برچسب: امام

امامِ هدایت

برگرفته از جلسه سوم «ریشه تمام انحرافات تاریخ اسلام»؛ 3 دی ماه ۱۴۰۱ – آستان مقدّس امامزاده صالح علیه السلام؛ هیئت ریحانة النبی سلام الله علیها

آیا معنای واژه «ولی» در آیه ولایت، صرف دوستی است؟!

برخی می گویند: با توجه به آيات پيشين آیه ولایت، واژه «ولی»، در مورد آن است که مسلمانان نبايد نصارا و يهود را اوليا خود بگيرند. بنابرین معني «ولي» در آيه ولايت، همان نصرت و دوستي است؛ نه سرپرستی و زعامت امور مسلمین! این شبهه ای است که در دلالت آیه ولایت وارد شده که مخالفین شیعه، به وسیله اش، ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام تنزیل می دهند. در این وجیزه سعی داریم که به این مسأله پاسخ بدهیم.

آیا آیات قرآن به وجوب اطاعت از امام معصوم نیز اشاره دارد؟

ممکن است شخصی پرسشگرایانه و یا مغرضانه، اصل امامت را هدف بگیرد و بپرسد، اگر امامت جزو رکن دین است، پس چرا وجوب اطاعت از ائمه معصومین علیهم‌‌السلام در کنار وجوب اطاعت از خدا و رسولش در قرآن کریم ذکر نشده است؟ این سؤال، از سوی برخی به عنوان شبهه ای مطرح می شود که در این وجیزه پاسخ درخوری بدان داده شده است.

جستاری در کاربرد «امیرالمؤمنین» در فرهنگ و تمدن اسلامی

در مطالعات تمدنی اسلام، «امیرالمؤمنین» یکی از واژه‌های پرکاربرد و مهم است و عموماً بر کسی اطلاق می‌شود که رهبری سیاسی جامعه اسلامی را بر عهده دارد، اما آیا در وضع اولیه به همین معنا بود یا تغییری در آن رخ‌داده؛ آیا دارای مصداق معینی بوده یا درگذر زمان و تابع نیاز جامعه اسلامی پدید آمده است، همیشه مباحثی را به خود معطوف داشته است. این مقاله با رویکردی علمی و جدای از نگره‌های عقیدتی بر آن است تا جایگاه آن را درگذر زمان به‌اجمال نشان دهد با این فرضیه که به‌رغم دینی بودن منشأ آن، در عهد حاکمیت اسلامی معنای سیاسی یافته که حتی از سوی امامان نیز مورد استناد و تأیید قرارگرفته است، چنانکه به‌زودی در معنای سومی نیز به‌کاررفته است، اما همه این‌ها با یکدیگر قرابت مفهومی دارند.

بررسی تحولات فرهنگی اسماعیلیان نزاری از دعوت تا سلطنت (483 – 654ه.ق/ 1190 – 1256م.)

اسماعیلیان نزاری بیش از دو قرن (483 – 654ه.ق/ 1190 – 1256م.)، فرمانروایان قلاع الموت درایران بودند . آنان در این مدت به تبلیغ و نشر عقاید خود پرداختند . هدف آنان مبارزه با خلافت عباسی و اخراج ترکان از ایران بود؛ با وجود همه این کوششها، اسماعیلیان نزاری با تأثیرپذیری از تحولات دنیای پیرامون، از آرمان گرایی به واقعگرایی رسیدند . در قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی) و در پی تبلیغات خلفای عباسی بغداد و فتوای فقها، اسماعیلیان در شهرها قتل عام و به کوهستان پناهنده شدند و به مدت نیم قرن نتوانستند به انتشار آثار و عقاید خویش بپردازند . آنان در قرن هفتم هجری، با حمله مغول به جهان اسلام مواجه شدند. این حمله رشد عرفان و سقوط بغداد را در پی داشت. تهاجم مغولان و گسیل علما به قلمرو اسماعیلیان رشد نهایی اندیشه های فلسفی در میان آنان را به دنبال داشت . تحولات سیاسی دنیای اسلام، اسماعیلیان را به واقعیت پذیری نزدیک کرد . و آنان را از آرمان حاکمیت امام اسماعیلی بر جهان اسلام به دیدگاهی واقعگرا یانه سوق داد به طوری که حکومت و نظام سلطنتی تشکیل دادند و به مراوده با سایر حکومتها پرداختند . در این مقاله به بررسی تحولات فرهنگی اسماعیلیان نزاری پرداخته ایم.

