برچسب: امویان

چرایی شکست اصلاحات اقتصادی عمر بن عبدالعزیز (م101ق)

عمر بن عبدالعزیز (م101ق) در شرایطی به حکومت رسید که اوضاع اقتصادی جامعه در اثر بدکنشی‌های پیشینیانش بسیار آشفته بود. از این رو وی تصمیم گرفت با اصلاحات اقتصادی به نارضایتی شکل‌گرفته در میان طبقات گوناگون پایان دهد، اما این اصلاحات در عمل با شکست روبه‌رو شد. این پژوهش پس از مروری بر اصلاحات اقتصادی زمان عمر بن عبدالعزیز، از منظر جامعه‌شناسی تاریخی و با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با نگاهی انتقادی به منابع دست اول تاریخ اسلام و بررسی ریزسنجانه اسناد و شواهد تاریخی، چرایی شکست این اصلاحات را برمی‌رسد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عمر بن عبدالعزیز از یک سو با مخالفت خاندان اموی و از سوی دیگر با کارشکنی کارگزاران و فرمان‌دارانی روبه‌رو شد که در پی حفظ منافع نابه‌جای اقتصادی خود بودند. افزون بر این، برخی کنش‌های خلیفه نیز مانعی برای دست‌یابی وی به اهدافش بود.

شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر علیه السلام درباره او

مقطع تاریخی امامت امام باقر علیه السلام یکی از ناشناخته‌ترین دوره‌های تاریخ اسلام است. در این میان چگونگی ارتباط امام باقر علیه السلام با عمر بن عبدالعزیز، خلیفه اموی، و ارزیابی عملکرد او در قبال علویان از پیچیدگی ویژه‌ای برخوردار است. بررسی و تحلیل این موضوع، از یک سو، به شناسایی و ارزیابی شخصیت عمر بن عبدالعزیز کمک می‌کند، و از سوی دیگر، سیره سیاسی ائمه معصومین(علیهم­السلام) و تدابیر حکیمانه آنها را در شرایط مختلف و در مواجهه با شخصیت‌های گوناگون سیاسی نشان می‌دهد و خود می‌تواند موجب توسعه اندیشه سیاسی به ویژه اندیشه سیاسی شیعی گردد. برای بررسی این مسئله در این مقاله، به بیان مشخصات فردی عمر بن عبدالعزیز، عملکرد او پیش از دوران خلافت و در دوره خلافت، رفتارش با علویان و شخصیت عمر از نگاه امام باقر علیه السلام و برخی پرداخته شده است.

بررسی انتقادی نگرش‌های اسلام‌پژوهان درباره چرایی برافتادن دولت اموی

تاریخ دودمان اموی یکی از مهم‌ترین برهه‌های تاریخی در جهان اسلام است که تاریخ‌پژوهان پرشماری به بررسی آن پرداخته‌اند. کاوش در چگونگی برآمدن تا برافتادن این دودمان، شاخصه اصلی این پژوهش‌ها بوده است. اما فراکاوی و کالبدشکافی چرایی برآمدن و برافتادن امویان امری است که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است. این در حالی است که در دهه‌های اخیر رهیافت‌های میان رشته‌ای و به دنبال آن بررسی چرایی برافتادن دودمان‌های تاریخی با بهره‌گیری از نظریات جامعه‌شناسی تاریخی، در تاریخ‌نگاری رواج چشم‌گیری داشته است. این نوشتار پژوهش‌های گوناگون صورت گرفته پیرامون امویان را در سه حوزه تاریخ‌نگاری غربی، عربی و ایرانی در دو قرن اخیر، با در نظر گرفتن توالی زمانی پژوهش‌ها و مکتبی که پژوهش بدان تعلق دارد مورد بررسی قرار داده و کوشیده است کاستی‌ها و نارسایی‌های هر یک از آن‌ها را نمایان سازد و سرانجام درباره بایسته‌های اموی‌پژوهی در آینده، چند نکته را یادآور شده است.

درآمدی بر سنت سازی امویان؛ مطالعه روندی- فرایندی روزه عاشورا

سنت های اسلامی به مثابه ی سفارشی الاهی نخستین بار بوسیله رسول خدا در جامعه ی مسلمانان مطرح شد، این در حالی بود که هنوز ساختار اجتماعی سرزمینهای اسلامی، شاکله ای بیشتر عربی بود تا اسلامی. همین دیدگاه سبب شد تا خلفای سه گانه و در ادامه ی آنها، امویان، با شخصی شماری سنن نبوی بکوشند تا سنتهای جدیدی را به نام خود ثبت نمایند. فضای فکری شام و فرمانروایی طولانی مدت امویان در این سامان از یک سو و شیوه عربی ـ رومی آن هم بر همان مبناهای پذیرفته شده در مکه از سوی دیگر به یاری جایگاه قریشی بودنشان زمینه و مقدمات لازم برای سنت سازی امویان را فراهم کرد. چشم انداز قریشی ـ عربی و انتساب جعلی به پیامبر و بعدها بهره گیری از صحابه ی حدیث ساز، شیوه ی نویی را در سنت سازی بر مبنای حذف دوامدار فضایل اهل بیت و شخصیت بخشی به امویان در تاریخ اسلام ثبت کرد. این نوشتار یکی از نمونه های جعل سنن، یعنی روزه داری در عاشورا را در یک بررسی روندی-فرایندی، بر مبنای «نظریه ی پخش» در منابع تاریخی به جستجو نشسته تا ساختگی بودن جریان روزه عاشورا را مستند نماید.

