حقوق مسلمين؛ موسوعه قانونى در ارتباط با مسلمانان شيعى
اين گفتار، ترجمه مقدّمه امِده كِرى بر ترجمه فرانسوىِ كتاب شرايع الاسلام محقق حلّى است. كِرى ـ كه در اواخر قرن 19 ميلادى، اين ترجمه را به سامان رسانده ـ در مقدّمه خود، به تاريخ فقه و حقوق اسلامى اشاره مى‌كند، ازجمله: شيخ مفيد، شيخ طوسى، سيد مرتضى. سپس به تفصيل در مورد شرح حال محقق حلّى و شناسايى كتاب شرايع الاسلام مى‌پردازد. نگاه خاصّ برون‌دينى به فقه شيعى را در اين گفتار مى‌توان يافت.
انديشه تفويض و آراى مفوضه؛ واكاوى يك خلط ناموفّق
صحت نقد و بررسى تاريخ تفكّر هر مذهبى بيش از هر چيز نيازمند دسترسى به منابع متقن و موثق است. پس از آن، ايده‌پردازى صحيح در ارائه طرحى جامع در اين زمينه نيازمند تحليل‌هاى سالمى است كه توانايى جمع اطلاعات پراكنده را به همراه داشته و از هجوم نقض‌هاى پى‌در پى در امان باشد. در طراحى تاريخ تفكر شيعه، برخى مبتلا به افراط و تفريط‌هايى شده‌اند كه نتيجه‌اى جز ارائه طرحى ناقص و ناكارآمد نداشته است.
تعليقات ابن عتايقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى: مباحث كلامى
ابن‌عتايقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او، خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر آن افزوده است. در اين گفتار، 24 تعليقه ابن‌عتايقى در مباحث كلامى براساس دو نسخه خطى از تفسير مزبور آمده است.
مستشرقان يهودى و تفاسير اوّليّه اماميّه
اين مقاله به نقد و بررسى اشكالات يك نويسنده يهودى بر باورهاى شيعه اماميّه درخصوص عصمت پيامبر و عدد ائمّه : اختصاص دارد. به گمان وى، متون اوّليّه شيعه اماميّه در گذر زمان مورد پالايش قرار گرفته و امروزه در معتقدات شيعه اماميّه، اثرى از آن مشاهده نمى‌شود. او در كتابى كه درباره تفاسير اوّليّه اماميّه نوشته، با استناد به دو روايتِ برگرفته از تفاسير قمى و عياشى ـ كه به ترتيب در مورد معراج پيامبر 9 و معناى تأويلى «سبع سنابل» سخن گفته‌اند و او آنها را دو روايت غيرعادى مى‌نامد ـ نسبت به عصمت پيامبر9 و نيز عدد ائمّه : شبهه كرده است. در روايت اوّل ذيل آيه 94 سوره يونس، از وحى الاهى به پيامبر 9 در شب معراج در مورد مقامات اميرالمومنين 7 و خطور عظمت آن مقام در نفس پيامبر 9 سخن به
ميان آمده كه به گمان آن نويسنده بر حسادت پيامبر به امام على 7، شكّ در اين وحى و در نتيجه عدم عصمت ايشان دلالت دارد. در روايت دوم هم كه هفت تن از فرزندان امام حسين 7 بعنوان مصاديق سنبله ذكر شده است، نويسنده ياد شده مدّعى است كه اين روايت برخلاف آنچه شيعه امروز به آن معتقد است، از حصر تعداد ائمّه به هفت نفر و قائم بودن هفتمين آنها حكايت دارد.
جايگاه صحابه در تبيين قرآن: بررسى ده حديث
آيت الله محمّد هادى معرفت در كتاب «التفسير الاثرى الجامع»، براى تبيين مبناى خود در شيوه گزينش احاديث تفسيرى، به ده حديث از پيامبر و ائمه عليهم السلام استناد كرده كه براساس آن،اقوال صحابه و تابعين، حجّيّت و اعتبار كامل دارند. نويسنده، اين مقاله را در نقد و بررسى اين نظريه نوشته و اين احاديث را از ديدگاه سند و دلالت، بررسى و نقد مى‌كند.
