بررسی و تحلیل ولایتعهدی در سیرۀ امام رضا علیه السلام

علویان در تحولات سياسى، اجتماعى و فرهنگى دوره خلافت عباسى تا پايان عصر اول خلافت، نقش محورى داشتند و در عصر اول عباسى قیامهای شيعيان زيدى، مشکل اصلى خلفای عباسى بود و اين حرکتها و قیامها، نقش برجستهای در شکلدهی جریانهای تاريخى این دوره داشته است. قیامهای علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهلبیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیامکنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم بهسرعت به آن میپیوستند. مأمون قصد داشت با شعار ولایتعهدی، شورشهای مردمی را فرو نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حكومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ولایتعهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برندهای در مقابل عباسیانی كه طرف دار خلافت امین بودند، ولایتعهدی را به ایشان تحمیل كرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایتعهدی امام رضا (ع) میپردازد.
بررسی تطبيقي سازمان وکالت اماميه و سازمان دعوت عباسيان (ساختار تشکيلاتي وظايف سازماني)

سازمانهای دعوت عباسیان و وکالت امامیه، دو سازمان مخفی بودند که در مناطق مختلف سرزمینهای اسلامی فعالیت میکردند. امامان شیعه در زمان حضور، از سازمان وکالت برای ارتباط با شیعیان استفاده میکردند. عباسیان نیز از داعیان برای گسترش دعوت خود بهره میبردند. با بررسی تطبیقی این دو سازمان، قضاوت بهتر تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان، و عباسیان و پیروانشان امکانپذیر میشود. پرسش اصلی در این مقاله، آن است که این دو سازمان چه تفاوتها و شباهتهایی در ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی داشتهاند؟ ساختار تشکیلاتی هر دو سازمان هرمی بوده است و هر دو دارای مراکز استقرار جغرافیایی سه سطحی بودهاند؛ ولی تفاوتهایی در میزان پیچیدگی و حیطه نظارت دارند. هر دو سازمان، وظایف مالی و ارتباطی داشتهاند؛ ولی سازمان وکالت نقش علمی و ارشادی نیز داشته است.
تأثیر آموزههای امام صادق علیه السلام بر مباحث کلامی شیعه

دایره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ه/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پارهای اخبار سرزنشآمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنت، تردید در صحت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه میباشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم مأخذ جسم گرا بودن وی قلمداد شده، از سوی تمام رجالیان، فاقد اعتبار و مجعول به شمار آمده است. بهعلاوه روایت وی از امام رضا (ع) و صحت اسناد الایضاح به وی، مورد تائید قرارگرفته است. شناخت مواضع راستین این فقیه متکلم، محدث و صحابی والامقام ائمه (ع) که دلمشغول ارتقای معرفت دینی و با خورشید فروزان اندیشه خویش و کندوکاوهای گسترده و نگارش یکصد و هشتاد کتاب در قرن سوم، تأمینکننده حیات علمی و فکری جامعه خویش بود، بیتردید سهمی بنیادی در تعالی نسل ما دارد. سزا و بلکه وظیفه این است که رهیافتهای اینگونه افراد نشر یابد تا در امتداد یافتن بیدارگریها و مواضع به حقشان، خللی واقع نگردد.
امامت در «صحيفه سجاديه»

ازجمله منابع مورداستفاده در بررسی تاریخ اندیشه اسلامی، سیره معصومان (ع) بهویژه روایات مستند به ایشان است. حساسترین دوره تاریخ در سیر تحول اندیشه سیاسی اسلام، آغاز دوران بنیامیه و تبدیل خلافت به سلطنت در این دوران است. در این میان امامان شیعی (ع) بنا بر وظیفه الهی در جهت حفظ و احیای اندیشه اسلامی اقدامات خاصی انجام دادند. در این نوشتار جهتگیری امام سجاد (ع) در حساسترین دوره تاریخ اسلام، بر اساس «صحیفه سجادیه» موردبررسی قرارگرفته است تا راهبرد ایشان در جهت حفظ خط امامت شیعی آشکار شود.
پژوهشي درباره فرجام و محل دفن سر مطهر امام حسين علیه السلام و سرهاي ديگر شهدا

