همان الزامات و کارکردها بوده است. البته وي به عنوان يک فرمانرواي مسلمان شيعه معتقد، با درک شرايط جامعه عصر خود، به دنبال ايجاد تلفيقي از الگوهاي ايراني ـ اسلامي با گرايش شيعي بود و در اين مسير، بيشترين کام يابي را داشت.

ظرفيت راهبردي فقه سياسي شيعه در توليد اعتماد سياسي

«اعتماد سياسي» به رابطه دولت و مردم مي پردازد. در ايران، اعتماد سياسي از اوايل انقلاب تاکنون سير نزولي داشته است. اين مقاله معتقد است: در فقه سياسي، قواعدي وجود دارد که مي توان از دل آن ها راه کارهايي را براي افزايش اعتماد سياسي استخراج کرد که عبارتند از: مساوات، شورا، عدالت، حفظ نظام، تاليف قلوب، تعاون، وفاي به عقود، احسان و درء. عوامل موثر بر افزايش اعتماد سياسي به دو دسته «اعتماد مرتبط با دولت» و «اعتماد مرتبط با مردم و جامعه» تقسيم مي شود. در دسته اول، راهبردهايي ارائه شده که مخاطب آن نظام سياسي و مسوولان آن است که عبارتند از: ارتباط مسوولان با مردم، ارائه خدمات رفاهي، تخفيف مشقات زندگي مردم، وادار نکردن مردم به آنچه بر عهده آنان نيست، پرهيز از وعده هاي دروغين به مردم، برطرف کردن سوء ظن مردم نسبت به عملکرد حاکمان، استقرار عدالت در ميان مردم و شايسته سالاري. در بخش اعتماد سياسي شهروندان، دو دسته راهبرد ايجابي و سلبي پيشنهاد شده که راهبردهاي ايجابي عبارتند از: امر به معروف و نهي از منکر، برادري، امانت داري و وفاي به عهد. راهبردهاي سلبي هم عبارتند از: پرهيز از دروغ، کينه ورزي، نيرنگ، سخن چيني، غيبت، و غش با مسلمانان.

پردازش تحليلي اصل امامت در اشعار ابن هاني شاعر شيعه اندلس

پژوهش حاضر تحليل اشعار ابن هاني اندلسي از منظر ديني و عقيدتي است. ابن هاني، شاعر شيعه مذهب اندلس، زبان شعرش را در راه عقيده و مذهب خود به کار بست و از آن به عنوان ابزاري براي بيان عقايد مذهبي خود استفاده کرد. پژوهش حاضر نشان مي دهد که امامت رکن اصلي اصول عقيدتي تشيع است و ابن هاني در بخش مدحي قصايد خود، به ذکر و تبين آن مي پردازد. ارکان اصلي مطرح در باب امامت به اين شکل قابل ترسيم است: 1. ضرورت شناخت امام؛ 2. علم به عالم غيب؛ 3. شفاعت امام؛ 4. رهبري جامعه؛ 5. عدالت امام؛ 6. ذات روحاني و فضايل ائمه اطهار (ع)؛ 7. حقانيت ائمه معصوم (ع) و تاييد آن ها در قرآن و ديگر کتب آسماني؛ 8. ضرورت وجود امامان (ع)؛ 9. علم به تاويل آيات قرآني.
نگارنده از روش «توصيفي و تحليلي» براي تبيين ديدگاه اين شاعر در خصوص اصل امامت و اصول عقيدتي مربوط به آن استفاده کرده است.

امالي نويسي در تاريخ حديث شيعه

پژوهش حاضر کوشيده است سير نگارش امالي در حديث شيعه را بررسي کند. سابقه امالي نويسي در حديث شيعه، به عصر رسول خدا (ص) مي رسد، به گونه اي که اولين امالي در زمان حيات ايشان و به املاي آن حضرت و خط حضرت علي (ع) سامان يافت. در دوران حضور امامان معصوم (ع) شاهد پديد آمدن اين قبيل آثار هستيم که «امالي» هشام بن حکم، «امالي» نوبختي، و «امالي» ابوبکر بن عياش از آن جمله اند. پس از اين دوران، يعني عصر غيبت، نيز تعداد قابل توجهي از محدثان به امالي نويسي همت گماشته و آثار فاخري از خود برجاي نهاده اند. «امالي» شيخ مفيد، «امالي» شيخ طوسي، «امالي» شيخ صدوق، «امالي» ابوالمفضل شيباني و «امالي» ناصر کبير از مهمترين اين کتاب ها به شمار مي روند.

