وجوه اشتراک وافتراق جنبش های اسلامی معاصر؛ با توجه به ابعاد داخلی
در این مقاله، با بررسی جنبشهای بزرگ شیعی در قرن اخیر (مانند انقلاب اسلامی ایران و حزب الدعوه عراق و حزب الله لبنان) ، همچنین جنبشهای بزرگ سنی مانند (اخوان المسلمین مصر، طالبان در افغانستان و حزب التحریر در آسیای مرکزی) از لحاظ برابطۀ دین وسیاست، اجرای شریعت، نوع حکومت، نقش اجتهاد، نقش مردم در حکومت، ویژگی حکومت و نظام سیاسی اسلام، نقش زنان در جامعه ، وجوه اشتراک و افتراق بین جنبشهای اسلامی با در نظر گرفتن ابعاد داخلی مشخص شده است.
جنبش های اسلامی وملی گرایی
قرن شانزدهم میلادی شاهد تحولات بزرگی در جهان اسلام بود، امپراطوری عثمانی در اوج قدرت ودرخشندگی تمام قرار داشت، ، در ایران صفویه، قدرت امپراطوری با ظرافت های هنری ترکیب شده بود. در هند مغولان از ترکیب قدرت وثروت و زیبایی های درخشان بزرگترین شبه قاره را بعد از مدتهای دراز به وجود آورده بودند.اما از این قرن به بعد جریان صورتی معکوس یافت و به تدریج جهان اسلام در موضع ضعف وناتوانی، در حالت تدافعی قرار گرفت، وغرب برخاسته از رنسانس و سرمایه داری با برتری همه جانبه برشرق ومسلمین تهاجم گسترده و خانمان برانداز خود را آغاز نمود.در این ایام مسلمانان با دو مساله اساسی مواجه بودند، انحطاط وعقب ماندگی داخلی از یکسو وهجوم گسترده وهمه جانبه استعمار غربی از طرف دیگر، از یکسو گرفتار فقر و فلاکت، ظلم واستبداد وجهل و جمود بودند و از طرف دیگر با هجوم تمدن جدید غربی با دو چهره دانش، تفکر جدید، صنعت، تکنولوژی وچهره سیاسی استعماری وغارتگرانه مواجه شده بودند. درواکنش به این مسائل بود که به طور کلی دو جریان رقیب شکل گرفت جریان نخست در راستای روز آمد کردن اسلام سبب پیدایش جنبش های اسلامی گردید و جریان دوم به سمت ارزش های غربی چون ناسیونالیسم حرکت کرد. در مقاله حاضر به این موضوعات پرداخته می شود.
جنبش های اسلامی و مسئله مشروعیت
هر هیئت حاکمه ای برای حکومت در میان مردم نیاز به نوعی مشروعیت و مقبولیت در بین مردم خود دارد. در مقاله حاضر نویسنده بر آن است که در ذیل عنوان ابعاد مشروعیت جنبش های اسلامی مسائلی همچون شاخصه های هویت ساز، عوامل برتری یک گروه و جنبش بر دیگر گروه ها که همین عوامل مقدمه ای است برای ادعای مشروعیت، را مورد بررسی قرار دهد. همچنین ابعاد مشروعیت در جوامع سیاسی و یا دین محور، طریقه کسب مشروعیت در جوامع مستبد و فرد محور و بررسی آسیب های آن و مسایلی از این دست را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
جنبش های اسلامی؛ خود،دیگری وهویت (با تاکید بر وجه بنیادگرایی جنبش های اسلامی)
قرن بیستم به ویژه از نیمه دوم آن قرن خیزش نهضت های اسلامی در سراسر دنیای اسلام و به ویژه در خاورمیانه بوده است. در توصیف حرکت های اسلامی اخیر در خاورمیانه از واژه هایی چون بنیادگرایی اسلامی، بیداری اسلامی، رادیکالیسم اسلامی، اسلام گرایی و اسلام سیاسی استفاده شده است. عوامل زیادی در شکل گیری این جنبش ها نقش داده است و شعار«راه حل بودن اسلام» در بین اسلام گرایان وجنبش های اسلامی، یک بیان هویتی است. در مقاله حاضر به بررسی هویت این جنبش ها پرداخته می شود.
آینده جنبش های اسلامی
با اینکه روشهای تحلیل در مورد آینده جنبشهای اسلامی متفاوت است و هر یک ار اندیشمندان به روشی آینده آن را تحلیل می‌کنند اما دونظریه در این میان بیشتر برجسته است:1. جهان اسلام در چار چوب قدرتهای بزرگ حل می‌شود و برای به دست آوردن قدرت و وارد شدن در جهان مدرن با اروپا و غرب و آمریکا همکاری خواهد کرد. 2. پویای و کمال جهان اسلام در ضدیت با غرب و بازگشت به اسلام اصیل است که مسلمانان به این روش عمل خواهند کرد. با در نظر گرفتن شرایط می‌توان گفت در آینده هردو این پیش بینیها اتفاق می‌افتند، عموم جهان اسلام با غرب همکاری می‌کنند ولی گروههای رادیکال و ضد غرب به صورت سازمان یافته فعال خواهند بود.
