قرآن در سیره و سخن امام کاظم علیه السلام (2)
بسیاری از پرسشگران، سوالات خود را به گونه ای تنظیم و طرح می کنند که مطلب ندانسته ای را در زندگی خود به علم مفید تبدیل کنند، اما برخی دیگر نه تنها به دنبال پاسخ نیستند، بلکه قصدشان ریختن آبروی طرف مقابل است؛ گرچه آبروی خودشان هم در معرض خطر باشد. در دوران زندگی معصومان، به ویژه در زندگی امام موسی بن جعفر علیه السلام نمونه های فراوانی می بینیم که گاهیی سوالات دشمنان به این منظور بوده است. اما تاریخ گواه است که آنان در برابر پاسخ های کوبنده و دندان شکن حضرت کاظم علیه السلام به شدت سرافکنده و خجل گشته اند.
خردمندان در قرآن از نگاه امام موسی کاظم (ع)
برسی اندیشه های تفسیری امامان معصوم(ع)و دریافت معارف ناب قرآنی از حکمت های ژرف آنها،زمینه ای است تا معارف قرآنی اهل بیت عصمت وطهارت در صدف کتابها و گنجینه کتابخانه ها نهفته نمایند و با آشکار شدن آنها اندیشه عطشناک از مخازن بی بدیل علوم و معارف قرآن بهره مند گردند وگل های معرفت در بوستان با طراوت معنویت و محضر پر فیض ارباب عصمت و طهارت شکوفا گردد و حلاوت شهید جان پرور آن نجیب رهپویان حیات طیبه قرآنی بر مذاق جان آنان بنشینید.
قرآن در سیره و سخن امام کاظم علیه السلام (1)
یکی از نشانه های عظمت اهل بیت علیهم السلام این است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آنها را عِدل کتاب خدا قرار داده است و از این که قرآن بیانگر همه چیز است، معلوم می شود معصومین که عدل قرآن هستند باید بیان کننده تمام نیازهای بشری باشند.
با امام كاظم علیه السلام در سايه قرآن
عالم بزرگوار شيخ مفيد(ره) مىنويسد: طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترين مردم زمانه بود و بيش از همه حافظ كتاب الهى وخوش صداترين آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن آور مى خواند ومى گريست و شنوندگان هم گريه مى كردند، اهل مدينه او را «زين المجتهدين»مى ناميدند. (1)
در روايتى ديگر آمده است:(و كانت قراته حزنا) يعنى قرائت آنحضرت حزن آوربود. (2) به ابرهه مسيحى فرمود: «با كتاب خودت چقدر آشنايى؟ پاسخ داد: به متن و تاويل آن آگاهم، هشام مىگويد: حضرت كاظم(ع) شروع كرد به قرائتانجيل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسيح اينچنين مىخوانند و جز او هيچ كسى چنيننخوانده است و از پنجاه سال پيش تا كنون در جستجوى چنين شخصيتى بودم» و دراين هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (3)
امامت در نگره قرآنی امام کاظم علیه السلام
در این مقاله، زوایایی از امامت، در نگاه امام موسی بن جعفر علیهالسلام و با توجه به تفسیر آیاتی از قرآن کریم، تبیین میگردد و تفسیر قرآن کریم توسط ائمه اطهار علیهم السلام سلاحی برّنده در تبلیغ امامت معرفی می شود.
برخی از مباحث این نوشتار، چنین است: تفسیر قرآن، سلاحی برّنده در تبلیغ امامت، جایگاه امامت، امامت در عینیت جامعه، رحمت الهی بر مردم، امانت الهی، نعمت الهی، لزوم پیوند با امام، تحقق عینی رسالت در آینه ولایت، محوری استوار، مرجعیت دینی و علمی، مشعل های جاوید، امام و مسائل اقتصادی و… .
فرزندان امام کاظم علیه السلام
این نوشتار موضوع فرزندان امام کاظم علیه السلام را مورد واکاوی قرار داده است.