گزارشی از مناقب آسمانی امام نیکان

آثار مکتوب دربارۀ امام امیرالمؤمنین علیه السلام از یک سو آن چنان فراوان است که برشمردن فهرست ها و کتاب نامه های مربوط، خود می تواند موضوع نوشتارهای مستقل قرار گیرد؛ و از سوی دیگر چنان گسترده است که در میان نویسندگان آن ها، ده ها تن غیرمسلمان به ویژه اندیشمندان مسیحی یا غیر شیعه مانند دانشمندان سنی را می توان یافت. این بخش، خود موضوع گفتارهای مستقل بوده و داستان همچنان ادامه دارد.در واقع یکی از بهترین نقاط اتحاد تمام اندیشمندان منصف جهان، اقرار و اعتراف به این نسخۀ جامع فضیلت ها و خوبی ها است.
در میان این همه آثار، برخی از آن ها از جنبۀ ابتکاری ویژه ای برخوردارند که به آن ها ویژگی خاصی داده است.

بررسی شواهد تاريخی باورمندی شيعه به مقام -مفتـرض الطاعـه بودن امـام – با تأکيد بر سه قرن اوّل

اندیشۀ اطاعت محض از امام، از باورهایی است که شیعه از ابتدا بدان معتقد بوده، و آن را در مقاطع مختلفی تاریخی به شکل‌های گوناگون بروز داده است. شواهدی که از تاریخ ظهور امامت در جامعه حکایت می‌کند، گویای این مطلب است که ماهیت فرمان برداری از امام در هر دورۀ زمانی از حیات ائمه در اذهان شیعیان رسوخ داشته و امری انکار ناپذیر است. حتی انحرافاتی که از مکتب تشیع دیده می‌شود در جوهر این باور نیست؛ بلکه در یافتن مصادیقی است که باید از ایشان فرمان برد و مطیع محض آنها بود. از این رو، سرگذشت، رواج و ارائه این عقیده در شیعه ـ بنابر اقتضائات اجتماعی و سلطه حاکمان ـ با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده است به طوری که تنها در نوع بروز این باور تفاوت دیده می‌شود و نه در اصل آن ـ که مورد پذیرش شیعه و تأیید ائمه بوده است. کاوش شواهدی که به تقویت این مدعا یاری می‌رساند، بر دوش این نوشتار است.

علم امامان علمی که شب و روز به امام می رسد

علمی که امامان به میراث بردهاند تمام احکام شرعی، تمام وقایع گذشته و آینده ـ تا آخرالزمان ـ و هویت مؤمنان و کافران را شامل میشود؛ اما به نظر مىآيد که شیعه یا امامان ایشان باز هم احساس میکردند که توانايىهای امامان به اندازة كافى تبیین نشده است. برای ایشان پرسشهایی مطرح میگردید: امام چگونه به پرسشهای دینی ناشى از مجموعة رویدادها و شرایطی که قبلاً هرگز روی ندادهاند، پاسخ مىدهد؟ او چگونه از رویدادهای در حال بروز و شرایط متغیر ـ در حالی که روی میدهند یا قبل از آنکه روی دهند ـ آگاه میگردد؟ آيا پیامبر نيز تمام اين جزئیات مربوط به زندگی روزمره در آینده را مىدانست؟ گفته شده است که امام در چنین مواردی باید علم و پاسخهای خود را آن گونه که موقعیت ايجاب میكند (برحسب موقعيت و نياز) مستقیماً از خدا دریافت کند. اين انديشه كه علم لاینقطع از سوی خدا به امامان انتقال مییابد، سرانجام، به موضوعى مهم در تفکر شیعی تبدیل گردید.