پژوهش حاضر به بررسي فرجام سر مطهر امام حسين (ع) و سرهاي ديگر شهدا و محل دفن آنها، در دو بخش پرداخته است: بخش نخست، به فرجام سر امام (ع) و ديدگاههاي مربوط به محل دفن آن ميپردازد و پس از بررسي و بازکاوي اقوال متعدد دراینباره، قول الحاق سر به بدن مطهر را بر اقوال ديگر ترجيح ميدهد. در بخش دوم به نقد و بررسي گزارشهاي مربوط به فرجام سرهاي ديگر شهدا پرداخته شده است. بررسيها، اين باور را تقويت ميكند كه فرجام و محل دفن سرهاي ديگر شهدا نامعلوم است.
جایگاه امام حسن مجتبی علیه السلام در حدیث شیعه

این مقاله بر آن است که جایگاه امام سوم شیعیان را در احادیث شیعه به بررسی بگذارد.
کاروان قمیها و ملاقات با امام زمان عجل الله تعلی فرجه الشریف

ارتباط با رهبران و پيشوايان ديني که هدایتگر انسانها به مقصد والاي انساني بودهاند، همواره مورد توجه همگان به ويژه شيعيان بوده و اين رابطه از ديرباز از زمان رسول گرامي اسلام (ص) تا دوران ائمه هدي (ع) ادامه داشته است، حتي اين ارتباط در روزگاراني که برخي از امامان معصوم (ع) در قيد و بند حکومتها اسير بودند، گسسته نشده است. از ميان اين همه ديدارهاي گروهي يا فردي که با ائمه (ع) رخ داده، برخي ویژگیهایی دارند که آنها را از ملاقاتهای ديگر ممتاز مینماید و سبب شده مورخان و روايت گران آن را به صورتي ويژه نقل کنند و در منابع به ثبت نمايند. سفر کاروان قمیها و جمعي از بزرگان و شيعيان از شهر قم به مقصد سامرا که به قصد زيارت امام عسکري (ع) اتفاق افتاد و در اين ماجرا به ديدار امام عصر (عج) نائل شدند، نمونهای از اين دست است. اين رخداد از آن جهت اهميت دارد که آن را به منزله سندي گويا بر ولادت و وجود امام مهدي (عج) به کار میبرند و در برخي از منابع معتبر به آن اشاره شده است. اين مقاله، به شرح اين واقعه تاريخي و اتفاقاتي میپردازد که در آن رخ داده است.
کاوشی پیرامون فرزندان امام حسن عسکری علیه السلام و اعتبارسنجی یک امامزاده منسوب به ایشان

در ایران اسلامی، امامزادگان بسیاری مدفون هستند و ازجمله مباحث مطرح در این زمینه، صحت انتساب آنان به امامان میباشد. در این مورد، کاوشهایی نیز صورت گرفته است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی، در صدد راستیآزمایی یک امامزاده منسوب به امام حسن عسکری (ع) در ایران است. این جستار با بررسی و کاوش در متون کهن انسابنگاری و فضایل نگاری ائمه (ع)، اثبات میکند که امام حسن عسکری (ع) فرزندی به جز امام مهدی (عج) نداشته است. زمانه شناسی روزگار حیات آن حضرت نیز اثبات میکند که امام (ع) از سامرا خارج نشده است. در پایان این نوشتار نظر کسانی که بر این باورند امام حسن عسکری (ع) به ایران مسافرتی داشته و امامزادهای را به ایشان منتسب میکنند؛ رد خواهد شد.
نگرش علم الحدیثی امام هادی علیه السلام