نگاهی به زندگی پربار دکتر حسین علی محفوظ
اين گفتار به زندگى‌نامه و آثار علمى دكتر حسين على محفوظ، استاد فقيد عراقى (1344ـ1430 هجرى قمرى/ 1926ـ2009 ميلادى) مى‌پردازد. برخى از بزرگان خاندان علمى او كه هشت سده تاريخ درخشان دارند، شرح حال مختصر و برخى از تأليفات و تلاشهاى علمى او، كوشش پى‌گير او در احياى سنّت حسنه روايت حديث، فهرستى از مشايخ روايتى او، در اين گفتار آمده و در پايان، منابعى براى آشنايى با شخصيت او و دو سند منتشر نشده درباره ارتباط علمى ايشان با استاد فقيد سيد جلال‌الدين محدث ارموى آمده است.
سخنى چند در مورد زيارت عاشوراى معروفه
1. زيارت عاشوراى معروف را علماء و فقهاى بزرگ نقل فرموده‌اند. ابوالقاسم جعفربن قولويه، در كامل الزيارات، ص 193 ط غفّارى، و شيخ الطائفه، محمّدبن حسن الطوسى، در مصباح المتهجّد ص 773، و سيّد ابنطاوس، علىّبن موسى، در مصباح الزائر ص 268، و كفعمى در مصباح ص 482، ] آن را[ آورده‌اند و جمعى از بزرگان فقهاء و علماى شيعه بر آن مداومت داشته‌اند؛ بنابراين جاى شكّ و ترديد در آن راه ندارد.
دو سند در مورد كتابخانه ناصريه هند
كتابخانه ناصريه هند، يكى از آثار جاودانه‌اى است كه از خاندان صاحب عبقات بر جاى مانده است. اين كتابخانه، دهها سال، از زمان علامه سيد محمد قلى لكهنوى (پدر ميرحامد حسين) تا چند نسل پس از او، همواره با تلاشهاى دانشوران اين خاندان، راه ترقّى و تكامل پيموده و خود، منشأ بركات فراوانى بوده است.
درباره اين كتابخانه و سير تحوّلات آن، در جاى ديگرى بايد به تفصيل سخن رود. در اينجا دو سند درباره اين كتابخانه مي‌آيد، كه شامل دو يادداشت است كه پنجاه سال پيش، علّا مه امينى صاحب الغدير و فرزند دانشمند ايشان آيت‌الله حاج شيخ رضا امينى در دفتر يادبود كتابخانه نوشته‌اند و توسط حجة الاسلام شيخ عبدالله غفرانى در اختيار فصلنامه سفينه قرار گرفته است. لطف ايشان را سپاس مىگزاريم و آرزوى توفيق روزافزون براى ايشان داريم.
مروری بر احادیث معرفت خدا (1)
شمارى از روايات پيامبر و امامان معصومعليهم السلام، راه معرفت خدا را منحصر در آن دانستهاند كه خدا، خودش را به بشر معرّفى كند. نويسنده، در اين گفتار، ابتدا چهارده حديث در اين موضوع نقل مى‌كند و به توضيح آنها مى‌پردازد. پس از آن، نُه نتيجه در بحث توحيد، از آن احاديث مىگيرد. آنگاه، به يك حديث مهمّ در اين باب – همراه با ترجمه و توضيح آن و كلام علامه طباطبايى – اشاره مى‌كند. در پايان، چهار حديث را كه ظاهراً با موضوع اصلى مقاله تعارض دارند، بررسى مى‌كند و نتيجه مىگيرد كه هيچكدام از آنها با مدّعاى اصلى نويسنده – يعنى انحصار معرفت خدا به معرّفى خودش به بشر – تعارض ندارد.