پراکنش علما در سده دوازدهم

با سقوط حکومت صفوي (1135 ق) ساختار سياسي و ديني ضعيف شد. حکومت افغان ها (1135-1145 ق) به جنگ و گريزي ده ساله ختم گرديد و شيوه کشورداري نادر شاه (1148-1160 ق) هم به سبب تعارضات پي در پي، صرف لشکرکشي هاي متعدد داخلي و خارجي شد. اين جنگ ها و نبود امنيت اجتماعي و فشار روزافزون بر مردم موجب مهاجرت تعداد فراواني از ايران گرديد. حاکميت سياسي و آرامش کوتاه مدت دوره زنديه (1163-1209 ق) هم محدود به بخش هايي از ايران بود. بر اثر اين تحولات، ساختار دين هم به ضعف گراييد؛ زيرا علاوه بر افغان هاي سني، نادر با ابزار سياست با دين مواجه شد و با بي اهميتي به علما، آنان را به حاشيه راند. خاندان زند هم با وجود احترام به علما، درصدد احياي جايگاه سابق آن ها در دوره صفويه برنيامدند. در نتيجه اين بحران و نبود قرابت ميان علما با حکمرانان، عده اي از علما ناچار به مهاجرت شدند. پراکنش علما موضوع اين بررسي است. بنابراين، به لحاظ جغرافيايي و با فرض سه جريان، يعني عزلت در شهرها و مهاجرت به روستاها، مهاجرت به نجف، و مهاجرت به هند، انگيزه ها و نتايج آن بررسي و تبيين مي شود. روش تحقيق «کتاب خانه اي» است و اين مقاله به شيوه «توصيفي ـ تحليلي» موضوع را بررسي مي کند.

عوامل موثر در رونق و رسميت يافتن تشيع در ري از امارت ابوالحسن مادراني تا پايان حکومت آل بويه

روند گسترش تشيع در ري در دو مرحله صورت گرفت: يکي دوره آشنايي مردم ري با مذهب تشيع، و ديگري دوره رسميت يافتن اين مذهب در ري. نوشتار حاضر دو عامل مهم سياسي و اجتماعي را، که در رونق و رسميت يافتن مذهب تشيع در ري موثر واقع شد، بررسي مي کند. حکومت به عنوان يک عامل «سياسي» مهم به حمايت از اين مذهب پرداخت که بازه زماني آن با امارت ابوالحسن مادراني و حمايت هاي وي از شيعيان و ترويج مذهب تشيع آغاز شد و با حکومت شاخه اي از بويهيان در ري رنگ بيشتري به خود گرفت. در اين دوره، شيعيان وارد عرصه هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي شدند و زير لواي حمايت هاي حکومت، به برگزاري مجالس علمي، مناظره هاي کلامي، نگارش کتاب و احياي شعائر شيعي هچون منقبت خواني و ايجاد تحول در منصب «نقابت»، به ترويج اين مذهب پرداختند. عامل دوم (اجتماعي) نقش خود شيعيان (به ويژه امامي مذهبان)، سياست هاي رفتاري و نحوه تعاملاتشان با ساير گروه ها و مذاهب ساکن ري است که خود رمز ماندگاري آن ها در صحنه اجتماعي ري است.

مشاغل و مناصب شيعيان در قرن هاي سوم تا ششم هجري قمري

تاريخ اجتماعي به عنوان گرايشي نو در بررسي تاريخ جوامع گذشته، تلاش مي کند تا به زندگي روزانه مردم عادي توج‍‍‍‍‍ه کند. در اين مطالعات مولفه «مشاغل» به عنوان رکن اصلي حيات اجتماعي و اقتصادي، از اهميت خاصي، برخوردار است.
اين نوشتار ضمن بررسي اين مقوله از تاريخ اجتماعي شيعيان، به عنوان بخش مهمي از جامعه اسلامي ايران و عراق در قرن هاي سوم تا ششم هجري، به دنبال نشان دادن همساني اين گروه با ساير مسلمانان در مشاغل گوناگون و مشارکت در رونق و شکوفايي اقتصادي جهان اسلام و همچنين معرفي مناصب ويژه شيعيان در اين دوره است.

متدولوژي پژوهش در عرصه شيعه شناسي مراکز علمي پژوهشي متعلق به دانشگاه هاي فرانسه

دانشگاه ها و محققان مراکز پژوهشي کشور فرانسه؛ از قرن پانزدهم ميلادي مطالعات و پژوهش هاي خويش را در حوزه اسلام، مذاهب و فرق آن آغاز نموده اند. به راستي مي توان مدعي شد که نخستين مراکز علمي- ديني غرب که به مطالعه و تحقيق در عرصه شناخت تشيع گام برداشته است، دانشگاه ها و مدارس عالي پاريس در فرانسه مي باشند. دانشگاه سوربون و مدارس پژوهشي و علمي زير مجموعه آن، يکي از مهمترين اين مراکز پژوهشي به شمار مي روند. بررسي و شناخت متدولوژي تحقيقات و مطالعات حوزه اديان و مذاهب اين مراکز مهم علمي، با توجه به عمق و گستره پژوهش هايشان، حائز اهميت فراوان است. مطالعه وآگاهي نسبت به روش هاي رايج تحقيق در حوزه علوم اديان و مذاهب اين مجموعه، خصوصا در حوزه مذهب اماميه و يا تشيع اثني عشري (chiisme duodécimain)، و نيز شناخت متدولوژي و شيوه شناسي اساتيد و محققين آن در کنار بررسي کاربردي آن روش ها، براي متتبعين و پژوهشگران داخل کشور اهميت و ضرورت دارد. علاوه بر اينکه اين سبک و طرق مطالعاتي، براي بسياري از محققين حوزه مطالعات دين، در ديگر کشورهاي غربي مستند و مبناي روشي علمي پژوهش در حوزه علوم انساني به شمار مي روند، براي محققين حوزوي و دانشگاهي داخل نيز مي تواند ضمن آشنا نمودن آنان با دقائق و ظرائف کارهاي تحقيقاتي صورت گرفته در غرب، در آنجا که خلأيي باشد و ضرورتي احساس گردد، به مجموعه علمي و روش مطالعاتي ايشان نيز عمق، دقت و ملاحظات لازم ديگري بيفزايد.

