بررسی شیوه قرآنی مناظره‌های امام محمد باقر علیه السلام
مقاله حاضر با عـنـوان «شيوه قـرآنى حضرت امام باقـرالعلـوم (ع) در مناظرات» ابتدا بـه توضيح و تبيين شخصيت امام محـمـد بـاقـر (ع) و جايگاه آن حـضـرت در آيات قرآن می‌پردازد. سپس با رويكرد تاريخـى، اوضاع سياسى ـ اجتماعى و فرهنگى عصر آن حضرت را بيان می‌دارد. آنگاه پس از ذكر چند نمـونه از مناظرات آن حضرت از لابه‌لای آنها اصولـى را بيان می‌دارد كه برخاسته از خصيصه حكمت اسـت و آن اصـول الگوى مناسبى در جهت كسب مهارت‌های ارتباطى در تعاملات اجتماعى هستند. نتيجه مقاله اين است كه پايه استدلالات امام باقر (ع) در مناظرات بر پايه علم امامت و با استدلال به آيات قرآن صورت گرفته است و ازآنجایی‌که آن حضرت شبیه‌ترین مردم بـه رسول خـدا (ص) بود اخلاق آن حـضـرت اخلاق قرآنى بـود كه در منـاسـبـات اجتماعى با توجه به شرايط و مقتضاى حال به اصولى چند مبتنى بود.
امام باقر علیه السلام و حفظ و صیانت حدیث
اهل‌بیت رسول اکرم (ص) طبق سفارش آن حضرت که در آخرين لحظات حيات فرمودند: «اني تارک فيکم خليفتين، کتاب الله حبل ممدود و ما بين السماء و الارض، او ما بين السماء الي الارض و عترتي اهل بيتي و انهما لن يفترقا حتي يراد علي الحوض» (ابن حنبل {بی‌تا}: ج 5، 182 و 189؛ سيوطي 1421: ج 2، 60)، بالاترين مرجع علمي در کنار قرآن کريم هستند که خداوند متعال براي هدايت و رهبري مسلمانان پس از رسول اکرم (ص) آنها را برگزيد. امام باقر (ع) پنجمين امام و پس از پيامبر (ص) درزمانی سکان کشتي هدايت را به دست گرفتند که شرايط اجتماعي، سياسي نسبتاً متفاوت با دوران ائمه پيشين بر جامعه حکم‌فرما بود به‌گونه‌ای که آن حضرت تا حدي توانستند به آموزش علمي مسلمانان بپردازند و درهاي علوم مختلف را به روي آنان بگشايند. در اين جستار به گوشه‌هایی از حرکت‌های علمي و توصيه و تأیید ثبت و حفظ حديث، آن بزرگوار اشاره می‌کنیم.
طبقه‌بندی و تحلیل در روایات سیاسی، اجتماعی امام باقر (ع)
مقاله پیش رو درصدد طبقه‌بندی و تحلیل صرفاً روایات اجتماعی – سیاسی امام باقر (ع) است؛ اما گستردگی روایات اجتماعی – سیاسی وارده از امام باقر (ع) از یک‌سو و تکثر موضوعات معطوف به روایات از سوی دیگری دسته‌بندی و تحلیل روایات را بسی دشوار می‌نماید، با این وصف روایات فوق را در 7 موضوع شامل: ارکان و ویژگی‌های بنیادی جامعه، تاریخ سیاسی – اجتماعی، جنبه‌های سیاسی – اجتماعی مهدویت، مسائل سیاسی – اجتماعی، روابط سیاسی – اجتماعی امام باقر (ع)، قیام، مبارزه و روابط با سلاطین جور و هنجارها و صفات مطلوب جامعه شیعی، دسته‌بندی و تحلیل می‌گردد.