پژوهشی در نسخه شهید اول از صحیفه سجادیه
نويسنده در اين گفتار، درباره كتاب صحيفه سجاديه از ديدگاه شهرت و تواتر، متن و روايت آن گفت و گو مى‌كند. سپس به روايت مشهور و متداول صحيفه مى‌پردازد و علل اختلاف روايات صحيفه را بررسى مى‌كند. آنگاه نسخه شهيد اول را با اجازات و مقابلههاى آن مىشناساند،اصالت آن را ثابت مى‌كند، راويانى را كه شهيد اول صحيفه را از آنها نقل كرده و راويانى را كه صحيفه را از شهيد اول نقل كردهاند، برمىشمارد. و پس از آن نام كسانى را مىآورد كه صحيفه را به صورت وجاده از نسخه شهيد اول نقل كردهاند.
گزارشی از مصاحبه با آیت الله سید محمدباقر موحّد ابطحی
آيت‌الله سيد محمد باقر موحّد ابطحى، از تلاشگرانِ موفّق علوم قرآن و حديث است كه دهها اثر ارزشمند در اين زمينه ها تحقيق و منتشر ساخته است. ايشان در اين مصاحبه، درباره زندگى‌نامه علمى، اساتيد، كوششها و آثار علمى خود – به ويژه كتاب صحيفه جامعه سجاديه كه 270 دعا از امام سجاد عليه السلام را در بردارد – سخن مىگويد.
علاوه بر آن، نكاتى مفيد و ناگفته از قرآن و احاديث را بيان میدارد.
نگاهی به کتاب نمایه نامه موضوعی صحیفه جامعه سجادیه
نويسنده در اين گفتار، به معرفى و نقد و بررسى كتاب «نمايه نامه موضوعى صحيفه سجاديه» مى‌پردازد. اصل كتاب صحيفه جامعه سجاديه، نوشته آيتاله سيد محمد باقر موحد ابطحى و نمايه نامه آن، نوشته گروهى از پژوهشگران است كه توسط مركز اطلاعات و مدارك علمى ايران منتشر شده است. نويسنده مقاله، توضيحاتى درباره اهميت دعا، صحيفه سجاديه، مستدركات آن، صحيفه جامعه سجاديه، پيشينه تدوين نمايههاى موضوعى و تفاوت آنها با معجم لفظى مىآورد. و سپس روش تنظيم كتاب مورد بحث خود را مىشناساند. براى اين كار، به معرفى نشانهها، روش استفاده از كتاب و بالاخره ساختار كتاب مى‌پردازد.
در آستان صحیفه
اين گفتار، نُه نكته در مورد صحيفه سجاديه را دربردارد، كه جمعى از عالمان شيعى، از قرن يازدهم تا زمان حال درباره صحيفه گفته‌اند. در اين نكات، درباره اعتبار و تواتر سندى صحيفه، طرق روايتى صحيفه، شناسايى برخى از نسخههاى خطى صحيفه، و نيز: نقد، تكمله، توضيحات يا وقف نامههايى بر بعضى كتابهاى مربوط به صحيفه، بحث و گفت و گو مىشود. بيشتر اين نكات، از نسخههاى خطى منتشر نشده يا نسخههاى كمياب، استخراج شده است.
توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه (3)
نگارنده در اين گفتار، بر مبناى خطبه 49 نهج البلاغه، «شناخته بودن خداى تعالى براى بشر، در عين عدم احاطه بشر بر او» را به عنوان يكى از مهمترين اركان توحيدِ قرآن و نهج البلاغه برمی شمارد. پس از آن ديدگاه دو گروه از فلاسفه را نقد و بررسى می كند،و در بحث «نفى تعطيل»، به تفصيل، سخن قاضى سعيد قمى درباره اشتراك لفظى و نقد علامه مجلسى بر آن را مي آورد. در پايان با اشاره به چند آيه از قرآن و چند سخن از نهج البلاغه، بار ديگر همان اصل مهم توحيدى را يادآور میشود.