بررسی جامعه شناختی فرایندِ تغییراتِ ارزشیِ جامعه اسلامی در عصر معاویه

جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم شاهد تغییرات اجتماعی گسترده‌ ای به ویژه در زمینة ارزشها بود که در عصر معاویه (41 ـ 60 ق.) به نقطه اوج خود رسید. این رویداد را از منظرهای مختلفی می‌توان مورد بررسی قرار داد. نوشتار حاضر کوشیده است از منظر جامعه‌شناختی و مستند به داده های تاریخی که با روش اسنادی ـ کتابخانه ای گردآوری شده است به بررسی این موضوع بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که معاویه به عنوان نخستین حاکم اموی با بهره گیری از غفلت توده مردم از یک سو و استفاده از استراتژی زور وتزویر از دیگر سو توانست ابتدا قداست ارزشهای الهی را خدشه دار نماید و سپس از طریق باورهای ابداعی فرقه هایی مانند مرجئه و جبریّه، ارزشهای جاهلی و نژادپرستانه پیش از اسلام را زنده و مسیر حاکمیت دو باره آنها را هموار سازد. مقاله با حفظ نگاه تاریخی و رویکرد جامعه شناختی خود با این جمع بندی به پایان می رسد که حادثة جانسوز عاشورای سال 61 ق. مهمترین پیامد این تغییرات اجتماعی بود.

زمینه ها و عوامل فراز و فرود گرایش مردم مدینه به اهل بیت: در دوره امویان

اهل‌بیت: حدود دو قرن و نیم در مدینه حضور داشتند. این زمان را می‌توان به چهار دوره نبوی، چهار خلیفة نخست، امویان و عصر اول عباسی تقسیم کرد. مدینه وطن ائمه اهل‌بیت: بود و مردمانش شاهد فضل و کمال ایشان بودند و سفارش‌های پیامبر6 درباره ایشان را به یاد داشتند. از این­رو انتظار می­رود گرایش مردم مدینه به اهل بیت: در مقایسه با دیگر شهرها بیشتر باشد. اما این گرایش یکنواخت نیست و در دوران مختلف، فراز و فرود دارد. این مقاله بر آن است که با استفاده از گزارش‌های تاریخی به بررسی گرایش مدنیان به اهل بیت: در دوره اموی بپردازد و نشان دهد در دوران اموی به دلایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این گرایش رو به افول بوده است.

اهمیت سیاسی اصفهان در دو قرن نخستین هجری

اصفهان در قبل و بعد از اسلام همواره نظاره گر تحولات مهم سیاسی، نظامی و اجتماعی بوده است. با حمله اعراب به ایران، شهرهای این سرزمین از جمله اصفهان از ابعاد ساختار شهری، ترکیب و بافت جمعیتی و نظام مالیاتی دچار تغییر چشم‌گیری شد. اصفهان در ابتدای عصر اسلامی، مانند بسیاری از سایر شهرهای ایران با اهمیّتی کمتر نسبت به دوره قبل به حیات شهری خود ادامه داد. گذشت زمان و آشنایی حاکمان جدید اسلامی با شهرهای ایران سبب شد که اصفهان مورد توجه و عنایت دوباره قرار گیرد و حتی جایگاه مطلوب‌تری نسبت به عصر ساسانیان پیدا کند. در این پژوهش با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی، فراز و فرودهای این شهر از اواخر دوره ساسانی تا پایان قرن دوم هجری ارزیابی می‌گردد.

مهاجرت قبایل عرب به آسیای مرکزی و پیآمدهای آن در قرون اولیه هجری

یکی از آثار فتوحات اعراب در آسیای مرکزی، مهاجرت برخی از اعراب جزیرة العرب به مناطق تازه فتح شده بود. با وجود این­که اندیشه اسکان دائمی اعراب در شرق به نخستین‏ دورة فتوحات بازمی‏گشت اما در دوره امویان، به این امر بیشتر توجه می­شد. حضور مهاجران در منطقه شرق، حفاظت از سرزمین­های فتح شده را آسان تر می­کرد. هم­چنین می­توانست زمینه های لازم برای افزایش جمعیت و تأمین نیروی جنگی برای فتوحات بعدی در مشرق را فراهم سازد. مهاجرت اعراب هرچند به ظاهر انگیزة نظامی داشت، اما بی­تردید، ریشه­های اقتصادی و سیاسی نیز در آنها مؤثر بود. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای درصدد بررسی عوامل مؤثر در اسکان قبایل عرب در آسیای مرکزی و پی­آمدهای گوناگون آن تا اواسط قرن دوم هجری (فروپاشی امویان) است.

