آیا ابن ملجم مجبور به قتل امام علی علیهالسلام بود؟
برخی مي گويند: روزي پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، ابن ملجم را قاتل حضرت علي علیهالسلام خواند و ابن ملجم گريست و گفت مرا همين الان بكشيد؛ حضرت علي علیهالسلام نيز بارها او را قاتل خود. اگر اين مطالب درست است، براي نجات امثال ابن ملجم، راهي باقي مي ماند؟ اگر نه، آیا اين با عدل الهي سازگاري دارد؟ در این وجیزه سعی شده است تا بدین شبهه پاسخ داده شود.
جبر و اختیار که در علم کلام از آن بحث می شود
جبر و اختیار که در علم کلام از آن بحث می شود به چه معناست؟
جبر و تفویض
آیا آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، جبر و تفویض را نفی می‌کند؟
نقد و بررسی کتاب «جبر و اختیار» اثر استاد محمدتقی جعفری
کتاب «جبر و اختیار» از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم استاد محمدتقی جعفری می‌باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می‌گیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده‌اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده‌اند. استاد محمد تقی جعفری خواسته نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته باشد. همین ویژگی آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است. این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می‌باشد.
تباین علم خداوند با علوم مخلوقی؛ تنها راه حلّ اشکال جبر برخاسته از علم پیشین الهی
علوم بشری و مخلوقی، در اصل شکل‌گیری و علم شدنِ خویش، همواره محتاج و وابسته به معلوم‌اند. این مطلب، لوازم و تبعاتی نظیر تأخّر و تأثّر علم از معلوم و تابعیّت نسبت به آن را به دنبال خواهد داشت. فلاسفه و عرفا با تسرّیِ عنصر اضافه به علم خداوند، آن را نیز به تبعات مذکور مبتلا کرده‌اند. امّا چنین علمی، هرگز نمی‌تواند فعل اختیاری دیگران را آشکار نماید و لذا مادام که علم خداوند را هم‌سنخ با علوم بشری بدانیم، هرگز نمی‌توان اشکال جبرآوری علم پیشین الهی را پاسخ گفت. تنها راه برون‌رفت از بن‌بست اشکال مذکور این است که علم خالق را متباینِ محض با علوم مخلوقی دانسته، آن را از وابستگی به معلوم و نسبت علمی و تمامیِ تبعات مربوطه، منزّه و مبرّا کنیم. امّا چون بشر، هرگز از این سنخ علم، بهره‌ای ندارد، هیچ راهی نیز به شناخت آن نداشته و فهم او از آن، منحصر به گزاره‌های تنزیهیِ محض است؛ نه اثباتی. بدین ترتیب، برخی تلاش‌های فلسفی که در جهت شناخت علم الهی صورت گرفته است، محکوم به بطلان بوده و هرگز توان شناساندن علم خداوند را ندارند؛ چرا که نقطة آغازینِ این تلاش‌های معرفتی، نگاه به علوم مخلوقی و شبیه‌سازیِ علم الهی بر اساس آن است.
جبر و تفویض در آثار مرحوم میرزا مهدی اصفهانی
نگارنده پس از اشاره‌ای مختصر به دیدگاه جبریه و مفوّضه و برخی از فلاسفه که به جبر و تفویض گرویده‌اند، به دیدگاه آیت الله میرزا مهدی اصفهانی در مورد جبر و تفویض می‌پردازد. ابتدا دیدگاه کلی او در مورد این مطلب و راه حل آن یعنی امر بین الامرین را بر اساس آثار اصفهانی تبیین می‌کند. سپس چهار شبهه را بررسی می‌کند که سبب گرایش اندیشمندان بشری به جبر یا تفویض شده است و آن شبهات را بر اساس آثار میرزای اصفهانی پاسخ می‌دهد. این شبهات حول چهار محور است: علم الهی، وجود دانستن خدای تعالی، ذاتی دانستن علم و قدرت و عقل برای افراد، ترجیح بلا مرجّح.
اهل بیت و مقابله با جبرگرایی
“نفی جبر” روی دیگر “اصل اعتقادی عدل” است؛ بدین ترتیب برگزیده شدن “عدل الهی” به عنوان یکی از اصول اعتقادی شیعه، نشان دهنده تأکید ویژه امامان شیعه بر نفی جبرگرایی است.
در جامعه اسلامی، بسترهای متعددی برای رواج جبرگرایی وجود داشته است. توجیه مظالم طبقه حاکمه در نسبت دادن آنها به خدای تعالی، ظاهری‌گری و استناد به آیات قضا و قدر و مشیت، ثنوی‌گریزی و شوق افراطی به توحید افعالی، خودپیرایی و توجیه رفتارهای شخصی از این شمارند.
