بصیرت آفرینی در سخن و سیره امام مجتبی علیه السلام
این مقاله پیرامون بصیرت آفرینی در سخنان و سیره امام سوم، امام حسن مجتبی علیه السلام می باشد.
مصحف امیرالمؤمنین علیه السلام یا نخستین کتاب در حوزه علوم قرآني
روایات بسیاری از شیعه و اهل سنت نشان می‌دهد که امام علی (ع) در آغازین روزهای درگذشت پیامبر گرامی اسلام (ص)، بنابر سفارش آن حضرت، قرآن را در مجموعه‌ای گرد آورد، این مجموعه که به «مصحف علی (ع)» نام بردار است، دربردارنده تأویل و تفسیر آیات قرآن، محکم و متشابه و اسباب النزول بوده است و آیه‌های منسوخ پیش از آیات ناسخ قرار داشته‌اند و به همان‌گونه، آیات مکی پیشتر از آیه‌های مدنی بوده است. برخی از محققان مسلمان بر این رأی هستند که مصحف بر اساس ترتیب نزول سوره‌های قرآن گردآوری شده است، این دیدگاه، تنها بر روایت «ابن سیرین» مبتنی بوده و در دیگر روایات خصوصاً روایات شیعه دیده نمی‌شود، بنابراین نمی‌توان به دیده اطمینان به آن نگریست و به دلیل وجود مسائل مهم علوم قرآنی در مصحف علی (ع) و زمان گردآوری آن، می‌توان نتیجه گرفت که مصحف آن حضرت نخستین کتاب در حوزه علوم قرآنی می‌باشد.
تبارشناسی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و پاسخ به دو شبهه
انسانهای سترگ، هرچند شهره عام و خاصند و احوال و افکارشان، در معرض دید و کنکاش سایرین قرار دارد اما محسود حاسدان و مورد بغض بیماردلان نیز هستند. بزرگ موعود بشریت هم از این قاعده مستثنا نیست اما زهی شادی و سرور که غبار ظلمت و فسانه از بلور حقیقت پاک شدنی است نه ماندنی. تشکیکی که در نسب «مهدی آل محمد» شده است نویسنده را بر آن داشت که آستین همت بالا زده و به اثبات تولد، حیات فعلی، علوی، فاطمی و حسینی بودن حضرتش بپردازد و با استناد به کتب خواص اهل سنت، راه انکار را بر عارف و عامی ببندد.
نقش امام حسن عسکری علیه السلام و اصحاب ایشان در حدیث امامیه
اهل‌بیت رسول اکرم طبق سفارش آن حضرت، در کنار قرآن کریم، بالاترین مرجع علمی‌اند که خداوند ایشان را برای هدایت و رهبری مسلمانان پس از رسول اکرم (ص) برگزیده است. امام حسن عسکری (ع) یازدهمین امامی است که سکان کشتی هدایت را به دست گرفت. این پژوهش در پی آن است که با ترسیم شرایط سیاسی و اجتماعی حیات ایشان، به‌عنوان عوامل مهم اثرگذار در مضمون احادیث و چگونگی نشر آنها، شیوه‌های نقل و نشر حدیث و نقش اصحاب و شاگردان آن حضرت در حفظ و نقل حدیث را وا نماید و مدارس حدیثی را که در زمان ایشان رونق گرفت، معرفی کند و آثاری را که به این حضرت نسبت داده‌اند بررسی نماید.
نقش امام هادی علیه السلام در جهت‌دهی به مباحث فکری و عقیدتی پیرامون قرآن کریم
مقاله حاضر مهم‌ترین مباحث فکری و عقیدتی درباره قرآن کریم در عصر امام هادی (ع) را بررسی می‌کند. اقدامات و تدابیر حکیمانه این امام همام در مقابل این مکاتب و مباحث می‌باشد. این تحقیق با تکیه بر جمع آوری مطالب با روش کتابخانه‌ای و ضمن بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی بخصوص روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام، سعی شده است مهم‌ترین مباحث مذکور مورد بررسی قرار گرفته و مواضع و تدابیر حکیمانه ابوالحسن امام هادی (ع) در برابر این مباحث بیان شود. این تحقیق سه مبحث و جریان فکری تحریف، حدوث و قدم قرآن و همچنین تفسیر این کتاب مقدس را به عنوان بارزترین مباحث پیرامون قرآن کریم در این دوره ذکر می‌نماید که امام هادی (ع) با طرح محورهای اصالت قرآن، عدم پیروی از بدعت‌ها و تبیین و توضیح دقیق مفاهیم ثقل اکبر که همان قرآن کریم می‌باشد به موضع‌گیری حکیمانه در این دوره پرداخته‌اند که این تدابیر، آگاه‌سازی جامعه اسلامی بخصوص پیروان مذهب تشیع و مصونیت این مذهب در مقابل جریان‌های سوء فکری عقیدتی در این عصر را موجب شد.
