شرح قصیده لامیه حضرت ابوطالب علیه السلام از مرحوم علامه سردار کابلی
سال‌ها پیش، در اواخر دهه شصت که مشغول گردآوری، شرح و تحقیق اشعار عموی گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، جناب ابوطالب علیه السلام ، بودم[1] در بین آثار معاصران، به نام مرحوم علّامه سردار کابلی برخوردم که قصیده لامیه ابوطالب را شرح کرده بود؛ اما نسخه آن را نیافته و تنها به ذکر نام آن در کتاب خود بسنده کردم[2]. چندی پیش فاضل متتبّع جناب آقای عبدالحسین طالعی به این‌جانب خبر داد که نسخه این شرح به خطّ خود آن مرحوم پیدا شده است و از این بنده خواست که مقاله‌ای درباره معرفی این نسخه بنگارم. من نیز با کمال میل پذیرفتم و اینک این نوشتار را تقدیم می‌دارم:
حضرت ابوطالب علیه السلام به‌اصطلاح جزء شاعران مُخَضرَم[3] بود که هم دوره جاهلیت و هم دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را درک کرده بود.
شرح قصیده لامیه حضرت ابوطالب علیه السلام از مرحوم علامه سردار کابلی
سال‌ها پیش، در اواخر دهه شصت که مشغول گردآوری، شرح و تحقیق اشعار عموی گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، جناب ابوطالب علیه السلام ، بودم[1] در بین آثار معاصران، به نام مرحوم علّامه سردار کابلی برخوردم که قصیده لامیه ابوطالب را شرح کرده بود؛ اما نسخه آن را نیافته و تنها به ذکر نام آن در کتاب خود بسنده کردم[2]. چندی پیش فاضل متتبّع جناب آقای عبدالحسین طالعی به این‌جانب خبر داد که نسخه این شرح به خطّ خود آن مرحوم پیدا شده است و از این بنده خواست که مقاله‌ای درباره معرفی این نسخه بنگارم. من نیز با کمال میل پذیرفتم و اینک این نوشتار را تقدیم می‌دارم:
حضرت ابوطالب علیه السلام به‌اصطلاح جزء شاعران مُخَضرَم[3] بود که هم دوره جاهلیت و هم دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را درک کرده بود.
شعر ابوطالب: گزارش و تحلیل ادبی و محتوایی
نگارنده در این گفتار، اشعار ابوطالب را از چند دیدگاه بررسی و تحلیل می‌کند. روایت شاعران از آن اشعار، دیدگاه معصومان:، استشهاد به این اشعار در منابع تفسیری و نحوی و جغرافیایی و لغوی، تضمین این اشعار، مباحث تاریخی در آنها به ویژه دفاع ابوطالب از پیامبر، اغراض شعری در سروده‌های ابوطالب به ویژه مدح پیامبر و دفاع از ایشان.
سه «ریاض» در شرح صحیفه سجادیه
نگارنده در اين گفتار، چهار كتاب در شرح صحيفه سجاديه را مىشناساند: رياض العابدين نوشته بديع الزمان قُهپايى، رياض العارفين نوشته محمد دارابى، رياض السالكين نوشته سيد على مدنى شيرازى، تعليقات شيخ محمد تقى شريعتمدارى بر رياض العارفين. سه كتاب اول، به قرن يازدهم هجرى قمرى تعلّق دارد و كتاب چهارم ـ كه در حاشيه كتاب دوم آمده ـ به زمان حاضر. در اين ميان، رياض السالكين ـ در هفت جلد ـ مبسوطترين، مشهورترين و معتبرترين شرح صحيفه سجاديه است كه بحق، دانشنامه اى جامع از معارف دينى و ادبى است. ابعاد مختلف اين كتابها در اين گفتار، تبيين شده است.
ضیاء الثقلین و مطلع النیّرین
سيّد عبدالله شبّر از دانشمندان شيعه نجف و صاحب تأليفات و آثار گرانبهايى بالغ بر 74 عنوان در بيش از يكصد مجلّد است. تفسير مفصّل و مختصر او بر قرآن كريم و دو شرح وى بر نهج البلاغه مشهور است. از آثار چاپ نشده مرحوم شبّر، فرهنگ واژگانى قرآن و حديث با عنوان «ضياء الثقلين و مطلع النيّرين» است كه بر اساس آخرين حرف اصلى كلمه، تنظيم و الفبايى شده است.
در اين مقاله، ويژگيهاى اين كتاب به ويژه در مقايسه با كتاب مجمع البحرين طريحى، بررسى شده است.
حکمتهای علوی در سروده های عربی
كلمات جاودانه حكمت علوى، بر ادبيات عرب، اثرى شايان نهاده‌اند. نويسنده در اين گفتار، 86 مورد از سخنان حضرت اميرالمؤمنين علی بن ابى طالب(ع) را آورده، كه مستقيمآ بر شعر شاعران عرب اثر نهاده‌اند. در اين مقاله، به 6 عنوان كتاب حديثى شيعى، 5 شرح نهج‌البلاغه، و حدود 40 منبع مهمّ ادبيات عرب، استناد شده است.
جایگاه قرآن و حدیث در شعر فارسی سده سوم و چهارم هجری
شعر فارسى، از سده سوم و چهارم هجرى آغاز شد. و از همان آغاز، مضامين آيات و روايات، دست مايه اصلـى براى قـوّت و غناى فـرهنگ و ادب پارسـى شد. نـويسنده در ايـن مقاله، شيـوه هاى استفاده شاعـرانِ پارسى گوى ايرانى از آيات قرآن و روايات شيعى را، در چهار عنوان بررسى میكند :استفاده از مفاهيم و مضامين، اقتباس از آيات و روايات، اشاره به داستانهاى قرآنى، اشاره به برخى از وقايع تاريخ صدر اسلام
نگاهی کلی به تفسیر مناهج البیان
تفسير مناهج البيان از تفاسير شاخص كلامى در عصر حاضر است كه در آن، مؤلف با تكيه بر آيات و روايات، مباحث عميق كلامى متنوعى را در حوزه كلام اسلامى و كلام شيعى عرضه كرده است. در حوزه نخست، مباحث اعتقادى در محور مبدأ و معاد، جبر و اختيار، خير و شر، حكمت بعثت و نبوت، وحى و اعجاز و ماهيت آنها به چشم می خورد كه در بسيارى از موارد، مخاطب اين مباحث، منكران خدا و مخالفان پيامبران هستند. امّا در حوزه دوم، مباحث مورد اعتناى شيعه ـ و از همه مشخّصتر حقوق و شخصيت اهل بيت(ع) در قرآن، و امامت و ولايت اميرالمؤمنين(ع) ـ موضوع تحقيق و بررسى مفسّر قرار گرفته است.