نقش ضحّاک بن قیس فهری در تحولات سیاسی- نظامی قرن اول هجری

هم زمان با شکل‌گیری حکومت اموی، برخی از سیاست‌مداران و دولت‌مردان برجسته بودند که در استحکام و تثبیت پایه‌های این حکومت تازه تأسیس اقدامات زیادی انجام دادند. ضحّاک بن قیس فهری یکی از این افراد بود که از زمان حکومت یزید بن ابی سفیان در منطقة شام، به این منطقه رفت و در خدمت حاکمان اموی به فعالیّت پرداخت. نام ضحاک در رویدادهای زمان سه خلیفة نخست، جز در برخی فتوحات، ثبت نشده است. امّا مقارن خلافت امیرالمومنینu نقش برجسته او در قوام حکومت اموی نمایان می‌شود. ضحّاک در این دوره از فرماندهان معاویه در جنگ صفّین بود و پس از این جنگ نیز نقش مهمّی در غارت‌های منطقة عراق داشت. با به حکومت رسیدن یزید بن معاویه نقش ضحاک در حکومت اموی پررنگ‌تر شد و در زمان حکومت معاویة بن یزید می‌توان گفت که او بزرگ‌ترین و قدرت­مندترین رجل سیاسی این دوره بود. از همین زمان او به عبدالله بن زبیر که در مکه شورش کرده بود متمایل شد.
پس از آن که امویان در شورای جابیه بر حکومت مروان حکم توافق کردند، عازم جنگ ضحّاک بن قیس شدند. ضحّاک که از حامیان عبدالله بن زبیر کمک گرفته بود، در مرج راهط آمادة جنگ شد؛ اما به شدّت شکست خورد و کشته شد.

نگاهى به کتاب «خلافت اموى»

«خلافت اموى» عنوان کتابى است از عبدالامیر عبددیکسون که با ترجمه گیتى شگرى در سال 1381 توسط انتشارات طهورى روانه‏ى بازار کتاب گردیده است. این اثر، تحقیقى ژرف در زمینه‏ى تاریخ اسلام و یکى از پر آشوب‏ترین دوران آن؛ یعنى دوران حکومت عبدالملک مروان (خلافت 65 – 86ق) است و در مقایسه با بعضى آثارى که در زمینه‏ى تاریخ اسلام منتشر مى‏شود، بسیار دقیق و عالمانه نگارش یافته است مقاله حاضر به معرفى و نقد کتاب فوق اختصاص دارد.

ابن اشعث‏

تحقیق درباره‏ى شخصیت‏هاى قرن نخستین هجرى، مخصوصاً افرادى که خود و خاندانشان در حوادث آن دوره نقش مؤثرى داشته‏اند، براى بررسى اوضاع سیاسى، اجتماعى و اقتصادى آن روزگار ضرورى است. یکى از این شخصیت‏ها عبدالرحمن بن محمد بن اشعث مى‏باشد که مهم‏ترین حادثه‏ى زندگى وى قیام او علیه حجاج بوده که این قیام یکى از حوادث مهم دوره‏ى مهم حکومت بنى‏امیه محسوب مى‏شود. در این مقاله سعى شده است علل این شورش، چگونگى گسترش آن، روند اوج‏گیرى مخالفت‏ها و قیام بر ضد بنى امیه، ماهیت و اهداف قیام کنندگان، موضع‏گیرى‏هاى ابن اشعث در سراسر آن ماجرا (که نزدیک بود خلافت اموى را سرنگون سازد)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

تحول حکومت در قرون اوّلیه‏ اسلام‏

مؤلف در این نوشتار سعى نموده است تا تحوّلات ایجاد شده در ساختار قدرت را به طور عام در دوره‏ى امویان و به طور ویژه در دوره‏ى هشام، بررسى نموده و تبعات و تأثیرات آن را در تحوّلات سیاسى و اجتماعى جامعه‏ى مسلمانان بررسى نماید. وجه مشخصه‏ى عمده‏ى کار او، نگاه نظام‏مند و تئوریک ایشان به تحوّلات تاریخ اسلام است که از حیث روشى الگویى مناسب براى پژوهشگران تاریخ اسلام مى‏باشد.

بررسی متن زیارت عاشورا و صحت انتساب آن به دوران پایانی عصر امویان

زیارت عاشورا یکی از زیارت با اهمیت و ارزش در بین شیعه است که دارای مضامین مهمی است. اما برخی این ایراد را وارد کرده اند که این زیارت اصالت ندارد و امکان نقل چنین سخنانی آن هم در قرون اولیه که شیعیان اکثرا در تقیه بودند، وجود ندارد.
در این نوشتار، به بررسی اصالت متنی این نوشتار و تناسب آن با زمان گذشته پرداخته شده است.