جایگاه امام محمد باقر علیه السلام در تبیین نظریه امامت
در بیان نقش امام محمد باقر علیه السلامدر القاء تعالیم تشیع و ازجمله مسئله «امامت»، به «تأسیسی» یا «تبیینی» بودن این نقش اشاره شده است. از سویی دیگر، برخی شبهه «تکامل تدریجی مذهب تشیع» را طرح کرده‌اند. «تفکیک بین مفهوم و اندیشه» در تحلیل تاریخ تشیع، «توجه به حساسیت مسئله امامت» و «تکامل فهم مخاطبان»، ازجمله مواردی است که عدم توجه به آنها موجب این شبهه شده است. «مفهوم» را در قالبی بشری و اندیشه را در ساحتی قدسی معرفی می‌کنیم و بر آنیم تا نظریه تدریج را متوجه «مفهوم» و اصرار بر اصالت را متوجه «اندیشه» و درنهایت، آسیب را ناشی از خلط این دو بدانیم. اساساً نه مفهوم امامت و ولایت از آن مفاهیم چندان ساده‌ای است که توانسته باشد در قالب الفاظ و متون تاریخی، هویت یابد و نه هر تاریخ‌نگاری می‌توانسته حقایق مربوط به امامت را در تاریخ خود ثبت کند. نتیجه آنکه نقش امام باقر علیه السلام، در قالب کارکردی تبیینی قرار می‌گیرد؛ اگرچه نوع واکنش محافل مخالف امام، کارکردی تمایز ساز برای آن حضرت ایجاد کرده بود.
امام باقر (ع) و نشر حدیث نبوی و مقابله با نحله‌های نوظهور
پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شرایط برای نشر احادیث پیامبر اکرم فراهم نگشت، بلکه موانعی پدید آمد که امت اسلامی را از نقل و گردآوری «حدیث» و سیره ی پیامبر محروم ساخت.
امام باقر (ع) و حفظ و صیانت حدیث
اهل‌بیت رسول اکرم (ص) طبق سفارش آن حضرت که در آخرين لحظات حيات فرمودند: «اني تارک فيکم خليفتين، کتاب الله حبل ممدود و ما بين السماء و الارض، او ما بين السماء الي الارض و عترتي اهل بيتي و انهما لن يفترقا حتي يراد علي الحوض» (ابن حنبل {بی‌تا}: ج 5، 182 و 189؛ سيوطي 1421: ج 2، 60)، بالاترين مرجع علمي در کنار قرآن کريم هستند که خداوند متعال براي هدايت و رهبري مسلمانان پس از رسول اکرم (ص) آنها را برگزيد. امام باقر (ع) پنجمين امام و پس از پيامبر (ص) درزمانی سکان کشتي هدايت را به دست گرفتند که شرايط اجتماعي، سياسي نسبتاً متفاوت با دوران ائمه پيشين بر جامعه حکم‌فرما بود به‌گونه‌ای که آن حضرت تا حدي توانستند به آموزش علمي مسلمانان بپردازند و درهاي علوم مختلف را به روي آنان بگشايند. در اين جستار به گوشه‌هایی از حرکت‌های علمي و توصيه و تأیید ثبت و حفظ حديث، آن بزرگوار اشاره می‌کنیم.
درنگی کوتاه در شیوه تبلیغی امام باقر علیه السلام
مورخ 21 فروردین 95 (مقارن با روز ولادت امام باقر علیه السلام) حجت الاسلام کاشانی در جمع دانشجویان با عنوان «درنگی کوتاه در شیوه تبلیغی امام باقر علیه السلام» به سخنرانی پرداختند که مشروح آن تقدیم حضور می گردد.
امام باقر علیه السلام در نگاه خاورشناسان
آشنايي با مطالعات خاورشناسان درباره شيعه و امامان آنها، به دنبال آن بررسي و نقد اين مطالعات با توجه به نقش آفريني و مرجعيت آثار خاورشناسان در مراكز علمي دنيا، از ضرورتهاي دانش نوپاي شيعه پژوهي و وظيفه هر پژوهشگر شيعي است. بررسي كامل اين مسئله، آشنايي بيشتر ما با سير مطالعات خاورشناسان درباره شيعه، به ويژه امامان شيعه را مي‌طلبد. تعيين زمان دقيق آغاز شيعه پژوهي خاورشناسان، مستلزم بررسي تبيين دقيق معنا و اقسام شيعه، تبيين مفهوم خاورشناسان، بررسي عوامل مؤثر در سير مطالعات و عوامل چندي است كه اين مسئله را دشوار مي‌سازد.
