امحای بت‌پرستی و بازآفرینی غرور قومی عرب؛ جستاری در تاریخ‌نگاری هشام کلبی بر پایۀ کتاب الأصنام
تاریخ‌نگاری هشام کلبی (204ﻫ.ق.)، به‌ویژه در کتاب الأصنام به‌عنوان مسیری برای فهم تاریخ‌نگاری اسلامی در سده‌های نخستین اسلامی، همچنان شایسته بازخوانی است. این نوشتار، با رویکرد معناکاوی کتاب الأصنام و تحلیل گفت‌وگوی متن با نویسنده و نیز تحلیل بافت اندیشه‌ای و فرهنگی زمانۀ متن، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که چرا کلبی در آغاز قرن سوم هجری به تولید چنین متنی در مورد بت‌های عرب جاهلی دست یازید؟
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌کلبی متأثر از ضرورت احساس نیاز قومیّت عرب به هویت‌سازی و نیز به چالش کشیده‌شدن اصول عقاید اسلام به دستِ دیگر ادیان، به‌ویژه مسیحیان در سال‌های نخست سده سوم، کتاب الأصنام را نگاشت. او در این کتاب، ضمن بازنمایی تاریخ بت‌های عرب و بت‌پرستی آنها، به تثبیت حقانیّت الهیِ مفاهیم اسلامی و دفاع از نبوت و تبیین نقش بزرگ و تاریخی حضرت محمد(ص) در امحای بت‌پرستی در مقایسه با انبیای دیگر پرداخت و بر این اساس، یک هویت عربی ـ اسلامی غرورآفرین برای قوم عرب پدید آورد.
روابط سیاسی شیوخ برزنجی کردستان عراق با دولت عثمانی (1154 ـ 1335 هـ . ق)
شیوخ برزنجی وابسته به فرقه قادریه ـ از مشهورترین طریقت های صوفیه ـ هستند که فعالیت خود را از نیمه اول سده دوازدهم هجری قمری آغاز کردند. بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد که این شیوخ به کمک تشکیلات منظم درویشی خود توانستند روابطی منسجم با دولت عثمانی برقرار کنند و با وجود فراز و نشیبهایی در این روابط به بالاترین مراتب سیاسی و اجتماعی در کردستان عراق دست یابند؛ هر چند رویکرد غالب قوم‌گرایانه در تاریخ سیاسی معاصر کردستان موجب شده است نقش فعال آنها در تحولات کردستان به خوبی دیده نشود. این مقاله می‌کوشد ضمن ارائه گزارشی مستند از روابط سیاسی حاکمان محلی برزنجی با دولت مرکزی عثمانی، عوامل و زمینه‌های به وجود آمدن جایگاه و اعتبار سیاسی و اجتماعی این دولت محلی را در کردستان عراق تبیین نماید.
نقد درونی و بیرونی تاریخ نگاری ابن کثیر در البدایة و النهایة
امکان دستیابی به حقیقت رخداد، یکی از مباحث مهم معرفت شناسی است که تاکنون آرای مختلفی را در پی داشته است. اگرچه امکان دستیابی به کنه امر واقع در پژوهش تاریخی بسیار دشوار می نماید، اما به هر حال، با در نظر گرفتن ملاک هایی که در تاریخ با عنوان «نقد درونی و بیرونی راوی و روایت» از آن یاد میشود، میتوان میزان خطا را کاهش داده، به واقعیت امر نزدیک تر شد. مورخان نیز به طور عمده در نگارش تاریخ با ملاک هایی خاص به ثبت رخدادهای تاریخی پرداخته اند که تشکیل دهنده تاریخ نگاری آنان است. پرسش محوری این نوشتار این است که از نظر ابن کثیر دمشقی در البدایة و النهایة عناصر اصلی تاریخ نگاری چیست؟ بر اساس نظریه ترکیبی تحلیل انتقادی گفتمان لاکلا و موف و فرکلاف فرضیه مقاله این است که کتاب آسمانی (قرآن)، سنت پیامبر6 و عقل با تکیه بر مذهب شافعی عناصر اصلی سازنده تاریخ نگاری ابن کثیر می باشد. نگارنده با نگرش انتقادی، ضمن اثبات فرضیه، درصد خطای ابن کثیر از اصول خود را در یک نمونه (روایت ائمه اثنی عشر) تجزیه و تحلیل می نماید.
ملاحظاتى درباره ى کتاب «تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)»
یکى از کتابهایى که در سالهاى اخیر دربارهى تاریخ اسلام به زیور طبع آراسته شده، اثر ارزشمند دکتر غلامحسین زرگرى نژاد است که به همت انتشارات سمت در سال 1378 در 687 صفحه منتشر شده است. تاکنون نقدهاى متعددى درباره آن به چاپ رسیده که بیشتر ناظر به نقد شکلى و جزئىنگرانه بوده است.
سعى نگارنده در این یادداشت بر این است تا روش و ویژگىهاى تاریخ نگارى مؤلف در این اثر را از نزدیک مورد توجه قرار دهد. با توجه به اینکه در این نوشته، هدف، تبیین ویژگیها و مؤلفههاى تاریخ نگارى یک مورخ است؛ بنابراین در ابتدا تعریفى از مفهوم تاریخنگارى ارائه شده، سپس پرسشهایى که براى فهم ویژگیها و مؤلفههاى تاریخنگارى یک مورخ لازم است فهرست گردیده و در ادامه محتواى کتاب مزبور با توجه به بعضى معیارهاى پیش گفته مورد سنجش قرار گرفته است.