دیدگاه امام رضا علیه السلام درباره حقوق اهل‌بیت و وظایف مردم در قبال امامان
اهل‌بیت از سوی خداوند برای امامت برگزیده شدند و پیامبر خدا آنان را به بشر معرفی کرد. تحقق مأموریت بزرگ الهی اهل‌بیت در گرو رعایت حقوق آنان از سوی مردم و انجام وظایف عمومی است. آشنایی با حقوق اهل‌بیت و وظایف مردم درباره امامان برای آراستگی به آنان، رعایت حقوق و اجرای وظایف، آگاه کردن دیگران و نهادینه دن ارتباط امت و امام راهگشا و مؤثر است. افزون بر قرآن کریم، سنت پیامبر خدا و امامان بهترین منابع امام شناسی است. در این نوشتار دیدگاه امام رضا درباره حقوق اهل‌بیت بر مردم از منابع حدیثی معتبر با روش توصیفی-تحلیلی عرضه ده است. نتایج برآمده از احادیث رضوی در این نوشتار در راستای معرفت وظایف و تبیین مسئولیت‌های مسلمانان و شیعیان برای رسیدن به وضع مطلوب در ارتباطات با اهل‌بیت قرار دارد.
بررسی تطبيقي سازمان دعوت عباسيان و سازمان وکالت اماميه (اهداف و اصول سازماني)
سازمان‌هاي دعوت عباسيان و وکالت اماميه، دو سازمان مخفي بودند که در مناطق مختلف سرزمين‌هاي اسلامي فعاليت مي‌کردند. با بررسي تطبيقي اين دو سازمان، قضاوت بهتر تاريخي نسبت به عملکرد امامان و شيعيان و عباسيان و پيروانشان امکان‌پذير مي‌شود. پرسش اصلي در اين مقاله آن است که اين دو چه تفاوت‌ها و شباهت‌هايي در اهداف و اصول سازماني داشته‌اند؟ در پاسخ مي‌توان گفت سازمان دعوت اهداف سياسي و سازمان وکالت اهداف سياسي و غيرسياسي را دنبال مي‌کرد. دو سازمان در اصولي مانند پنهان‌کاري، نظم و تدبير امور و اطاعت محض از امام با هم یکسان‌اند. در سازمان دعوت رسيدن به قدرت به هر طريق، يک اصل بود. در سازمان وکالت اصول ديگري نظير انتخاب مستقيم وکلا توسط امام و نظارت مستقيم بر عملکرد آنها نيز وجود داشت. در سازمان دعوت بسياري از داعيان توسط اشخاص ديگری غير از امام انتخاب مي‌شدند.
بررسی استناد کتاب مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه به امام صادق علیه السلام
درباره استناد کتاب معروف «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» به امام صادق (ع)، بحث‌هایی بین عالمان و صاحب‌نظران درگرفته که آیا این کتاب همانند دیگر کتب روایی است که بتوان نقل‌های آن را به امام (ع) استناد داد یا نه؟ در این نوشته با بررسی‌های انجام‌شده ثابت گردیده که این کتاب، هم ازنظر سند با اشکالات جدی مواجه است که استناد آن را به امام (ع) مشکل کرده و هم با تحلیل متن آن این نتیجه به‌دست‌آمده که هرچند برخی از روایات منقول از ائمه معصومین (ع) در این کتاب آمده، ولی هرگز نمی‌توان این را کتابی املاء شده و یا نوشته‌شده توسط امام صادق (ع) دانست، بنابراین اگر شواهد خارج از این کتاب وجود نداشته باشد که بدان وسیله حدیث بودن گفته‌ای از آن را ثابت بکند نمی‌توان آن سخن را به امام صادق (ع) استناد داد.
اسامي و اوصاف قرآن در «نيايش ختم قرآن صحيفه سجاديه»
دعاى چهل و دوم صحيفه سجاديه كه مربوط به ختم قرآن است، حقايق فراوان درباره اين كتاب آسمانى دربردارد. نگارنده یک‌صد و پنجاه اسم و وصف براى قرآن بر مبناى اين دعا يافته، از آن ميان هيجده عنوان برگزيده و آنها را در اين مقاله، توضيح داده است. نگارنده در خلال اين توضيحات، در جهت شناسايى قرآن بر اساس سخنان امام سجاد (ع) كوشيده است.
خلط روایات تاریخی: افسانه ارینب
ضمن بحث و ارائه نظر درباره شخصيت حسين بن علي (ع) و قيام و شهادت ايشان، گاه به داستان زني ارينب نام اشاره می‌شود که يزيد عاشق او شد و معاويه شوهرش را فريفت تا او را طلاق دهد و به همسري يزيد درآيد، اما هنگامی‌که فرستاده معاويه براي خواستگاري او می‌رفت، امام (ع) خواست تا پيشنهاد ازدواج وي را نيز مطرح سازد، ارينب ازدواج با امام را ترجيح داد، اما امام (ع) او را به همسر سابقش برگرداند و گفت که غرض وي از اين ازدواج بازگرداندن او به همسرش بوده است و بدین‌سان عشق يزيد و نقشه معاويه ناکام ماند. اهميت اين داستان در آن است که در بعضي از منابع اين رويداد برساخته را از زمینه‌ها و دلايل تقابل حسين بن علي (ع) با يزيد شمرده‌اند. در اين مقاله روايات مختلف مربوط به اين داستان بررسي و حقيقت ماجرا آشکار می‌گردد.