وظايف امت در برابر امام

در مقاله پیش رو دلایل نقلی مهم ترین وظایفی که در برابر معصومین علیهم السلام باید رعایت گردد، به شیوه برهانی بررسی می شود؛ وظایفی مانند: معرفت، اطاعت، تسلیم، شکر، دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان امام، نصرت، احیای امامت اهل بیت علیهم السلام ، دعا و انتظار ظهور. معرفت امام شرط حصول ایمان، اعتقاد و عمل است. و این معرفت را می توان مقدمه ای واجب برای شناخت خداوند و رسول، حکمت خلقت، اساس اسلام و حصول به عبودیت خداوند دانست.
اطاعت رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم همان اطاعت خداست و اطاعت امام به اطاعت خداوند متصل است. ولایت تکوینی و تشریعی امام از مصادیق اطاعت می باشند. ایمان واقعی با تسلیم نسبت به امام تعریف می شود و عدم تسلیم مساوی با شرک است و یکی از آثار تسلیم، بیعت با امام است. نصرت امام در یاری دین خداست که ثمره آن غلبه ناپذیری شخص یاری کننده است. کسی که امر امامت اهل بیت علیهم السلام را زنده کند و یا زنده نگه دارد، مشمول رحمت بی پایان الهی خواهد شد. دعا برای حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به مقتضای کلام خداوند، موجب استجابت بهتر دعاست. انتظار فرج امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف براى مؤمنان با سازندگى و نیل به كمال همراه است؛

معنای امام در معنويت شيعی

پروفسور هانرى كربن (Henry Corbin) فيلسوف و پژوهشگر فرانسوى است كه [1]مطالعات مفصلى در مورد تشيع انجام داده است. كربن در دانشكده زبان هاى شرقى به فراگيرى زبان هاى شرقى چون عربى و سانسكريت پرداخت. او در آغاز تحصیل به فلسفه روی آورد و در آلمان از شاگردان مارتين هايدگر بود و روش پديدارشناسانة خود در مطالعة عرفان و فلسفة شيعى را از كسانى چون هايدگر ـ كه از پديدارشناسان غيركلاسيک به شمار مى رودـ فراگرفت. بعدها تحت تأثیر استادش اتین ژیلسون به مطالعه در تفکر قرون وسطایی و شرق شناسی و به تشویق لویی ماسینیون، به تحقیق دربارة سهروردی پرداخت. كربن در سال 1945م در مدرسه مطالعات عالى سوربن فرانسه، جايگزين لويى ماسينيون در كرسى اسلام شناسى و اديان سرزمين عربستان (Islamisme et religions de I›Arabie) شد و در دانشگاه سوربن در حدود ربع قرن، به بيان انديشة انديشمندان ايرانى ـ كه بسيارى از آنان براى غرب كاملاً ناشناخته بودند ـ پرداخت. او براى تحقيق در مورد فلسفه و عرفان شيعى به ايران سفر كرد و براى اين منظور، ساليانى را در ايران به سر برد و با صاحب نظران و ميراث داران زندة فلسفه و عرفان اسلامى، مانند علامه طباطبايى، ملاقات و جلسات متعدد علمى داشت. او در كتاب چهار جلدى خود با عنوان اسلام ايرانى (en Islam Iranien) ـ كه در سال1971ميلادى در پاريس به چاپ رسيد ـ به جلسات بحثى كه در اقامت پاييزى خود در تهران با علامه طباطبايى داشت، اشاره كرده است.