تحول حکومت در قرون اوّلیه اسلام
مؤلف در این نوشتار سعى نموده است تا تحوّلات ایجاد شده در ساختار قدرت را به طور عام در دورهى امویان و به طور ویژه در دورهى هشام، بررسى نموده و تبعات و تأثیرات آن را در تحوّلات سیاسى و اجتماعى جامعهى مسلمانان بررسى نماید. وجه مشخصهى عمدهى کار او، نگاه نظاممند و تئوریک ایشان به تحوّلات تاریخ اسلام است که از حیث روشى الگویى مناسب براى پژوهشگران تاریخ اسلام مىباشد.
مشکله فرهنگ در تاریخ نگارى یعقوبى
میراث مکتوب مسلمانان در عرصه تاریخ نگارى, گنجینه گران سنگى است که بسیارى از زوایاى پنهان آن همچنان در محاق باقى مانده است. بدون تردید یکى از مصادیق عینى براى این ادعا مى تواند مورخ توانا و صاحب سبک, ابن واضح یعقوبى باشد که آن چنان که بایسته و شایسته اوست, مورد توجه قرار نگرفته است. او به عنوان یک تاریخ نگار مسلمان نه تنها صرفا تابع سنت پیشینیان خود نبوده است, بلکه در جاى خود, در سپهر فرهنگ اسلامى تا مقام یک مورخ مبدع نیز اوج گرفته است. به کارگیرى شیوه هاى نه چندان رایج و اما علمى در قلمرو تاریخ نگارى, یعقوبى را در سطح تاریخ نویسان عالیقدرى همانند مسعودى و ابن مسکویه قرار داده است.
در نوشتار حاضر بعد از بحث مقدماتى درباره زیست نامه و مذهب یعقوبى, مختصات تاریخ نگارى یعقوبى و نوآورىهاى روشى او در این عرصه و توجه ویژه او به فرهنگ هاى پیرامونى مورد تإمل قرار گرفته است.
مکتب هاى تاریخى و تجددگرایى تاریخ
نقد و معرفی کتاب
بن مایه ها و درون مایه هاى رخـداد عاشـورا (بررسى تاریخى)
در سال 61ق, پنجاه سال بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص), جامعه اسلامى شاهد سانحه اى بسیار اسف بار بود; نوه پیامبر(ص) به طرز فجیعى به همراه یاران اندک خود به شهادت رسید و اهل بیت او به اسارت رفتند. چرا عاشورا اتفاق افتاد؟ این پرسشى است که نوشته حاضر به منظور یافتن پاسخى قانع کننده به آن, بر آمده است.
بر همین اساس مباحث ذیل را در این مقاله مورد توجه و مداقه قرار داده ایم: بافت اجتماعى جزیره العرب قبل از بعثت به عنوان مرده ریگ جاهلیت, رخداد سقیفه به عنوان اولین انحراف بنیادین در حرکت اسلامى که در آن عقیده, فداى قبیله شد و نتایجى که از این اجتماع شتابآلود برآمد, سیاست مالى خلفاى نخستین; به ویژه دوره عمر و عثمان و بدعت ها و انحرافاتى که در این زمینه به وقوع پیوست, انحرافات فکرى که معاویه و جانشین او یزید ابداع کردند (همانند: جعل حدیث, تبدیل خلافت به سلطنت, احیاى عروبت و فروداشت موالى) و بالاخره تقویت جریان هاى فکرى انحرافى همانند مرجئه که مشروعیت بخش رفتار غیر دینى امویان بودند.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 567
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 228
مکتب های تاریخی و تجددگرایی تاریخ
نقد و معرفی کتاب
نام کتاب: مکتب هاى تاریخى و تجدد گرایى تاریخ.
مولف: دکتر عزت الله رادمنش.
ناشر: انتشارات موسسه فرهنگى پیک ستاره دانش.
نوبت چاپ: اول ـ اردیبهشت 1379.
بن مایه ها و درون مایه هاى رخـداد عاشـورا (بررسى تاریخى)
در سال 61 ق،پنجاه سال بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و سلم)جامعه اسلامی شاهد سانحه ای بسیار اسف بار بود؛نوهء پیامبر (صلی اللّه علیه وسلم) به طرز فجیعی همراه یاران اندک خود به شهادت رسید و اهل بیت او به اسارت رفتند.چرا عاشورا اتفاق افتاد؟این پرسشی هست که نوشتهء حاظر به منظور یافتن پاسخی قانع کننده به آن بر آمده است.
بر همین اساس مباحث ذیل را در این مقاله مورد توجه و مداقّه قرار داده ایم:بافت اجتماعی جزیرة العرب قبل از بعثت به عنوان مرده ریگ جاهلیت ،رخداد سقیفه به عنوان اولین انحراف بنیادین در حرکت اسلامی که در آن عقیده،فدای قبیله شد ونتایجی که از این اجتماع شتاب آلود بر آمد،سیاست مالی خلفایهنخستین؛به ویژه دورهء عمر و عثمان و بدعت ها وانحرافاتی که در این زمینه به وقوع پیوست انحرافات فکری که معاویه و جانشین او یزید ابداع کردن(مانند: جعل حدیث،تبدیل خلافت به سلطنت،احیای عروبت و فروداشت موالی)و بلاخره تقویت جریان های فکری انحرافی همانند مرجئه که مشروعیت بخش رفتار غیر امویان بودند.