تبيين مباحثى از توحيد در پرتو معارف اهل بيت
نويسنده در اين مقاله، سلسله مقالات «توحيد از ديدگاه قرآن و نهج البلاغه» را ـ كه در شماره‌هاى 4 و 5 و 6 سفينه منتشر شد ـ بررسى و واكاوى كرده است.
امكان معرفت خدا، عدم سنخيّت خالق و مخلوق، اشتراك لفظى و قرابت برخى از ديدگاههاى نويسنده مقالات ياد شده با فلاسفه، محورهاى اصلى نوشتار حاضر است.
بررسى پديده وحى و شبهات پيرامون آن
از زمان نزول قرآن در موضوع وحى شبهه‌هايى مطرح و براساس معيارهاى درون‌دينى و برون دينى پاسخ‌هايى نيز ارائه شده است.
ارتباط ميان انسان به عنوان مادّه سفلى با عالم عُليا، نوع اين ارتباط به لحاظ قالب الفاظ و قالب معنا، سنخ القاى آن بر پيامبران الهى و به صورت خاصّى بر پيامبر خاتم 9، تجربى بودن پديده وحى و قابليّت بسط و گسترش آن، معانى متعدّد وحى و يا كاربردهاى متعدّد از يكمعنى واحد براى وحى از جمله شبهاتى است كه به صورت پرسشى مطرح، و تنى چند از اساتيد دانشگاه پاسخ داده‌اند.
در خصوص پيامبر خاتم 9 الفاظ و معانى قرآن، هر دو از جانب خداوند بر قلب رسول اكرم 9 نازل شده و پيامبر 9 براى بازگو كردن عين الفاظ نازل شده شتاب مى‌كرده‌اند. در قرآن تصريحاتى به نزول لفظى و معنايى وجود دارد.
قول ثقيل، تحدّى قرآن نيز از مباحث مطرح شده مى‌باشد.
نگاهى به كتاب «خورشيد تابان در علم قرآن»
خورشيد تابان در علم قرآن كتابى است كه در سال 1389 ه .ش به‌وسيله انتشارات ولايت، در مشهد مقدّس، به بازار كتاب عرضه شده است. نويسنده آن آيت‌الله شيخ على محدّث خراسانى است كه در سال 1276 ه .ش به دنيا آمده و از محضر بزرگانى چون ميرزا عبدالجواد اديب نيشابورى (اديب اوّل) و ميرزا محمّدباقر مدرّس رضوى و حكيم شهيدى و سيّد ابوالحسن اصفهانى و آقا ضياءالدين عراقى استفاده‌هاى فراوان برده است. امّا در ميان استادان او نام علّامه ميرزا مهدى اصفهانى درخشندگى خاصّى دارد كه وى حدود بيست و پنج سال، از محضر آن بزرگوار سود جسته و توشه اندوخته است. و پُر واضح است كه بر هر كس نفسِ حيات‌بخش آن يگانه دوران خورده كيمياى عشق يافته و مس وجودش زر گشته است.
ابن‌تيميّه و انكار «مجاز» در قرآن
در ادبيّات و اصول فقه، نشان داده شده‌است كه الفاظ براى رساندن معانى، به دو شكل استعمال مى‌شوند: حقيقى و مجازى. عموم دانشمندان مسلمان اين تقسيم‌بندى را قبول كرده‌اند و استعمال مجاز در قرآن كريم را نيز پذيرفته‌اند. در برابر، گروهى از عالمان مسلمان با استعمال مجاز در قرآن، مخالفت كرده‌اند و گروه سوم، تقسيم‌بندى الفاظ را به حقيقت و مجاز، از اساس، باطل دانسته‌اند. ابن‌تيميه در شمار گروه سوم است. در اين نوشتار، پس از يادكرد تعريف حقيقت و مجاز و بررسى قول مشهور در اين باره، ادلّه موافقان اين تقسيم‌بندى و آمدن مجاز در قرآن، نقل و تحليل شده و سپس، اشكالات عمومى مخالفان و پاسخ آنها آورده شده و پس از آن، اهمّ اشكالات ابن‌تيميه به‌تفصيل، تبيين و نقد شده است.