تبيين ژئوپليتيکي عدم استقرار دموکراسي در بحرين

هم زمان با وقوع انقلاب هاي مردمي در جهان عرب، تلاش هاي شهروندان بحرين براي اصلاح ساختار سياسي اين کشور آغاز شد که خيزش گسترده مردمي در برابر نظام سياسي حاکم بر اين کشور را درپي داشت. اين تلاش ها که تاکنون به طور پيوسته ادامه داشته، سبب شده اند شماري از شهروندان اين کشور جان خود را از دست بدهند؛ اما نظام سياسي حاکم بر اين کشور، تاکنون از پاسخ به درخواست هاي مخالفان و معترضان امتناع ورزيده است. در سوي ديگر، کشورهاي عربي و غربي نيز در سايه الزامات ژئوپليتيکي، با حمايت از نظام پادشاهي حاکم بر بحرين، مانع از تحقق خواسته هاي انقلابيون اين کشور شده اند.
اين مقاله درصدد است با استفاده از روش توصيفي- تحليلي، ضمن بررسي اهميت و وضعيت ژئوپليتيکي بحرين، به تبيين نقش عوامل و بازيگران ژئوپليتيکي در عدم تحقق دموکراسي در اين کشور بپردازد.
نتيجه بررسي نشان مي دهد موقعيت ژئوپليتيکي بحرين و ژئوپليتيک انرژي، که سبب افزايش منزلت ژئوپليتيکي بحرين شده اند، توجه بازيگران منطقه اي و بين المللي را به اين کشور درپي داشته است؛ اما ژئوپليتيک شيعه سبب نگراني آنها از تغييرات سياسي در بحرين، و به دنبال آن به خطر افتادن منافع آنها شده است. ازاين رو، به نظر مي رسد اين عوامل، ضمن حمايت از ثبات سياسي و نظام سياسي حاکم بر بحرين، مانع تحقق پويش هاي دموکراسي خواهانه در اين کشور شده اند. همچنين رقابت هاي ژئوپليتيکي ميان گروه هاي شيعه و سني، سبب مقاومت گروه هاي سياسي سني در برابر استقرار دموکراسي در اين کشور شده است.

نقدي بر انديشه جابري درباره شيعه

محمد عابد جابري، متفکر معاصر مغرب عربي، در پروژه فکري خود، انديشه شيعه را زاييده نظريات هرمسي و افکار گنوسي – غيرعقلاني- مي داند. وي با بهره گيري از روش هايي همچون ساختارگرايي و گفتماني، و ارائه شواهد تاريخي، در تلاش براي کشف اين رابطه است. با توجه به اينکه از منظر جابري، انديشه گنوسي مانعي بزرگ در راه وصول به عقلانيت و پيشرفت در عالم اسلام است، تفکرهاي عرفاني، شيعي و … عامل انحراف انديشه در جهان اسلام مي باشد. اين مقاله درصدد نقد وجود اين ارتباط و نتايج حاصل از آن است.

رسميت مذهب شيعه در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران

سابقه تاريخي رسميت مذهب شيعه در ايران، از موضوعات درخور پژوهش است. اين مقاله، تنها به بررسي اين موضوع در «جمهوري اسلامي» مي پردازد. با سقوط نظام شاهنشاهي در سال 1357 و تاسيس جمهوري اسلامي، و لزوم تغيير قانون اساسي و تدوين قانون اساسي جديد براي نظام سياسي جايگزين، بحث درباره رسميت يا عدم رسميت مذهب، به موضوعي جنجالي تبديل شد. برخلاف رسميت مذهب جعفري در قانون اساسي مشروطه، تعدادي از عالمان و احزاب سياسي اهل سنت در شهرهاي سني نشين، خواهان حذف رسميت مذهب در قانون اساسي جديد شده و به ادله اي هم استناد کردند. شخصيت ها و احزاب سياسي و مذهبي شيعه ضمن پاسخ گويي به ادله آنان، خواهان رسميت مذهب شيعه اثناعشري و استمرار آن تا زمان ظهور امام زمان (عج)، همچنين اشتراط تشيع در تصدي مناصب رياست جمهوري و نخست وزيري شدند. در اين مقاله، ابتدا مروري تاريخي به اين مساله شده، سپس در يکي از مهم ترين موضوعات و وقايع تاريخ معاصر شيعه در ايران، دلايل طرفين مطرح و تجزيه و تحليل شده است.