بررسی فرصتها و چالش های جنبش های اسلامی در عصر جهانی شدن مطالعه موردی جنبش اخوان المسلمین
.این پژوهش با عنوان فرصت ها و چالش های جنبش اسلامی با محوریت جنبش اخوان المسلمین در عصر جهانی شدن،در مرحله اول در پی شناخت فرصت ها و چالش های جهانی از طریق مؤلفه های دموکراسی ،دولت –ملت و هویت جنبش های اجتماعی می باشد .در مرحله دوم با بررسی سوالات تحقیق در پی شناخت پیامد های مهم این پدیده بر روی ابعاد مختلف جنبش اخوان المسلمین است. روش تحقیق بکار گرغته شده در این پژوهش روش تحلیل توصیفی و تبیینی است.ابتدا بر اساس روش توصیفی مباحث اساسی تحقیق از طریق مطالعات کتاب خانه ای با استفاده از آمار ، ارقام ،جزوا ت، سایتهای اینترنیتی ونیز کتابهای دسته اول جنبش اخوان المسلمین به شکلی منظم توصیف شده و آنها را در قالب متغیر مستقل و وابسته دسته بندی کردهایم و در نهایت رابطه آنها با همدیگرتحلیل و تبیین شده است. پس از بررسی آراء و نظریات مطرح شده در زمینه مورد مطالعه از جانب متفکران مختلف متغیرهای مورد مطالعه،توصیف و تبیین آنها نتایج زیر حاصل گشته است:جهانی شدن با فراهم آوردن زمینه تبلیغ هویت دینی ،فعالیت قانونی و آزاد ، فعالیت خیریه و عام المنفعه برای جنبش اخوان المسلمین فرصت فراهم میکند.از سوی دیگر با تقویت هویت عام گرا و مصرفی ونیزدامن زدن به پدیده «سیاست زدگی» این جنبش را دچار چالش می کند.تاثیرات جهانی شدن از طریق فرایند دموکراتیزاسیون بر جنبش اخوان المسلمین مشروعیت قانونی، فعالیت آزاد ، فعالیت پارلمانی ونیز پدیده «سیاست زدگی» می باشد. جهانی شدن دولت – ملت را دجار بحران مشروعیت ،بحران هویت و کاهش نظارت بر شهروندان میکند. و نهایتا اینکه جهانی شدن با دامن زدن به بحران هویت ،هویت های عام گرا ، خاص گرا و مصرفی را تقویت و بازسازی می کند.
تاثیرات انقلاب اسلامی ایران بر جنبش های اسلامی شبه جزیره عربستان
بسیاری از صاحبنظران و پژوهشگران معتقدند که انقلاب اسلامی ایران یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در پیشبرد روند بیداری و آگاهی مسلمانان و افزایش فعالیت‌های موثر اسلامی در جوامع مسلمانان بوده است. انقلاب اسلامی ایران در تولد و تحرک سیاسی بسیاری از جنبش های اسلامی سیاسی نیز نقش داشته است. به تبع موج هیجان و شور و شعف که تمام مسلمانان جهان را در اثر پیروزی انقلاب فرا گرفته بود، این امواج در منطقه خلیج فارس و به ویژه در میان شیعیان بسیار قوی و قدرتمند بروزکرد به نحوی که آنها تشکل های خود را قوی تر کرده و با امیدواری بسیار زیادی به فعالیت های خود جدیت بخشیدند. اما این تنها شیعیان نبودند که شدیداً از انقلاب اسلامی تأثیر گرفتند، بلکه در میان جوانان سنی مذهب (سلفی و غیر سلفی) نیز حرکت هایی برای برپایی شریعت اسلام متکی بر جهاد مردمی و مشارکت عمومی به وجود آمد بخشی از این گروه ها، تنها به افزایش حجم فعالیت های خود اقدام کرده اند و در روند مبارزه به شیوه های مسالمت آمیز توجه دارند.اما برخی دیگر از احزاب و سازمانها خواستار تغییر ساختار سیاسی کشورهای منطقه هستندکه هر دو متاثر ازانقلاب اسلامی ایران می باشد. در زمینه فرهنگی نیز انقلاب با تاکید بر وحدت مسلمانان ،احیای روحیه جهاد وشهادت طلبی وارایه شیوه های فعال مبارزه علیه قدرتمندان الگوهای موفقی برای مسلمانان شبه جزیره عربستان بویژه شیعیان منطقه ارایه نمود که اثرات آن را در جنبش های نوظهور منطقه می توان دید این پژوهش قصد دارد ضمن صحبت از اصل صدور انقلاب مساله تاثیرات انقلاب اسلامی ایران را برجنبش های اسلامی منطقه شبه جزیره عربستان از جمله جنبش های اخیربررسی نماید. سوالاتی که در این زمینه مطرح گردیده است به شرح ذیل می باشد: 1. صدور انقلاب اسلامی ایران بر چه اصولی استوار می باشد؟ 2. کدام جنبش های اسلامی در شبه جزیره عربستان از انقلاب اسلامی ایران تاثیر پذیرفته اند؟ 3. جنبش های اسلامی منطقه شبه جزیره عربستان ازایدیولوژی انقلاب اسلامی ایران واصل صدور انقلاب چه تاثیراتی پذیرفته اند؟ با جنبش های شبه جزیره عربستان به لحاظ سیاسی، عقیدتی و فرهنگی از انقلاب اسلامی متاثر گردیدند. و باالهام گیری از انقلاب اسلامی دست به تشکیل جنبش زدند یا در ادامه فعالیت خود تحت تاثیر انقلاب گرفتند.