بررسی نیایش‌های امام مجتبی علیه السلام
يكي از راه‌های رسيدن به كمال، انجام عبادت و اطاعت خداوند است. از سويي عقل بشر مستقیماً نمی‌تواند به ماهيت تمام عبادات و چگونگی انجام آن پي ببرد؛ بنابراين ناچار است به معصومين (ع) رجوع كرده وبي کم‌وکاست شيوه آنان را به كار گيرد و در دعا و نيايش كه نوعي عبادت است بايد روش معصومين به كار گرفته شود. نيايش آن حالت روحي است كه ميان انسان و معبودش رابطه انس ايجاد كرده و او را در جاذبه ربوبي قرار می‌دهد، به تعبيري ديگر در آن هنگامي كه انسان موقعيت واقعي خود را در جهان باعظمت هستي درك می‌کند در حال نيايش به سر می‌برد. نیایش‌های امام حسن (ع) از زمره نیایش‌هایی است كه سرشار از معاني بلند و دريايي از معرفت است. معارفي كه هيچ انساني در زندگي خود از آن بی‌نیاز نيست. امام حسن مجتبي (ع) به‌عنوان مصداق قرآن ناطق در نیایش‌هایش به 3 محور: معرفت الهي، فضايل اخلاقي، دعا و مناجات اشاره دارند.
جایگاه امام علی علیه السلام در نشر علوم دین در مراکز علمی جامعه اسلامی قرن اول
یکی از رویکردهایی که در مورد نقش امام علی (ع) در انتشار علم و سنت نبوی می‌توان در نظر گرفت این است که اساساً رشد علمی در بلاد اسلامی در سده اول چگونه صورت گرفت و انتقال علم به این بلاد و امصار با چه فرایند و مکانیسمی تحقق‌یافته است؟ چه کسانی در این انتقال علوم مؤثر بوده‌اند و ایشان در علم خود با علی (ع) چه ارتباطی داشته‌اند؟ ادعا این است که سوق دادن مسلمانان به سمت توجه جدی به علم و دانش (نه‌فقط علم دین) و شکل‌گیری این روند در جامعه تازه تشکیل یافته اسلامی در این دوره در بلاد به علی (ع) منسوب است. برای اثبات این موضوع علاوه بر اقدامات مستقیم آن حضرت در کوفه و یمن، به نقش برخی شاگردان مستقیم ایشان مانند ابن‌عباس و ابن‌مسعود و حسن بصری در مناطقی مانند مکه و بصره و کوفه توجه و روشن‌شده که پایه‌گذاری دانش در این سرزمین‌ها در سده اول به‌واسطه فعالیت علمی ایشان بوده است.
آموزه‌های مهدویت در کلام رسول خدا (ص)
نگاه به آینده و ارائۀ تصویری امید‌ساز و هول‌انگیز از آن، امری است که در سخنان رسول‌خدا (ص) به روشنی می‌توان دید؛ اما بررسی دقیق‌تر آموزش‌های آن حضرت به تأمل در سخنانی نیاز دارد که بر مخاطبان خود القا کرده است. وصول به این سخنان، با توجه مشکلات در تدوین حدیث به‌ویژه در منابع اهل سنت، کاری دشوار است که جز بر اهل تحقیق مقدور نیست. در چنین تحقیقی باید هم به بررسی اعتبار و تهذیب مصادر پرداخت و هم بررسی اسناد را جدی گرفت. اگرچه رسول (ص) برای اکمال دین و تبیین همۀ معارف قرآنی به تمامی ابعاد بحث مهدویت توجه داشته است، اما تکرارها و تأکیدهای آن حضرت نشان از آن دارد که برخی محورهای مباحث مهدوی بیشتر مورد توجه بوده که حاکی از نیاز بیشتر مخاطبان در تبیین این قسم از آموزه‌هاست. مهم‌ترین این محورها عبارت‌اند از: معرفی مهدی (عج) و این‌که او از اهل‌بیت پیامبر است، سیره و رفتار او همانند رسول خدا (ص) خواهد بود، غیبت‌هایی خواهد داشت و مؤمنان به سبب این غیبت‌ها دچار مشکلاتی خواهند شد، مؤمنان صبور در غیبت جایگاهی بلندتر از یاران عصر حضور دارند، ظهور پس از یأس و غلبۀ فساد رخ خواهد داد.
بررسی و نقد مدخل (امام) حسن عسگری (ع) دائره‌المعارف اسلام
دائرة‌المعارف اسلام اصلی‌ترین منبع اسلام‌شناسی در مغرب زمین شناخته می‌شود؛ اما مقالات این مجموعه و تصویر ارائه شده از اسلام در آن نیازمند نقد و بررسی است. در این مقاله ضمن آشنایی با ژوزف الیاش و آثار او، به بررسی و نقد مدخل [امام] حسن عسکری (ع)، تنها مقاله وی در دائرة‌المعارف اسلام می‌پردازیم.