باب اخذ حدیث در اهل سنت از زمان فوت رسول خدا (ص) منسد گردید و نیز میان زمان دریافت حدیث و نگارش آن، فاصله زمانی قابلتوجهی افتاد؛ ولیکن میان شیعیان برخلاف اهل سنت نهتنها بعد از درگذشت رسول الله (ص) اخذ حدیث پایان نیافت بلکه نگارش آن نیز ممنوع نبود و حتی امری ممدوح به شمار میرفت. البته میزان موفقیت امامان شیعه در ترویج معارف خود، بهحسب شرایط سیاسی زمان آن حضرات متفاوت است. محدود بودن شدید امام هادی (ع) از جانب حکومت وقت و قطع ارتباط ایشان با شیعیانشان باعث به جریان افتادن سیل احادیث جعلی از سوی معاندان و غالیان گردید. ولیکن با تمام این احوالات، امام هادی (ع) و برخی شیعیان ایشان تلاشهای بسیاری را برای حفظ و اشاعه معارف اهلبیت (ع) نمودند که تفصیل این اجمال را در این مقاله خواهید دید.
مقایسه پیامبر و امام از دیدگاه امام رضا علیه السلام

از روايات نقلشده از امام رضا علیهالسلام، مقايسه پيامبر و امام و ذكر بيشتر صفات پيامبر براى امام استفاده میشود. با كمك اين روايات و تحليل آنها ثابت میشود كه مقام امامت ويژه افرادى است كه از بيشتر ویژگیهای پيامبر برخوردار باشند. اینگونه نيست كه هرکسی با عنوان خليفه و حاكم مسلمين و مانند آن، شايستگى جايگاه امامت را داشته باشد. اين نوشتار میکوشد با روش اسنادى و تحليلى با توجه به روايات نقلشده از امام رضا علیهالسلام ديدگاه ايشان در مقايسه پيامبر و امام را بررسى كند. نتيجه بررسى اين پژوهش آن است كه ميان پيامبر و امام صفات مشتركى وجود دارد؛ مانند بندگى، برگزيده و نصب شدن، عصمت، علم الهى، حجت الهى و خلافت الهى و لازم الاطاعه بودن. در كنار اين اشتراك، پيامبر و امام از لحاظ چگونگى ارتباط با فرشته تفاوت نيز دارند. همچنين امام (از لحاظ امام بودن) از پيامبر (از لحاظ پيامبر بودن) برتر است.
بررسی تطبيقي سازمان دعوت عباسيان و سازمان وکالت اماميه (مراحل شکلگیری و عوامل پيدايش)

سازمانهاي دعوت عباسيان و وكالت اماميه، دو سازمان مخفي بودند كه در مناطق مختلف سرزمينهاي اسلامي فعاليت ميكردند. امامان شيعه (ع) در زمان حضور براي ارتباط با شيعيان از سازمان وكالت استفاده ميكردند. عباسيان نيز براي گسترش دعوت خود از داعيان بهره ميبردند. با بررسي تطبيقي اين دو سازمان، داوري بهتر تاريخي درباره عملكرد امامان و شيعيان و عباسيان و پيروانشان امكانپذير ميشود. پرسش اصلي در اين مقاله آن است كه اين دو سازمان چه تفاوتها و شباهتهايي در مرحله شكلگيري و عوامل پيدايش داشتهاند؟ عباسيان وارث تشكيلات دعوت ابوهاشم بودند، ولي اماميه سازمان وكالت را خود تأسيس كرده بودند. تلاش براي رسيدن به اهداف، وجود اختناق، فعاليت جناحهاي رقيب، وجود زمينههاي مساعد، لزوم ارتباط با پيروان و جمعآوري منابع مالي، از عوامل پيدايش هر دو سازمان بود، علاوه بر اين، در سازمان وكالت، دشواري ارتباط امام (ع) با شيعيان و ايجاد آمادگي براي دوران غيبت نيز از عوامل پيدايش آن شمرده ميشود
بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام صادق علیه السلام مبانی، اصول، روشهای تربیتی

