تاریخ تشیع – ثقلین

اساس فکری دو جریان

برگرفته از جلسه سوم «سیر تکوّن عقاید شیعه» ماه مبارک رمضان 1401 هجری شمسی

موضوعی که مورد اتفاق تمام علمای شیعه است!

برگرفته از جلسات «ریشه تمام انحرافات تاریخ اسلام» – هیئت میثاق با شهدا دانشگاه امام صادق علیه السلام

سخنرانی بمناسبت ولادت امام موسی کاظم علیه السلام

حجت الاسلام کاشانی روز یکشنبه 19 شهریور 96 مصادف با شب میلاد امام موسی کاظم علیه السلام در مجموعه بیت الرضا علیه السلام مسعودیه تهران به سخنرانی پیرامون آن حضرت پرداختند که مشروح جلسه تقدیم می شود.

سیر تکاملی مقتل نگاری با تکیه بر مقتل نگاران اصحاب امامان معصوم علیهم السلام

مقتل‌نگاری از شاخه‌‌های مهم تاریخ‌نگاری و مورد اعتنای همه فرق اسلامی است، که با تلاشی همگانی و رویکردهایی متفاوت بالنده شد. پژوهش حاضر مقتل‌نگاری را با رویکردی علمی ـ تحلیلی تا قرن سوم و با تکیه بر نقش اصحاب امامان شیعه^ بررسی می‌نماید. در این آمایش با استفاده از شیوه تاریخی، ذهن‌شناسی مؤلفان (به‌معنای نوعی راهیابی به آرا و تفکرات آنان، با مطالعه آثار و شرح حال‌‌ها برای گمانه‌زنی درباره شیوه نگارشی و رویکرد مؤلفان به مسائل تاریخی) و مقایسه آثار آنان، دو جریان حدیث‌نگر و تاریخ‌نگر مطالعه شده است و براساس منابع و اسناد مکتوبِ موجود به مسائلی مانند بنیان‌گذاری یا استمراربخشی مقتل‌نگاری صحابیان، جایگاه و بستر حرکت علمی آنان، گونه‌شناسی فکری، صنف‌شناسی نگارشی، نوع‌شناسی تعامل آنان با دیگران و فرایندشناسی انتقال آن به آیندگان پرداخته و سرانجام با آمیزه‌ای از توصیف نقلی و تحلیل عقلی، دامنه تحقیق را جمع کرده است.

مناسبات امام جواد علیه السلام با شیعیان ساکن منطقه جبال ایران

فرایند و چگونگی مناسبات اهل بیت(ع) با ایرانیان، یکی از مهم‌ترین مباحث تاریخ ایران در دوره اسلامی به شمار می‌رود. امام جواد(ع) در عمر کوتاه خود، با وجود محدودیت‌های بسیار، به روش‌های مختلف با شیعیان ساکن در ایران به ویژه در منطقه جبال (جبل) مانند قم، همدان و ری ارتباط داشت. این نوشتار پس از مروری بر مفاهیم اصلی استفاده شده در مقاله و اشاره به شرایط زیست اجتماعی امام جواد(ع)، کوشیده است با استناد به انواع گزارش‌های تاریخی، شکل‌های تعامل امام جواد(ع) با شیعیان ساکن در قم، همدان، ری، قزوین، آوه، کاشان، اصفهان و دینور را، که در قالب تماس‌ها، مکاتبات، روابط مالی و تعیین وکیل بروز یافته است، بررسی کند. یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده گسترش مناسبات امام جواد7 با ایرانیان در مقایسه با امامان پیش از ایشان است.

روش‌شناسی مناظره‌های امام جواد علیه السلام

مناظره به عنوان یکی از شکل‌های گفت‌وگو و تبیین باورها، جایگاه مهمی در زندگی اجتماعی اهل بیت: دارد. امام جواد‌(ع) نیز در مناظره‌های خود با گروه‌ها و گرایش‌های مختلف، با توجه به وضعیت و شرایط مخاطبان، از شیوه‌های متفاوتی بهره برده است که شناخت آن‌ها می‌تواند بر آگاهی‌های ما درباره آن حضرت و مسائل فرهنگی و اندیشه‌ای زمان ایشان بیافزاید. این مقاله با اشاره به دو بعد رفتاری و استدلالی در مناظرات امام جواد(ع) بر این باور است که آن امام بزرگوار، ضمن رعایت جایگاه طرف مقابل و احترام به عقاید او و تحمل آن، از استدلال‌های عقلی و دلایل نقلی و گاه روش ترکیبی، برای اثبات دیدگاه خود بهره می‌برد. از سویی دیگر، استناد به آیات قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص) جایگاه ویژه‌ای در گفت‌وگوها و مباحثه‌های آن حضرت داشت. ایشان گاهی هم برای نقد عقاید و ادعاهای طرف مناظره از گزاره‌های مورد پذیرش مخاطب خود استفاده می‌کرد.

مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرنهای دوم و سوم هجری

قم، کوفه و بغداد به عنوان کانونهای اصلی فعالیتهای علمی شیعیان در قرن دوم تا چهارم هجری، جایگاهی ویژه در مطالعات شیعه‌پژوهی دارند. اما «حوزه علمی اهواز» هم به عنوان یکی از مدارس مهم و کهن شیعه در ایران شایسته یادکرد است که به استناد منابع تاریخی، حدیثی و تراجم، نمایندگان قدرتمند و مشهوری در تاریخ فقه و حدیث شیعه داشته است. این مقاله بر آن است با نگاهی تاریخی و پس از مروری بر ریشه‌های تشیع اهواز، جایگاه حوزه علمی اهواز را در حفظ و گسترش مکتب اهل بیت(ع) از طریق واکاوی رابطه علمی بین قم و اهواز بنمایاند. این رابطه در قالب مهاجرت برخی علما از اهواز به قم و برعکس، مراودات علمی بین دو خاندان بزرگ «آل مهزیار اهوازی» و «اشعریان قمی» و حضور برخی از اصحاب و وکلای خاص امامان(ع) در این دو مرکز بروز یافته است.

نقش قبیله شیعی بنو عبدالقیس در حیات فرهنگی و اجتماعی کوفه در عصر حضور ائمه(ع)

بنوعبدالقیس، از قبایل عربی شمال شبه‌جزیره هستند که از قرن‏ها پیش از اسلام، در بحرین قدیم (شامل: کویت، احساء، قطر و مجمع‌الجزایر بحرین کنونی) ساکن بوده‏اند. پس از تأسیس شهر کوفه، جمعی از افراد قبیله یادشده، به این شهر مهاجرت کردند و منشأ برخی فعالیت‌ها و تغییرها در مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر کوفه در عصر حضور امامان شیعه(ع) شدند. این نوشتار، پس از اشاره به پیشینه اسلام‌آوردن و تشیع‌گروی بنو عبدالقیس و سابقه محبت و ارادت آنها نسبت به خاندان پیامبر، حضور ایشان را در کوفه با روش توصیفی ـ تحلیلی و نیز بهره‏گیری از منابع رجالی شیعه و با هدف شناخت نقش فرهنگی و اجتماعی آنها، گزارش و جمع‌بندی کرده است. ازاین‌رو، مقاله پیش رو، به شناسایی پنجاه تن از شخصیت‌های حدیثی این خاندان در کوفه و معرفی آثار آنها در زمینه: حدیث، فقه، کلام و شعر، جایگاه آنان در جمع قاریان، مدرّسان قرآن و خطیبان، مناصب حکومتی آنها و سرانجام معرفی مساجد عبدالقیس، شامل: مسجد سهله، مسجد صعصعة‌بن‌صوحان و مسجد زید‌بن‌صوحان، به عنوان سه مسجد منسوب به این قبیله، همت گماشته است.

زمینه‌ها و عوامل حضور شیعیان در ساختار خلافت عباسی از 575 ق تا 656 ق

آغاز رهبری خلیفه، ناصرلدینِ الله (575-622 ق) نقطة عطفی در تاریخ اواخر حکومت عباسیان محسوب می‌شود؛ چرا که روی کار آمدن وی پس از یک دوران رکود قدرت در خلافت عباسی صورت گرفت. آن چه در این دوران اهمیت دارد راه یافتن شیعیان به عنوان بخشی از کارگزاران حکومتی به ساختار قدرت است، به گونهای که توانستند با حضور در ارکان مختلف حکومت، دست به فعالیتهایی برجسته تا سقوط بغداد از سوی مغولان بزنند. این مقاله با استفاده از دیدگاه مایکل استنفورد، مهمترین عوامل اثرگذار بر این پدیده را اینگونه بر شمرده است. ضعف خلافت، تحول نگاه خلفای عباسی نسبت به شیعیان، منازعات عباسیان و خوارزمشاهیان، اقبال مردم به تشیع، تحول مفهوم حکومت جائر نزد شیعیان، اندیشه حفظ جامعه شیعی، برجستگی و کاردانی شیعیان و افزایش توانمندیهای آنان.

تاریخ تشیع و شبکه جهان پهنا

در شماره قبل این فصل نامه, مطلبى با عنوان ((پژوهش ها و منابع مطالعاتى تاریخ اسلام در اینترنت)) ارایه گردید. اینک با انگیزه استمرار جستجو در اینترنت به دنبال یافتن مباحثى در زمینه تاریخ اسلام, مطالبى ارایه مى شود. نگارنده امید دارد که خوانندگان با ارسال دیدگاه و نظرات خود به آدرس پست الکترونیکىac.ir . hoseini@saba.tmu, موجبات تقویت و تکمیل این نوشتار را فراهم آورند.
دراین شماره بر آنیم که به آن دسته از پایگاه هاى اینترنتى که به نحوى در ارتباط با تاریخ تشیع مى باشد, بپردازیم. اما ابتدا لازم است موقعیت خود را در شبکه جهانى اینترنت, مورد بازنگرى قرار دهیم.
متإسفانه هنوز جایگاه شایسته اى براى ارایه تحقیقات پژوهشگران شیعى در زمینه تاریخ اسلام و تشیع در اینترنت وجود ندارد. در حالى که محققین اهل سنت, خیزبلندى را براى معرفى تاریخ اسلام به ویژه تاریخ اوایل عهد اسلام در اینترنت آغاز کرده اند, پژوهشگران شیعى, این کار را با حوصله و کندى پیش مى برند.
البته این نکته را هم بایستى مد نظر داشت که جهان اهل سنت, به دلیل گستردگى حوزه جغرافیایى خود, توان بیشترى را براى راه اندازى پایگاه هاى مربوط به تاریخ اسلام, دارا مى باشد.
در این نوشتار, ابتدا با بررسى پایگاه هاى شیعه اسماعیلى, به سایت هاى شیعه امامیه خواهیم پرداخت.