سلفیان باورها و کارکردها
کتاب سلفیان باورها و کارکردها نوشته نجم الدین طبسی به بررسی و تبیین مفهوم سلفیان و اعتقادات و افکار آنها همچنین کارنامه عملی و کارکردهای گروههای سلفی پرداخته است. در این مقاله به معرفی این کتاب و مطالب و فصول آن اشاره می‌شود.
سلفی گری
سلفی در مقابل خلفی. پیروان ابن تیمیه و محمد بن عبد الوهاب( معروف به وهابیان) لفظ سلفی و اتباع شیخ را برای خود انتخاب کرده اند و به مخالفان خود خلفی می گویند. در این مورد ابتدا ابن تیمیه روش خود را سلفی گری نام نهاد. سلف در لغت به معنای گذشته، قبل، پیشینه آمده است و در اصطلاح وهابیان «سلفی» به معنی صحابه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بوده و «فهم سلفی» یعنی تصوراتی که در ذهن آنان از آیات شریفه و روایات بوده است. در ادامه درباره معنا و مفهوم کلمه سلف بیشتر توضیح داده خواهد شد.
سلفی گری نقلی2 (احمد بن حنبل)
وهابیان همواره در تلاش بوده اند تا برای خود ریشه و پیشینه تاریخی در جهان اسلام فراهم کنند از این رو ادعا می کنند سلفی گری وهابی پیرو مکتب احمد بن حنبل( حنبلیان) می باشد اما حنبلیان هرگز این ادعا را قبول نکرده و آنان را به رسمیت نشناخته اند. در ادامه این مقاله زندگی نامه احمد بن حنبل و عقاید وی مورد بررسی قرار گرفته و میزان تاثیر عقاید او بر وهابیت بررسی خواهد شد.
سلفی گری نقلی(1): سرگذشت حدیث
عقل و نقل دو مساله ای که از دیرباز بر سر آن اختلاف بوده و است. این مساله شکاف های عمیقی میان مسلمانان به وجود آورد. مهم ترین اختلاف در این مساله این بود که حد و مرز عقل و نقل کجاست؟ گروهی منکر کامل عقل و عقل گرائی شده و ارزش و اهمیت نقل و سنت را به طور کلی نادیده گرفتند. در مقابل گروهی با منکر شدن کامل عقل به نقل گرایی افراطی روی آوردند. سلفی گری و وهابیون با راندن و منکر شدن عقل به نقل گرایی افراطی روی آوردند. برای شناخت هر چه بهتر سلفی گری وهابی باید قبل از هر چیز جریان نقل گرایی و حدیث گرایی را شناخت. در ادامه این مبحث مفهوم سنت، حدیث و نقل گرایی سلفی گری مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
سرگذشت حدیث
سنت پیامبر (ص) بعد از قرآن مهم ترین منبع دین اسلام می باشدکه از آن گاهی به «حدیث»، «اثر»، «خبر»، نیز تعبیر می شود، نحوی نگرش مسلمین به احادیث نبوی در طول تاریخ و در میان فرق مختلف، متفاوت بوده است، بعد از رحلت ایشان محنت بزرگ منع تدوین حدیث پیش آمد، خلفا با بهانه هایی مانند، «حسبنا کتاب الله» از نقل و نوشتن احادیث نبوی جلوگیری کردند و این امر عواقب خیلی بدی از قبیل؛ نابودی احادیث نبوی و جعل حدیث به نام پیامبر خدا (ص) را در پی داشت. وهابیت با تضاد فکری با جریان منع تدوین حدیث بر ظاهر گرایی مطلق در مورد احادیث پیامبر خدا (ص) و آثار صحابه تأکید داردو بر منابع دیگر دینی مانند عقل بر خلاف دیگر اهل سنت ارزش چندان قائل نیست.
سرشاخه وهابیت
ابن تیمیه از علمای قرن هشتم هجری، که تفکر بازگشت به سلف را بسط داده و عقائدی را که هیچ یک از مذاهب اسلامی قبول نداشتند در بین مردم ترویج داد، سرشاخه تفکر وهابیت می‌باشد. ابن تیمیه در آن دوران در اثر افکار و عقائد افراطی وتند خود مورد طرد علمای مذاهب اسلامی قرار گرفت و بارها با حکم علمای اسلام به زندان رفت. اما بعد از او افکارش در جامعه فروکش کرد تا اینکه در قرن 12 توسط محمد بن عبد الوهاب و وهابیت دوباره این افکار افراطی در جامعه رواج یافت. از اصول اعتقادی ابن تیمیه را می توان به: حمل صفات خبری بر معالنی لغوی، تنقیص مقام انبیاء (ع) ، انکار فضائل اهل بیت(ع) و مخالفت با مذاهب اربعه اهل سنت اشاره نمود که همین افکار در وهابیت نیز جایگاه خاصی دارد.
زمینه های تاریخی سلفیه
سلف به معنای خلف و گذشته و در اصطلاح به معنای بازگشت به گذشته می باشد. سلف گرایی از سده 2ق تا به الان وجود داشته و تحولاتی را به خود دیده است. از رهبران سلف گرایی که تاثیر بسزایی در روند سلف گرایی داشتند می توان به ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب اشاره کرد. در ادامه در مورد زمینه های تاریخی سلفیه مطالبی بیان خواهد شد.
ریشه های تاریخی و نحوه شکل گیری وهابیت
در قرن چهارم هجری گروهی از اهل حدیث خود را پیرو سلف صالح دانسته و جریان سلفی و سلفی گری را به وجود آوردند. این گروه مدعی شدند که می خواهند امت اسلام را از انحراف و کج اندیشی به راه راست برگردانند. آنان عقل و دلایل عقلی را قبول نداشته و به همین دلیل با معتزله به نزاع پرداختند. سلفیان فقط به ظاهر ایات و روایات توجه می کردند و از هر گونه تفسیر و تاویل پرهیز می کردند. در ادامه این نوشتار با تاریخچه وهابیت و ریشه های تاریخی آن بیشتر آشنا می شوید.
درنگی بر جریان سلفی گری
با توجه به انحراف های گسترده اندیشه وهابیان که با نام سلفی گری در جهان اسلام سرایت کرده، در این نوشتار در پی جریان شناسی این انحراف سلفی گریاست که احمد بن حنبل شروع شد و در قرن هفتم توسط ابن تیمیه ساماندهی شد و محمد بن عبدالوهاب به کمک ال سعود به گسترش آن سرعت داد وامروزه نیز توسط روشنفکران عرب چون سید قطب وارد عرصه سیاسی شده است.
حرکت سلفیه
طریق و روش سلفیان نوعی تجدد در مذهب حنبلی و وهابی محسوب می شد. آنان اعتقاد دارند که قطع نظر از صنایع و فنون جدید مسلمانان نباید چیزی از فرنگی ها اخذ کنند. سلفیه به عنوان پیروی از سلف صالح، مسلمین را از آنچه خرافات و بدعت متأخران می خوانند، تحذیر می کنند. سلفیه به اقوال و کتب ابن تیمیه و ابن قیم الجوزیه اعتماد فراوان ابراز می کنند. و در حقیقت ابن تیمیه، ابن قیم الجوزیه و شاه ولی الله دهلوی را می توان از پیشروان این فرقه محسوب کرد.در ادامه به بررسی حرکت سلفیه و سیر تاریخی آن پرداخته خواهد شد.