«زرنگ» در قرون نخستین اسلامى
در این مقاله تلاش گردیده با استفاده از مدارک و نوشته هاى جغرافى دانان و مورخان اسلامى, جغرافیاى تاریخى زرنگ (مرکز حکومتى سیستان) که هم اکنون یک شهر مدفون شده ایرانى ـ اسلامى است روشن گردد, به نحوى که باستان شناسان قبل از حفارى بتوانند نقشه شهر و هر یک از تإسیسات مهم و حدود آنها را به خوبى تشخیص دهند.
سوابق تاریخى شهر و سیماى آن چون تعداد حصار و دروازه, مسجد, آتشگاه, مدارس علمیه, قصرها, ضرابخانه, خزائن, زندان, بازار, کاروانسرا, کوىها و سراها شناسایى و توصیف شده اند. روستاهاى پیرامون شهر و سیستم آب رسانى آن و انهار و باغ ها مورد توجه قرار گرفته اند. در بخشى از مقاله به علل تباهى زرنگ چون عوامل طبیعى و انسانى پرداخته شده و در پایان به موقعیت جغرافیایى آن بر اساس نقشه هاى جغرافیا نگاران اشاره شده است.
کتب جغرافیاى عمومى و سفرنامه ها در جهان اسلام
در فاصله قرن هاى دوم تا چهارم هجرى, سیر و سفر در میان مسلمانان, رواج بسیارى یافت. فریضه حج و کنجکاوى علمى, از جمله انگیزه هاى آنان براى جهانگردى و سیر در آفاق بود. در این نوشتار سعى شده است تا با کندوکاو در نخستین منابع جغرافیایى اسلامى, توصیفى اجمالى از مهم ترین سفرهاى جغرافیادانان و سفیران مسلمان, به دست داده شود.
جغرافیاى تاریخى کوفه
در دوره خلافت خلیفه دوم, مسلمانان که هدف فتح ایران را در سر داشتند, به دنبال محلى بودند که علاوه بر نزدیکى به مرز ایران, از نظر آب و هوایى, مطلوب ساکنین جزیره العرب باشد; از این رو سعدبن ابى وقاص پس از مکاتبه با خلیفه دوم, به سلمان فارسى و حذیفه بن الیمان مإموریت داد تا به دنبال محلى مناسب جهت اسکان خود و گله شترانشان باشند. در پى این مإموریت, منطقه اى در ساحل غربى رود فرات و نزدیکى شهر باستانى حیره انتخاب گردید, که بعدها کوفه نامیده شد, و این اولین شهرى بود که پس از ظهور اسلام, به وسیله مسلمانان ساخته شد.