سیره تربیتی امام محمد باقر علیه السلام
از آن جایی که امامان معصوم شیعه بهترین شیوه های تربیتی فرزند را فرا روی پیروان خود نهاده اند زندگی پر افتخار آنان می تواند به عنوان موفق ترین الگوهای تربیتی در طول تاریخ بشر مطرح شود. در این نوشتار به مناسبت اول ماه رجب، روز ولادت امام محمد باقر علیه السلام روش های تربیت […]
نقش امام باقر علیه السلام در تغییرات فرهنگی- سیاسی
تغییرات، به ویژه از نوع اجتماعی آن از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. نوشتار حاضر نیز به منظور شناخت نقش امام باقرالعلوم(ع) در تغییرات با محوریت فرهنگ و سیاست آغاز شده و نگارنده با استفاده از اسناد و شواهد تاریخی، تاثیرگذاری امام(ع) را از طریق تصمیم گیری در بخش فرهنگ و الگوسازی در بخش سیاست بازشناسی نموده و نشان داده است که امام با تاسیس دانشگاه، ابداع روش های علمی نظیر اجتهاد، مقابله با تفکرات و اندیشه های انحرافی و…
پاسخ به چرایی تشکیل جبهه فرهنگی امام باقر علیه السلام
داشتن الگوی فکری از جمله مسایل مهم در تعلیم و تربیت می باشد. اگر کسانی باشند که هم به لحاظ فکری و هم به لحاظ عملی این توانایی برای الگو واقع شدن را داشته باشند، یادگیری و درس آموزی از محضر آنان می تواند از مهمترین راه های رسیدن به سعادت باشد. پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از این نمونه های عالی الگو یا به تعبیر قرآنی اسوه می باشند. شناخت بهتر سیره اهل بیت پیامبر(ص) سبب شد تا به بهانه سالروز میلاد خجسته امام محمدباقر(ع) از دیدگاههای دکتر محمد ا… اکبری مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بهره مند شویم.
شیوه هاى علمى و شاگردان حضرت امام باقر(ع)
تاریخ اسلام تاریخى پر فراز و نشیب است. از جمله مهم ترین عوامل آن، تنگناها و چالش هایى است که پیوسته حکمرانان ظالم، جامعه را با آن رو به رو مى کردند. این معضلات که عموماً در حوزه ی دین و فرهنگ بودند، سبب مى شد تا پیشوایان اسلام با سلاحى متناسب با اوضاع حاکم، از سنگر دین محافظت نمایند. به همین دلیل آن بزرگواران با در نظر داشتن شرایط و احاطه ی کامل به آن، رسالت سنگین راهبرى جامعه ی مسلمانان را در بحرانى ترین شرایط به انجام مى رساندند. در این بین، راه برد امام باقر(ع)، تربیت شاگردان و نیروهاى مستعد و متعهد در گستره ی دین بود. این مقاله نگاهى اجمالى به این موضوع دارد.
مهمترین دستاوردهای کارنامه علمی امام باقر علیه السلام
پرورش شاگردان توانمند و برجسته از مهمترین دستاوردهای کارنامه علمی امام باقر(ع) است؛ شاگردانی که به نوبه خود در گسترش و توسعه دانش و بینش اسلامی در جامعه تأثیری جدّی بر جای نهادند. فعالیت‌های علمی و فرهنگی امام سجّاد در خصوص تأسیس مکتب تشیّع مدرسه‌ای جامع برای آموزش علوم، عقاید و اندیشه های اسلامی و […]
اسوه های بشریت: امام محمد باقر علیه السلام
پنجمين امام شيعه، محمد بن على بن الحسين عليهم السّلام است كه به باقر شهرت يافته است. مادر آن حضرت، فاطمه دختر امام حسن بن على عليه السّلام است كه امام صادق عليه السّلام از وى با تعبير «كانت صديقة لم تدرك مثلها فى آل الحسن» ياد كرده اند.