معيار توثيق و تضعيف نزد رجاليون عامّه
نگارنده در اين گفتار، مبانى توثيق و تضعيف راويان در كتابهاى حديثى اهل تسنن را نقد و بررسى كرده و نشان داده كه اين مبانى، از نظر علمى استوار نيست، بلكه مبتنى بر تعصّب و يك جانبه‌نگرى است. همچنين گاهى قانون‌هاى كلّى خود را زير پا مى‌گذارند. بررسى و نقد جرح و تعديل‌هاى شمس‌الدين ذهبى و ابن‌حجر عسقلانى، فضل‌بن روزبهان و ابن‌جوزى پايان‌بخش اين گفتار است.
كمالات ماورايى و سنّت الاهى
اثبات كمالات ماورايى بندگان برگزيده الاهى (اعمّ از پيامبران و غير آنان) براساس قرآن، محور اصلى اين گفتار است. بررسى مفهوم «فرابشرى» از ديدگاه عرضى و عقلى و تاريخى، نظام اصطفا در ميان انسانها و اشياء و زمانها و مكانها، اعجاز و كرامت با ذكر نمونه‌هاى آن مثل حضرت موسى و عزير و يونس و داوود و سليمان و عيسى و مريم و مادر موسى و پيامبر اكرم 6 عناوين ديگر اين گفتار است.
سيماى امام على (علیه السلام) در قصيده عينيّه شاعر اهل سنّت، عبدالباقى العمرى
امام على‌بن ابى‌طالب 7 شخصيّتى است بى‌نظير كه شاعران بسيارى از مذاهب گوناگون، زبان به مدح ايشان گشوده‌اند. شاعران اهل سنّت نيز از اين امر مستثنا نبوده‌اند و شخصيّت والاى حضرت على 7 نه تنها شيعيان را به ستايش واداشته، بلكه دانشمندان و بزرگان غير شيعه نيز، آن‌گاه كه گوشه‌هايى از عظمت آن حضرت را درك كرده‌اند، در برابر عظمت شخصيّت ايشان سر تعظيم فرود آورده‌اند.
در اين مقاله، سعى شده تا با بررسى قصيده عينيّه شاعر اهل سنّت، عبدالباقى العمرى، دورنمايى از چهره تابناك امام على 7 را به نمايش بگذاريم و ديدگاه عمرى و ميزان معرفت وى را نسبت به امام اوّل مسلمانان با الهام از قرآن كريم و حديث شريف بكاويم.
بررسى تحليلى انتشارات علمى توليدشده در حوزه اسلام
هدف از پژوهش حاضر، بررسى توليدات علمى در حوزه اسلام، در سطح جهان است. اين پژوهش با استفاده از روش علم‌سنجى انجام شده است و شاخصهايى را براى ارزيابى و سنجش ميزان اطّلاعات توليد شده در زمينه‌هاى گوناگون و در كشورهاى مختلف، در اختيار پژوهشيان قرار مى‌دهد. در اين مقاله، با استفاده از شيوه‌هاى علم‌سنجى، ميزان انتشارات علمى توليد شده در حوزه‌هاى اسلام در پايگاه Web of Scienceطى سالهاى 1978ـ2010 مطالعه و تحليل شد و تمامى پيشينه‌ها در حيطه‌هاى موضوع، زبان، كشور، نويسنده، سال انتشار، نوع مدرك، مجلّه و موسّسه و دانشگاهها تجزيه و تحليل گرديد. آن گاه كلّيه پيشينه‌ها براى ترسيم ساختار علم به نرم افزار Hist Citeوارد شد و 30 مقاله اوّل حوزه مورد بررسى در
WOSانتخاب و به وسيله نرم‌افزار فوق، تجزيه و تحليل شدند. يافته‌هاى پژوهش نشان داد كه در مجموع 93 كشور در نگارش مدارك حوزه موضوعى اسلام در سطح جهانى، نقش داشته‌اند كه از اين ميان، كشورهاى ايالات متّحده آمريكا، انگلستان، كانادا در رتبه‌هاى اوّل تا سوم و ايران در مرتبه هفدهم قرار دارند. همچنين، مشخّص شد كه 83% از مدارك به زبان انگليسى است. 2224 مؤسّسه توليدكننده متون علمى اسلام‌اند كه عمدتآ امريكايى و انگليسى‌اند. يافته‌ها نشان داد كه 53% عناوين منتشر شده در قالب نقد كتاب بوده است و پس از آن، مقالات (6/37%) قرار داشته‌اند. از مجلّات برتر در زمينه اسلام، مى‌توان به ترتيب، به مجلّه بين‌المللى مطالعات خاورميانه، جهان اسلام و مجلّه خاورميانه اشاره كرد. از لحاظ كمّى سالهاى 2008 و 2009 بيشترين مدارك را در خود جاى داده‌اند و اين امر استقبال بيشتر جامعه علمى از مقوله‌هاى مورد پژوهش را نويد مى‌دهد.