در پژوهش حاضر به با روش تحليل اسنادي، مباني، اصول و روشهای تربيت اخلاقي از ديدگاه امام صادق (ع) موردبررسی قرارگرفته است. جامعه آماري، کليه منابع دستاول (آثار مربوط و منتسب به امام صادق ع) و منابع دستدوم از منابع غني اسلامي و احاديث و روايات و اقوال منقول از امام صادق (ع) است که در نشريات و سایتهای اينترنتي و پژوهشها و تحقيقات مرتبط با موضوع تحقيق موجود میباشد و نمونهگیری به شيوه هدفمند انجامشده و بر اين اساس از منابع فوقالذکر استفاده گرديده است. ابزار پژوهش نيز فیشبرداری بوده و یافتههای حاصل از پژوهش مورد تحليل قرارگرفته است که عمدهترین یافتهها عبارتاند از: 1) مبناي تربيت از منظر امام صادق (ع) شامل شش مبناي، خداجويي و بندگي خدا، عقلانيت و انديشه ورزي، کرامت، ضعف، هدایتپذیری انسان، جذبه حسن و احسان است. 2) مبناي خداجويي و بندگي خدا شامل اصل تقوي و زهد و مبناي عقلانيت و انديشه ورزي شامل اصول اعتدال و تذکر و مبناي کرامت شامل اصل عزت و مبناي ضعف شامل اصول سعهصدر، مسامحت و مبناي هدایتپذیری انسان شامل اصول تبليغ و ارشاد و تعليم و مبناي جذبه حسن و احسان شامل اصول فضل، تواضع و آراستگي است. 3) درمجموع شش مبنا و 11 اصل یادشده داراي 29 روش تربيتي میباشد که همگي به منابع فوقالذکر و منتسب به امام صادق (ع) مستند شده است.
اصول بهداشت رواني از منظر صحيفهي سجاديه

بهداشت روان به معنی وجود تعادل و انسجام فراگیر در ابعاد جسمانی و نفسانی انسان است. اندیشهی سالم دربارهی شناخت خود و جهان هستی، رسیدن به خود پندارهی مثبت و عزتنفس، داشتن روابط متعادل با دیگران و توانایی دوری از رذایل و گناهان از عوامل ایجادکنندهی بهداشت روانی هستند. در این میان، ادعیهای که از طریق معصومان (ع) به ما رسیدهاند، عالیترین تعالیم را در مورد ایجاد این عوامل دارند. صحیفهی سجادیه یکی از این منابع غنی و در دسترس است. هدف این تحقیق استنتاج اصول بهداشت روانی از این کتاب گرانقدر است. روش آن بهصورت توصیفی همراه با بررسی و انطباق فرازهای مختلف دعا با استانداردهای موردقبول بهداشت روانی، در ابعاد شناختی، عاطفی، رفتاری و اجتماعی است. هدف اصلی از تدوین این مقاله، پاسخ به این پرسش است که صحیفهی سجادیه چه راهکارهایی در مورد بهداشت روان و سلامت روح ارائه میدهد؟
نقد و ارزيابي کتاب «الفتوح» با رويکرد به حادثه کربلا

با کنکاش در منابع تراجمنگاری و کتابشناسی قرنهای سوم و چهارم هجری، درمییابیم که کتاب «الفتوح» و نویسنده آن در جایگاه مناسبی قرار ندارند و پیرو آن، زندگینامه ابن اعثم کوفی؛ مشخصات واقعی، مذهب، آثار و سایر ابعاد زندگی وی، بهطور دقیق شناسایی نشده است. بر پایة بایستگی معرفی و شناخت هرچه بیشتر کتاب «الفتوح» و جستجو در شرححال نویسنده آن، پژوهش حاضر شکل گرفته است. هرچند کتاب «الفتوح» به خاطر برخی از گزارشهای ناسازگار با مذاق مذهب تسنن، به محاق رانده شده است، باوجوداین، مذهب واقعی نویسنده را میتوان از آن به دست آورد که شدیداً پایبند مکتب خلفا بوده است. بااینکه ابن اعثم، منابع و مصادر گزارشهایش را آنگونهکه باید، به دست نمیدهد، کتاب «الفتوح» با توجه به تخصص نویسنده، تخصصی بودن کتاب و تناسب هندسی گزارشهای تاریخی آن، اطمینان عرفی را برای خوانندگانش به ارمغان میآورد.