فرزندان امام كاظم علیه السلام
حضرت امام كاظم (ع) دارای فرزندان پسر و دختر فراوانی بوده‌اند كه اطلاعات چندانی از بیشتر آنها در دست نیست. در منابع و كتب تراجم ائمه (ع)، در تعداد و اسامی این فرزندان اختلاف‌نظر وجود دارد و شمار آنها بین سی تا شصت فرزند تعیین شده است. در این نوشتار، ابتدا بر اساس منابع درجه‌یک تاریخ و مناقب ائمه (ع)، نظیر «ارشاد» شیخ مفید، «اعلام‌الوری» شیخ طبرسی، «الهدایه‌الكبری» خصیبی، «دلائل‌الامامه» طبری، «مناقب» ابن شهرآشوب، «تاریخ ابن خشاب» و «تذكره‌الخواص» سبط‌ابن‌جوزی، و نیز كتب انساب نظیر «لباب‌الانساب» بیهقی، «شجره‌المباركه» فخر رازی و «عمده‌الطالب» ابن‌عنبه، اسامی فرزندان امام كاظم (ع) و موارد اختلاف میان این منابع استخراج شده است. هم‌چنین کوشیده تا آگاهی‌های پراكنده موجود درباره برخی فرزندان آن حضرت، از سایر منابع معتبر استخراج گردد.
شرح‌حال پنج‌تن از فرزندان امام کاظم علیه السلام
در مـورد فرزندان ذکور امام کاظم (ع)، پژوهش‌های درخور توجه انجام نگرفته است. تحقیقات موجود، بیشتر تک‌نگاری است که ایـن تک‌نگاری طبیعتاً همه فرزندان ذکور را شامل نیست، بلکه به فرزندان معروف آن حضرت مانند احمد بـن موسی (ع)، حمزه، هارون و حـسین بـن موسی (ع) پرداخته است؛ ازاین‌رو سؤالات زیادی در مورد آنان باقی می‌ماند که باید به آنها پاسخ داده شود. یکی از سؤالات مطرح‌شده درباره آنان، گنبد و بارگاه‌های آن‌هاست که بیشتر در ایران قرار دارند و گاهی برای یکی از فرزندان امام کـاظم (ع) چند بارگاه جداگانه در چند شهر ایران وجود دارد، مثل امام‌زاده هارون، حمزه، محمد، حسین و عبدالله. در این تحقیق، شرح‌حال پنج‌تن از فرزندان امام کاظم (ع) بیان‌شده و بارگاه‌هایی که در ایران و عراق و جاهی دیگر بدان‌ها منسوب‌اند، بررسی گـردیده است.
زيد بن موسی
زید یکی از فرزندان امام کاظم (ع) می‌باشد که درباره وفات وی اقوال مختلف ابراز شده است و دو بارگاه در ایران به وی منسوب است. یکی در افریزقارن خراسان و دیگری در صلهد اصفهان. مهم‌ترین مسأله درباره زید، زندگی سیاسی وی است که در قیام بزرگ محمد بن ابراهیم طباطبا در دوره مأمون، شرکت داشت. زید بعد از مرگ محمد بن ابراهیم از جانب محمد بن محمد بن زید به ولایت بصره گمارده شد و آنجا را از چنگ عباسیان درآورد. بعد از سرکوبی قیام و شکست آن، زید دستگیر شد و او را به مرو نزد مأمون بردند. مأمون کار او را به امام رضا (ع) واگذار نمود. امام رضا (ع) زید را در ظاهر مورد توبیخ قرار داد و او را آزاد نمود.
بررسی تاریخی و آماری فرزندان امام کاظم علیه السلام
تعداد و اسامی فرزندان امام کاظم (ع)، یکی از مسائل اختلافی بین تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان است که گاه شاهد ارائه آمار بسیار متفاوتی در این زمینه هستیم. پژوهش حاضر با مراجعه و بررسی 33 کتاب تاریخی، روایی و انساب بین قرن سوم تا دوازدهم هجری، تمام نام‌های ذکرشده برای فرزندان ایشان را که 90 تن هستند، به تفکیک دختران و پسران استخراج و به ترتیب حروف الفبا و ذکر منبع بیان نموده است. در ادامه فراوانی هر نام در منابع گوناگون مشخص گردیده و سیر تطور آماری فرزندان بررسی شده است. تأثیر مذهب، اعتقادات و سلایق دینی نویسندگان و تاریخ‌نگاران شیعه و سنی و تصحیفات و اشتباهات نسخه‌نویسان، ازجمله مسائلی است که در این نوشتار بدان پرداخته‌شده است. در بخش پایانی این نوشتار، با جمع‌بندی اطلاعات، نظری بیان‌شده با واقعیت تطابق بیشتری دارد.