تعليقات ابن‌عتائقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى
ابن‌عتائقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر اين تلخيص افزوده است. در اين گفتار، چندين تعليقه ابن‌عتائقى در مباحث قرآنى، ادبى و لغوى، رجالى و تاريخى تفسير قمى، براساس دو نسخه خطى از كتاب ابن‌عتائقى آمده است.
حواشى شيخ بهاء الدين عاملى بر كافى
نگارنده در اين گفتار، شش مورد از تعليقات شيخ بهاءالدين عاملى بر دو حديث از كتاب كافى در باب ويژگى‌هاى عقل را از يك نسخه خطى كافى نقل مى‌كند.
وجوه و مصاديق واژه‌هاى «ماء» و «سماء» در قرآن
معانى واژه‌هاى «ماء» و «سماء»، در اين مقاله مورد بررسى است. «ماء» در قرآن، در دو بُعد مادّى و معنوى مطرح شده است. در بعد مادى، مصاديقى مثل آب نوشيدنى، باران و نطقه؛ و در بعد معنوى، مصاديقى مثل: حامل عرش الهى، پاداش استقامت در راه حق و مايه تأليف قلوب دارد.
كلمه «سماء» نيز در اصل به معناى رفعت و بلندى است. در قرآن، اين كلمه نيز دو بُعد مادّى و معنوى دارد: مادّى يعنى آسمان كه همگان مى‌بينند. معنوى، مانند غيب و ملكوت.
جايگاه تأويل در روايات تفسيرى امام سجاد علیه السّلام
بخش قابل توجهى از روايات تفسيرى را كه از امام سجاد 7 برجاى مانده، تأويل آيات و ارائه مصاديق آنها تشكيل مى‌دهد. اين روايات نقش تعيين‌كننده‌اى در بازسازى عقايد جامعه پس از شهادت سيد الشهداء 7 دارد، در اين گفتار، فزونىِ روايات تأويلى و تعيين مصاديق آيات، بر پايه مخاطب و فضاى صدور روايات تحليل شده است.
نگارنده، نمونه‌هايى از موضوع‌هاى اين روايات را بدين‌سان برمى‌شمارد: بازسازى بنيان تفكّر ولايت‌مدار، ترسيم محورهاى تفكّر مهدوى، تعيين مصاديق آيات.
تعليقات آيت‌الله جعفرى بر اصول كافى، هفده باب از كتاب الحجّة
آيت الله شيخ محمّد رضا جعفرى ضمن ترجمه انگليسى كتاب اصول كافى، تعليقات ارزشمندى بر آن افزوده است. در اين گفتار، تعليقات نگارنده بر هفده باب كافى آمده است. نگارنده در اين تعليقات، درباره سليمان و ابوذر، حكومت عبّاسيان، نام بعضى از راويان احاديث، و درونمايه احاديث، نكات مهمّى بيان كرده است.
معرفی کتاب تفسير مصباح الهدى
نگارنده در اين گفتار، تفسير مصباح الهدى نوشته ميرزا جواد تهرانى را شناسانده، شيوه تفسيرى و درونمايه آن را مرور مى‌كند. شرح حال مختصر ميرزا جواد تهرانى نيز در اين گفتار آمده است.