شرح قصیده لامیه حضرت ابوطالب علیه السلام از مرحوم علامه سردار کابلی
سال‌ها پیش، در اواخر دهه شصت که مشغول گردآوری، شرح و تحقیق اشعار عموی گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، جناب ابوطالب علیه السلام ، بودم[1] در بین آثار معاصران، به نام مرحوم علّامه سردار کابلی برخوردم که قصیده لامیه ابوطالب را شرح کرده بود؛ اما نسخه آن را نیافته و تنها به ذکر نام آن در کتاب خود بسنده کردم[2]. چندی پیش فاضل متتبّع جناب آقای عبدالحسین طالعی به این‌جانب خبر داد که نسخه این شرح به خطّ خود آن مرحوم پیدا شده است و از این بنده خواست که مقاله‌ای درباره معرفی این نسخه بنگارم. من نیز با کمال میل پذیرفتم و اینک این نوشتار را تقدیم می‌دارم:
حضرت ابوطالب علیه السلام به‌اصطلاح جزء شاعران مُخَضرَم[3] بود که هم دوره جاهلیت و هم دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را درک کرده بود.
مروری بر کتاب الصحابة الکرام، به ویژه فصل شرح حال حضرت ابوطالب7
الصحابة الکرام، العلامة المؤرّخ البحاثة الشیخ محمدعلی احمدیان النجف آبادی النجفی (1340-1417 ق)، ناشر: المرکز العالی للعلوم و الثقافة الإسلامیة، تحقیق و اعداد: مرکز احیاء التراث الاسلامی بقم؛ 3 جلد، جلد اوّل: از أبان بن سعید تا سلمان الفارسی (42 صفحه مقدمه + 642 صفحه متن)، جلد دوم: از سلمة بن عمرو تا قیس بن المکشوح (636 صفحه)، جلد سوم: از کرز بن جابر تا الیمان، همراه با باب الکنی و الفهارس (812 صفحه)، الطبعة الاولی: 1437 ق/ 2015 م/ 1394 ش. قم.
سه نکته و بایستة پژوهشی در مورد حضرت ابوطالب علیه السلام
در این گفتار، سه نکته و بایستة پژوهشی در مورد حضرت ابوطالب7 از دکتر سید محمد کاظم طباطبایی، دکتر سید حسن افتخارزاده و دکتر غلامحسین تاجری‌نسب آمده است.
نکته اول در این زمینه است که گفتارهایی که در زمینة اثبات ایمان حضرت ابوطالب7، رویکرد احتجاج را در پیش گرفته‌اند، باید نقد روایات صحیح بخاری و مسلم را هدف قرار دهند، یا به روش سنتی علم الحدیث یا به روش تحلیلی تاریخی. نکته دوم، خاطره‌ای است از استاد فقید مصری، عبدالفتاح عبدالمقصود، و اعتراض برخی از عالمان ایرانی به او در زمینة ایمان ابوطالب7 که منجر به نگارش کتاب “السقیفة و الخلافة” به دست او شد. نکتة سوم – که دل نوشته‌ای است به شیوه ادبی نوشته شده – تذکّری است به این مطلب که بعضی از مورخان اهل تسنن، یکی از نامهای ابوطالب7 (عبد مناف) را دلیل بر مشرک بودن حضرتش دانسته و “مناف” را نام یک بُت در دورة جاهلی دانسته‌اند، بدون اینکه مانند دیگر بتهای مشهور، منطقه و بتکده و پرده‌داران آن یاد شود.
نقدی بر رویکرد صحابه نگاران به حضرت ابوطالب علیه السلام با تکیه بر ابن حجر و کتاب الاصابة
هدف نگارنده در این گفتار، بررسی عملکرد صحابه‌نگاران به ویژه ابن حجر عسقلانی در کتاب الاصابة در زمینة تعریف صحابه و اثبات صحابی بودن افراد و مقایسه آن با عملکرد آنان در باره ایمان ابوطالب است. نشان دادن این دو عملکرد، به خوبی گویای برخورد سیاسی با موضوع ایمان حضرت ابوطالب خواهد بود.
چهار رساله دربارة حضرت ابوطالب علیه السلام و قصیدة لامیه – آیت الله سید علی بهبهانی، دکتر محمود شهابی، استاد غلامرضا دبیران
این گفتار، شامل دو ترجمة منظوم فارسی از قصیدة لامیة حضرت ابوطالب است که غلامرضا دبیران (1296-1365 شمسی) سروده است. در مقدمة این دو قصیده یادداشت‌هایی از سید علی بهبهانی و محمود شهابی دربارة مقامات ابوطالب و دو ترجمة یاد شده آمده است. نگارنده در مقدمه، توضیحاتی دربارة ابوطالب و قصیدة لامیة او آورده و شرح حال و آثار غلامرضا دبیران را بررسی می‌کند.
نظرخواهی دربارة حضرت ابوطالب علیه السلام
این گفتار که در پاسخ به پرسش‌های مرتبط با حضرت ابوطالب7 تدوین شده، به دو مبحث می‌پردازد: یکی آیات و روایاتی که مقامات و فضائل حضرت ابوطالب را نشان می‌دهد. ضمن این مبحث، به ایمان پدر حضرت ابراهیم7 نیز می‌پردازد. دوم انگیزة مخالفان از نسبت دادن موارد ناروا به ابوطالب7.