بررسی تاریخی دختران امام کاظم علیه السلام
درباره تعداد دختران امام کاظم (ع) اختلاف زیادی وجود دارد. آنان عموماً دارای فضل و دانش بوده‌اند، در میان آنان، فاطمه معصومه (س) که در شهر قم مدفون است از ویژگی خاصی برخوردار است، درباره فضیلت زیارت آن حضرت، چند حدیث از امام رضا (ع) و امام جواد (ع) بیان‌شده است، به‌جز فاطمه معصومه (س) که مختصر شرح‌حال وی در منابع تاریخی و حدیثی آمده، شرح‌حال سایر آنها مشخص نیست. در بسیاری از شهرهای ایران بارگاه‌هایی به آنان نسبت داده‌اند که مدرک معتبر ندارد؛ این بارگاه‌ها در قرون متأخر به آنان نسبت داده‌شده است. تنها بارگاه معتبر از دختران امام هفتم (ع)، بارگاه فاطمه معصومه (س) است که در شهر قم وجود دارد. این نوشتار درصدد بررسی انتساب این بارگاه‌ها به آنان است.
ازدواج دختران امام کاظم علیه السلام
گفته می‌شود دختران امام کاظم (ع) ازدواج نکردند. این به دلیل وصیت آن حضرت بود. منشأ این سخن، گزارشی از یعقوبی مورخ است که در این مقاله به نقد و بررسی آن می‌پردازیم. آن‌گونه که از مجموع گزار‌ش‌های تاریخی و روایات منابع اسلامی برمی‌آید، می‌توان سخن یعقوبی را تأیید کرد؛ هرچند امام معصوم برخلاف سنت نبوی وصیت نفرموده، بلکه آن حضرت بر اساس روایتی، به ازدواج کردن فرزندانش تأکید می‌کنند.
مناسبات امام کاظم علیه السلام با ایرانیان (با تکیه بر برمکیان)
فرایند و چگونگی مناسبات هر یک از اهل‌بیت (ع) با ایرانیان، از مباحث مهم و اساسی در تاریخ ایران دوره اسلامی است. در این میان، امام کاظم (ع) نیز به‌رغم محدودیت‌های بسیار، با شیعیان ساکن در ایران و نیز ایرانیان ساکن در عراق مانند کوفه و بغداد از طرق مختلف ارتباط داشتند. مقاله حاضر، این مهم را در محورهایی چون مناسبات امام با ایرانیان در مدینه، عراق و نیز به‌طور خاص مناسبات آن حضرت با برمکیان بررسی و واکاوی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که مناسبات امام کاظم (ع) با ایرانیان چگونه بود؟ تحقیق حاضر به دلیل نگاه خاص و ریز به موضوع و گزارش اجمالی از سیر مناسبات امام کاظم (ع) با ایرانیان، می‌تواند برای شیفتگان آن حضرت مفید تلقی شود.
سبک زندگی و سیره اخلاقی امام کاظم علیه السلام
مباحث مربوط به سبک زندگی و سیره اخلاقی معصومان امروزه اهمیتی دوچندان یافته است؛ زیرا انسان‌ها برای درست زندگی کردن در فضای آلوده این عصر، نیازمند الگوهای مطمئنی هستند تا اساس زندگی خود را بر پیروی از آنان بنا نهند و مسیر خود را با اطمینان خاطر برگزینند. سیره، به مفهوم اصولی ثابت است که در همه زمان‌ها و مکان‌ها قابلیت تبعیت دارد و برای استنباط آن اصول، باید به قواعدی ملتزم بود. ابعاد بحث درباره سیره، در تقسیمی منطقی، به سلوک معنوی و عبادی، فردی و زیست‌محیطی، خانوادگی و اجتماعی قابل‌طرح است. درباره سیره امام کاظم (ع) هرچند تاکنون آثاری ارزشمند تدوین‌شده، به‌جرئت می‌توان گفت هنوز اثری جامع و ناظر به محورهای یادشده، با تتبع کامل در متون روایی و تاریخی و منطبق با تعریف یادشده از سیره فراهم نگشته است. مقاله حاضر، مدعی انجام دادن این رسالت نیست که تحقق آن مستلزم کاری فراتر از یک مقاله است؛ اما در این نوشتار، تلاش شده که چارچوب بحث ارائه گردد و نمونه‌هایی عرضه شود.