برچسب: امام محمّد باقر علیه السلام

دعا از منظر امام محمد باقر علیه السلام

در این مقال از نیایش در مکتب امام محمد باقر (ع) سخن رفته که پدیدآورنده دعای شریف سمات بوده و در آن، معارف قرآنی را گنجانده است. محورهای گفتار، دعا شناسی است و مسائلی چون زمان و مکان دعا که تأثیر بسیار در چندوچون نیایشگری انسان دارد.

اصحاب و شاگردان مفسر امام محمد باقر علیه السلام

مكتب پربار باقـرى و محضر گهربار امام باقـر (ع) اسلام‌شناسانی بزرگ به جامعه اسلامى هديه كـرد. انديشمندانى كه هر يك خـود مرجعى مهم در مسائل علمـى و مذهبى به شمار می‌آیند. دسـتـاوردهاى اين دانشگاه فعال و عظيم علمى ـ ديـنـى گسترده‌تر از آن است كه بتـوان به تمام آن اشـاره كرد، اما از باب نـمـونه به معـرفى بعضى از اصحاب و شـاگـردان مفسر و قرآن‌پژوه آن امام همام و آثار تفسـيـرى و قرآنى ايشان می‌پردازیم كه اسامى آنان بدين شرح است: جابر بن يزيد جعفى، أبان بن تغلب، أبوحمزه ثمالى، أبوجارود زياد بن منذر همدانى، عطية بن سعد بن جنادة عوفى، أبوالحسن زيد بن على بن حسين بن أبى طالب (ع)، محمد بن على بن أبى شعبة حلبى و داوود بن أبى هند سرخسى.

نقش امام باقر (ع) در تغییرات فرهنگی – سیاسی

تغییرات، به‌ویژه از نوع اجتماعی آن ازجمله موضوعاتی است که همواره موردتوجه اندیشمندان بوده است. نوشتار حاضر نیز به‌منظور شناخت نقش امام باقرالعلوم (ع) در تغییرات با محوریت فرهنگ و سیاست آغازشده و نگارنده با استفاده از اسناد و شواهد تاریخی، تأثیرگذاری امام (ع) را از طریق تصمیم‌گیری در بخش فرهنگ و الگوسازی در بخش سیاست بازشناسی نموده و نشان داده است که امام با تأسیس دانشگاه، ابداع روش‌های علمی نظیر اجتهاد، مقابله با تفکرات و اندیشه‌های انحرافی و… در بخش فرهنگی موجبات تغییر را فراهم نموده و در بخش سیاسی نیز از طریق الگوسازی، اقداماتی نظیر القای روحیه ظلم‌ستیزی، ایجاد همبستگی اجتماعی امت اسلامی و ترویج مکتب رشادت و جهاد و مبارزه منفی و… را انجام داده که زمینه تغییرات را فراهم نموده است.

امام محمد باقر علیه السلام و جدال‌های کلامی سیاسی عصر اموی

عصر اموی، دوران تبدیل شدن مناظره‌های کلامی نخستین در عهد خلفای راشدین، به جدال‌های کلامی سیاسی است. در این دوران جدال‌های کلامی سیاسی خاصی در میان گروه‌ها و مکاتبی همچون مرجئه، خوارج، معتزله، زیدیه و … است؛ جدال‌هایی که تأثیر بسزایی بر تحولات سیاسی اجتماعی این دوران داشت. امام باقر در این دوران با شرکت در مناظره‌ها و جدال‌های کلامی سیاسی این دوران از دو زاویه در فراهم ساختن زمینههای تأسیس و تدوین مکتب امامیه نقش ایفا نمودند. از سویی، فعالیت‌ها و مناظره‌های امام خصلتی کلامی داشت و مبانی و اصول مکتب امامیه را در کنار نقد مبانی و اصول کلامی دیگر مکاتب تدارک می-نمود، از سوی دیگر با نقد دستگاه سیاسی حاکم و فکر سیاسی رایج، بنیان‌های فکر سیاسی شیعه امامیه را ارائه می‌کرد. مقاله حاضر با گزارش جدال‌های کلامی سیاسی عصر اموی، تلاش امام باقر در قالب مناظره‌ها و جدال‌های کلامی سیاسی مذکور را توضیح می‌دهد.

امام باقر (ع) و مقابله با خلفای جور؛ پیامدها و نتایج آن بر اندیشه سیاسی شیعه

زندگی سیاسی امام محمد باقر (ع) و سیره عملی آن حضرت در مبارزه با خلفای جور تاکنون از حیث اهمیتی که برای اندیشه سیاسی شیعه داشته، مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله از خلال بررسی مواجهه آن حضرت با خلفای اموی زمانشان می‌توان مفرداتی اساسی در اندیشه سیاسی شیعه را که امام محمد باقر (ع)، واضع آن بود، دریافت. تأکید بر هویت مستقل شیعی و پیراستن آن از آنچه این هویت مستقل را مخدوش می‌کرد، بیان خصائص امام در نزد شیعه به‌نحوی‌که آن را از سایر گونه‌های امامت نزد فرق دیگر ممتاز گرداند و با امامت بالسیف، امامت غیر منصوص و یا غلو در بیان صفات امام مشتبه و مغلوط نگردد و بالاخره طرح «تقیه» به‌منزله استراتژی مبارزه سیاسی شیعه، بخشی از تعالیم سیاسی امام محمد باقر (ع) است که از خلال مبارزات سیاسی آن حضرت با خلفای جور اموی مستفاد می‌گردد.