در برابر جریان جبرگرایی، امامان شیعه دو راهبرد تربیتی و علمی را پیش گرفته بودند. راهبرد نخست، تربیت و تشویق شیعیان و دیگر آحاد جامعه بر مسؤولیت‌پذیری دربارۀ اعمال خود بود که از طریق تذکار مردم به قدرت و حریّت تملیک شده به آنها، ترغیب مردم به توبه، نهی از ستم به مردم و انتقاد از حاکمان ستمگر تعقیب می‌شد. راهبرد دوم، بیان تناقض عقیده به جبر با دیگر ارکان اعتقاد دینی بود. اهل بیت، این تناقضات را در سه شکل تناقض عقیده به جبر با آیات قرآن، تناقض عقیده به جبر با اساس تشریع و ارسال رسل و تناقض عقیده به جبر با علوّ خداوند از ارتکاب قبائح و ظلم به بندگان تبیین فرموده‌اند.
جبر و اختيار
مى گويند روزى پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) ابن ملجم را قاتل حضرت امير خواند؛ ابن ملجم گريست و گفت: مرا همين الان بكشيد. حضرت على نيز مكرر او را قاتل خود خواند. اگر اين روايات درست است با توجه به اين تأكيدها، ابن ملجم چگونه مى توانست خود را نجات دهد. اگر راه فرارى براى ابن ملجم وجود نداشته باشد، باعدل الهی سازگار نيست. بنابراين، براى فرار ابن ملجم از اين حادثه حتما راه فرارى وجود دارد، آن راه چيست؟
تبرک (لمس و تقبیل) از نگاه اهل سنت
در این مقاله با درج فتاوا و آرای اهل سنت و نظرات آنها تحقیقی درباره لمس و تقبیل نسبت به قرآن مجید، قبر شریف پیامبر ص، قبور صالحان، حجرالاسود و رکن یمانی، وجه میت و امثال آنها صورت گرفته است. در برخی موارد، آرای دو یا چند مذهب، درباره یک موضوع منعکس شده و در برخی موارد به یک نظر بسنده کرده‌ایم. این مقاله کلیه موضوعات مربوط به لمس و تقبیل را بررسی نکرده است. مستندات این اثر را در بیشتر موارد، کتب فقهی اهل سنت تشکیل می‌دهد. در این مقاله با دلایل و شواهد زیادی که آورده می‌شود، اثبات می‌کنیم که نه تنها منع و حرمتی برای لمس و تقبیل اشیایی که به نظر امثال ابن‌تیمیه شرک و نادرست است، وجود ندارد، بلکه بعضاً به نظر فقها و علمای اهل سنت مستحب هم هست.
تفاوت توسل با استغاثه مشرکین به بت ها
تاریخ تفکر اسلامی در دوران پر فراز و نشیب خود شاهد یکی از جنبش های انحرافی است که به وهابیت معروف است و خود را سلفیه می نامد. آنان در رؤیای خلوص یکتاپرستی، به تکفیر مسلمانان روی آورده اند و در یکی از بارزترین نمودهای ظاهر گرایی، مخالفت با توسل را آغاز کردند. بازگشت این اختلاف در حقیقت به توحید عبادی است. ابن تیمیه بر خلاف سایر مذاهب اسلامی معتقد است که لااله الا الله تنها ناظر به توحید عبادی است و پیامبر خدا (ص) تنها به همین دلیل در میان اعراب جاهلی مبعوث گردید. به عقیده ابن تیمیه مشرکین مکه معتقد به توحید ربوبی بودند و با برشمردن آیاتی، شرک آنها را تنها در شریک قرار دادن بت ها و در نتیجه توسل مسلمانان را همانند بت پرستی و آنها را از مشرکین مکه گمراه تر دانسته است. به نظر می رسد علت اصلی این نوع تفکر و انحراف، در دو چیز است: فهمِ اشتباه از توحید عبادی، و دیگری رویکرد اعتقادی بت پرستان مکه به بت. در این مقاله تنها به تبیین دومین مورد پرداخته و سعی می شود که با استفاده از قرآن، روایات و کتب اندیشمندان اسلامی، حقیقت عمل مشرکین زمان پیامبر (ص) در پرستش بت ها تبیین و تفاوت های عمل مشرکین با توسل مسلمانان بیان گردد.
جبر = انکارمعاد
جبرى ها چگونه مى توانند به معاد و مجازات اعتقاد داشته باشند؟ زيرا به اعتقاد آنها خدا به واسطه ى كارهاى خود، عدّه اى را به جهنم و عدّه اى را به بهشت مى برد! منبع: کتاب در محضر حضرت آیت الله العظمی بهجت- جلد1 / محمد حسین رخشاد
ميراث علمى امام مجتبى(عليه السلام)
١ . ميراث امام(علیه السلام)در چشم اندازى کلى امام مجتبى(علیه السلام)نيز مانند پدر ارجمند و جد بزرگوارش رهبرى الهى به شمار مى آمد که مسئوليت هاى رهبرى وى را مى توان در جمله اى کوتاه و پر معنا و داراى ابعاد گوناگون «ارشاد و هدايت به فرمان خداى متعال» که برخاسته از اين فرموده اوست […]