گستره علم امام از منظر کلينی و صفار

از مباحث مهم امامت، علم و گسترة دانش امام است؛ بحثی که در طول تاریخ، همواره مورد توجه دانشمندان شیعه بوده و کتابهای متعددی نیز در این زمینه تألیف شده است. دو کتاب بصائر الدرجات (صفار) و الحجلآ (از مجموعة الکافی کلینی) از تألیفات مهم عصر غیبت صغرا بوده و بررسی دیدگاه های مؤلفان آن، در شناخت فکری حوزه حدیثی قم بسیار مهم و مؤثر است.
صفار و کلینی که میراثداران حوزه حدیثی قم هستند، با جمع آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گسترة خلقت و تقدیرات معرفی کرده اند.
این پژوهش، با نفی اختلاف میان کافی و بصائرالدرجات، بر این نکته تأکید می کند که کلینی نه تنها از گفتمان حوزة حدیثی قم دست برنداشت، بلکه آن را به گونه ای نظام مند و در قالبی جدید ارائه کرد.
در این پژوهش ـ همچنین ـ تلاش شده چینشی جدید از روایات این بحث (گسترة علم امام) بر مبنای متعلق های علم ارائه گردد. این چینش که برگرفته از روایات گسترة علم است، معیار واحدی برای مقایسه باب ها و روایات دو کتاب فراهم می نماید.
کلید واژه ها: گستره علم امام، علم امام، دیدگاه صفار در بصائر الدرجات، دیدگاه کلینی در الکافی، مقایسه دیدگاه کلینی و صفار در گستره علم امام

امام و قوای بصری

اتان کولبرگ[2]، پژوهش گر، شيعه شناس معروف و پر اثر و استاد معاصر دانشگاه عبری اورشليم در اسرائيل است كه مدرک دكترای خود را از دانشگاه آكسفورد انگلستان، با تز دكترا با عنوان نگرش تشيع امامی به صحابة پيامبر صلی الله علیه وآله وسلم ، دريافت كرد. آثار پژوهشی مختلف و متعدد او طبق گزارش فرانک اچ. استيوارد به حدود 110 مقاله و كتاب منتشر شده مى‌رسد (4 كتاب، يک ويرايش كتاب، 39 مقاله، 24 مدخل در دايرة المعارف ايرانيكا، 18 مدخل در دايرة المعارف اسلام (ويرايش جديد)، 2 مدخل در دايرة المعارف دين، يک مدخل در دايرة المعارف عبريكا، يک مدخل در دايرة المعارف تفكر سياسی اسلامی و 19 نقد و بررسى)[3]. برخی از آثار او به عنوان نمونه، عبارتند از؛ مقالات و نوشته  هايی با عناوين: حديث شيعى[4]، اصول اربعمأة[5]، برائت در انديشة شيعى[6]، عقيده و فقه در شيعة اماميه[7]، تشيع نخستين در تاريخ و پژوهش[8]، شاهدی ديرينه در مورد [استعمال] اصطلاح «اثناعشريه»[9]، از اماميه تا اثناعشريه[10]، امام و اجتماع در دورة پيش از غيبت[11]، ابوجعفر محمدبن  علی الباقر عليه السلام (در دايرة المعارف اسلام،ج7)[12]، زين‌العابدين علی بن حسين بن على بن ابى‌طالب عليه السلام (در دايرة المعارف اسلام، ج11)[13]، محدث[14]، موسى الكاظم عليه السلام (در دايرةالمعارف اسلام، ج7)[15]، تكامل تدريجی شيعه[16]، كاربرد و نحوة استعمال اصطلاح «رافضه» در شيعة اماميه[17]، برخی از ديدگاه  های شيعة اماميه درباره صحابه[18] و … .
مقالة زير با عنوان «امام و قوای بصرى»، يكی از نوشته  های اوست كه گرچه ممكن است صرفاً مقاله  ای گزارشی در مورد يكی از توانايى های امام در امامت شيعی باشد؛ اما ـ همان گونه كه خواهيم ديد ـ پاورقى های مفصل و متنوع او در اين مقاله و مراجعة او به منابع فراوان متنوعی چون: علل  الشرائع صدوق، مناقب ابن  شهرآشوب، كامل الزيارات ابن  قولويه، اکمال  الدين صدوق، المختصر حلی، الخرائج و الجرائح قطب راوندی، بصائرالدرجات صفار قمى، الاحتجاج طبرسي، دلايل  الإمامة طبری، اثبات  الهداة عاملي، تفسير منسوب به امام عسكری عليه السلام ، تفسير عياشي، تفسير صافی فيض، تفسير علی بن ابراهيم قمي، کافی کلینی، بحارالانوار مجلسی، رسائل شريف مرتضي، الاختصاص مفيد، مرآةالعقول مجلسی، تفسير البرهان بحرانی و ديگر منابع نشان مى دهد كه تا چه حد و با چه دقتى، حتی در موضوعی جزئی به مطالعه و بررسی و مرور منابع، از جمله منابع شيعی پرداخته است.
در ادبيات كلاسيك شيعي، از رؤيت اغلب در زمينه و مفاد موقعيت منحصر به  فرد ائمه بحث مي‌شود. به ويژه، امامان دارای قدرت رؤيتی فرا انسانی و قادر به معجزاتی مرتبط با رؤيت، توصيف می  شوند.[19]

