بستر شناسی تعامل بنی رستم، در شمال افریقا با امویان اندلس
اباضیه یکی از فرقه‌های مهم اسلامی است که در افریقیه نفوذ کرد. پیروان این فرقه در قرن دوم هجری، دولت بنی رستم (160-296هـ .ق) را در مغرب اوسط تأسیس کردند. بنی رستم روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی دوستانه ای با امویان اندلس (138-422هـ.ق) برقرار کرد. این دو دولت، تنها دولت‌های غرب جهان اسلام بودند که روابط خوبی با یکدیگر داشتند. عوامل متعددی سبب همگرایی و پیوند مستحکم بین دو دولت گردید. مهمترین این عوامل، دشمنی عباسیان، مخالفت‌های ادریسیان و اغلبیان با هر دو دولت و اهمیت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بنیرستم برای امویان اندلس بود. نفوذ اباضیان در اندلس سبب شد به تدریج دو دولت بنی برزال و بنی دمر به عنوان مهمترین دولت‌های اباضی در اندلس پایه گذاری شوند. در این مقاله سعی‌شده است با بررسی منابعِ کهن بنی رستم، اباضیه و تاریخ اندلس، سیر تاریخی روابط بنی رستم و امویان اندلس روشن شود.
زمینه ها و علل پیدایش رویکرد اعتدالی در میان خوارج و برآمدن اباضیان
حضور و زندگی گروهی از خوارج پس از جنگ نهروان در بصره و تحت تأثیر قرار گرفتن ایشان از بافت جمعیتی بصره، مانند صحابه صاحب نام حاضر در این شهر هم‌چون عبدالله بن عباس، ایرانیان و موالی ایرانی، فقها و تابعان و حضور برخی از بزرگان خوارج مانند مرداس بن ادیة و برادرش عروة که با در پیش گرفتن روش اعتدالی مورد توجه سایرین بودند سبب شد اباضیان تحت تأثیر آنان، به مرور راه اعتدال در پیش گیرند. این پژوهش با استفاده از روش وصفی- تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه‌ای به بررسی و تبیین زمینهها و علل گرایش خوارج به خصوص اباضیان به اعتدال می‌پردازد
شکل گیرى دولتهاى خارجى مذهب در شمال افریقا
در دوران اوج گیرى نهضت هاى فکرى و سیاسى در تاریخ صدر اسلام و به خصوص دوران انتقال قدرت از بنى امیه به بنى عباس یکى از فرقه هاى تأثیرگذار در تاریخ این دوره – که معمولاً با نام «خوارج» شناخته مىشود – توانست در برخى از نقاط حاشیهاى یا دور دست جهان اسلام گوش هایى شنوا و دلهایى پذیرا براى اندیشه هاى خود به دست آورد. یکى از این سرزمینها افریقاى شمالى بود که در آن، خوارج عرب و موالى خارجى مذهب توانستند بخشى از بربرها را با خود همراه سازند و پس از گذار از سه مرحله: دعوتگرى، انجام شورش هاى مقطعى و گستراندن دامنه شورش ها حکومت هایى براى خود به وجود آورند.