بازخوانی سوره مائده به دنبال چهره نفاق
یکی از سؤالاتی که درباره واقعه غدیر خم ذهن بسياری را به خود مشغول کرده و گاهی هم از آن سوء استفاده می‌شود، این است که با وجود انبوه حاضران در غدیر خم چرا بعد از پیامبر به فرمان او در غدیر توجه نشد؟ چه بسا كساني در مواجهه با این پرسش چنين نتيجه بگيرند که یا آمار بالای حاضران در غدیر اشتباه است یا انتصاب علی عليه السلام به مقام ولایت دروغ است و این دو قابل جمع نیستند. كساني كه چنين نگاهي به ماجراي غدير دارند، در ذهن خود پيشاپيش نوعي تقدس را نسبت به صحابة پيامبر مفروض گرفته‌اند؛ به این معنا که اگر واقعاً این جمع کثیر از صحابه در روز غدیر حاضر بودند و اگر واقعاً پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم علی عليه السلام را به عنوان جانشین خود معرفی کرده بود، محال بود اصحاب او پس از وفاتش با فرمان او مخالفت کنند.
این نوشتار در پي آن است که با توجه به سوره مائده، به طور خلاصه بستر اعتقادی اطرافیان پيامبر را در آن مقطع زمانی مورد بررسی قرار دهد و نهایتاً بدانجا برسد که نشان دهد حضور جمع كثيري از مردم در روز غدير، منافاتي با نافرماني از پيامبر ندارد؛ بلكه برعكس، جو اعتقادی میان اصحاب بسیار نگران‌کننده بوده و آنان آن‌چنان که باید و شاید مطیع دستورات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نبوده‌اند و اکثریت جامعه در مسیر نفاق با مسلمانان و همکاری با دشمنان اسلام و پیامبر قرار داشتند.
قرآن اگرچه دربرگيرندة قصه‌های فراوانی است، اما هرگز نمی‌توان به آن کتاب قصه گفت چون هرگز از ویژگی‌های یک کتاب قصه تبعیت نمی‌کند؛ تکه‌های مختلف یک قصه را به بیان‌های مختلف در جاي‌جای قرآن می‌توان یافت، اما چرا؟ راز این نکته را باید در تناسب آیات با زمان و مکان نزول آن ها جست‌و‌جو کرد؛ به عبارت دیگر، گرچه آیات قرآن محدود به زمان و مکان خاصی نیستند، اما بی‌ارتباط به زمان و مکان نزول نیز نیستند. از این رو اگر زمان و مکان نزول آیات قرآن را بدانیم، این آیات می‌توانند نکات مهمی را بازگو کنند.
درباره زمان نزول آیات سورة مائده چند نظر وجود دارد. قدر مشترک این نظرها آن است که این سوره در اواخر عمر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و مشخصاً در دو ماه آخر عمر شريفشان نازل شده؛ بنابراین می‌تواند مبنای مناسبی برای بررسی وضعیت اعتقادی مسلمین در روزهای پایانی عمر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم باشد. به نظر راقم این سطور تک‌تک آیات این سوره، مستقیم یا غیرمستقیم، به دنبال ترسیم چهره اعتقادی مسلمین در این روزهاست. بررسی همه آیات این سوره با چنین نگاهی مجال گسترده‌ای می‌طلبد ولی ارائه نمونه‌هایی از آن خالی از لطف نخواهد بود.