ضرورت معرفت امام علیه السّلام

در این اثر مطالبی درباره معرفت و شناخت امام به نگارش درآمده که در نظام معرفتی، دینی و عملی و نیز نمادهای اجتماعی مسلمانان جایگاه مهمی دارد براین اساس است که دانشمندان شیعه و سنی در اصل مسأله لزوم معرفت امام، تقریباً اتفاق نظر دارند و تنها در ادلّه و حدود آن اندک تفاوت‌هایی وجود دارد؛ چنانچه ما در پی جویی این مسئله، بحث را در دو محور جدا گانه از دیدگاه شیعه وسنی مورد بررسی قرار دادیم و نتیجه گرفتیم که اهل سنت به این مسئله با نگاهی تاریخی و ضرورت های اجتماعی نگریسته است؛ اما امامیه برخلاف اهل سنت، مسئله معرفت و شناخت امام را بسیار مهم تلقی کرده و با استناد به منابع دینی و اعتقادی مورد بررسی قرار داده است. در تبیین این بحث به طور مفصّل به اصل این مسئله و نیز حدود و مراتب معرفت امام، با ادلّه از عقل و نقل، پرداخته شده است.

امام‌ شناسی از منظر حکمت متعالیه

در مکتب تشیع، امامت یکی از اصول مسلم اعتقادی است. این اصل در ردیف مقام نبوّت جای دارد. متفکران و اندیشمندان زیادی همواره در طول تاریخ تشیع، در قالب مکاتب فلسفی و کلامی به اثبات و تبیین این اصل پرداخته‌اند. آن‌ها ویژگی‌های دارنده این مقام را به طور مفصل تفسیر کرده‌اند. در همین راستا، حکمت متعالیه به عنوان یکی از مکاتب مهم فلسفی در جهان اسلام به تبیین و تحلیل شئونات و جایگاه امامت پرداخته است. پیروان این مکتب که در رأس آن صدرالمتالهین شیرازی است، مباحث مهمی را حول این محور تفسیر کرده‌اند. از جمله این مسایل می‌توان به اثبات اصل امامت به عنوان یکی از مبانی اعتقادی، عینیت مقام امامت، وجود امام و ضرورت عقلی آن، نص بر امامت، شیوه تعیین و انتصاب وی، بیان مبنای فلسفی اوصاف امام و پیوند این اوصاف با امام و عدم امکان قطع رشته امامت از روی زمین اشاره کرد.