جریان شناسی فکری – سیاسی عصر امامت امام باقر علیه السلام

تمرکز این نوشتار بر مقطعی از تاریخ اسلام است که در آن امام باقر (ع) به مدت 19 سال، هدایت معنوی و سیاسی جریان موسوم به علویان اثناعشری را بر عهده داشتند. جریانات فکری- سیاسی آن روزگار هرکدام بر اساس مبانی فکری و کلامی خاصشان خود را مستحق خلافت و جانشینی پیامبر (ص) می‌دانستند. درنتیجه، چه جریانی قدرت را در دست داشت و چه جریاناتی برای کسب آن تلاش می‌نمودند و شرایط سیاسی خاصی را به وجود آورده بودند از پرسش‌های اساسی در این تحقیق است. امام باقر (ع) که خود هدایت جریان علوی اثناعشری را در دست داشت، در مواجهه با هرکدام از این جریانات، مواضع خاصی را ابراز نمودند که در برابر جریان حاکم اموی مبتنی بر اصل تقیه و در برابر سایر جریانات منطبق با اصلاح و روشنگری بود. این نوشتار ضمن تحلیل خاستگاه، مبانی و عملکرد جریانات مهم فکری- سیاسی دوران امامت امام باقر (ع) (95 – 114 ق) درصدد تبیین و تحلیل مواجهه امام باقر (ع) با جریانات فکری- سیاسی این مقطع از تاریخ اسلام است.

گونه‌ها و روش‌های تفسیری امام باقر علیه السلام در مصادر روایی فریقین

روش‌شناسى تفسير امام باقر (ع) وقتى ضرورت و اهميت دارد كه بدانيم عصر اين بزرگوار دوران فرازها و فرودهاى فرقه‌هاى مذهبى ‏و غیرمذهبی است. تلاش‌های فكرى و فرهنگى معتزله، مرجئه، اهل قياس، غلات، همراه خوارج و اهل کتاب، از ویژگی‌های عصر امام باقر (ع) ‏است كه به‌کارگیری روش‌های مختلف تفسير قرآن از سوى امام گوياى حضور فرهنگى و فكرى فرقه‌هاى مذكور است.‏ مقاله حاضر با روش توصيفى ـ اسنادى، با تتبّع در روايات تفسيرى اين امام همام در مصادر روايى فريقين ـ به‌ویژه اهل سنّت ـ به دنبال شناخت ‏روش ايشان در تفسير قرآن است و بيان مى‌دارد كه امام، زمانى قرآن را به نطق درآورده، از آن براى تفسير كلام الهى استفاده نموده‌اند و گاهى ‏در حوزه معناشناسى به تبيين واژگان آيات الهى پرداخته‌اند، جرى و تطبيق، استفاده از عقل و برهان، بهره‌گيرى از اسباب نزول و … از ديگر ‏روش‌های تفسيرى امام است كه مطرح مى‌شود.‏

نیم نگاهی به پایان نامه ها با محوریت قرآن و امام محمد باقر (ع)

از آنجا که در بسیاری از روایات، مباحث تفسیری و علوم قرآنی به صورت استشهاد، استناد، تلمیح، اقتباس و بیان مصداق از زبان امام باقر علیه السلام تجلی پیدا کرده، تحقیق لازم و کافی در این باره کاملا احساس میگردد. لذا برخی برخی از تحقیقات ارائه شده در این باره که به صورت پایان نامه های علمی تحقیقی مراکز دانشگاهی و علوم اسلامی با کسب رتبه های کارشناسی ارشد و دکترا و مزیّن به نام مبارک امام محمد باقر علیه السلام در جایگاه فابل فبولی قرار دارند را یادآور می شویم.

مبانی تفسیری امام محمد باقر علیه السلام

يكى از مباحث مهم علوم قرآنى موضوع: «مبانى و روش‌هاى تفسيرى» است. مراد از مبانى، باورها و اصول مسلم پذیرفته‌شده مفسر است، كه در فرآيند تفسير بـر اساس آن قرآن را تفسير مى‌كنـد و مـراد از روش‌هاى تفسيـرى، روشى است كـه مفسران در تفسير آيات از آن بـراى فهم و استنباط مدلـول كلام كمك مى‌گيرند. بررسى مبانى و روش‌هاى تفسيـرى مفسران نسبت به بسيارى از تفاسير در قالب كتاب و پایان‌نامه انجام گرفته است؛ ولى در مورد مبانى و روش‌هاى تفسيرى هر يك از امامان شيعه تا آنجا كه بررسى نموديم كار مستقلى صورت نگرفته است. در اين مقاله به لحاظ اهميت موضوع با طـرح اين سؤالات به بررسى مبانى تفسيرى امام باقر (ع) مى‌پردازيم: ١. مبانى تفسيرى از نگاه امام باقر (ع) چيست؟ ٢. امام چه چيزى را معيار تشخيص حديث صحيح از غير آن معرفى كرده‌اند؟

مباحث علوم قرآنی در بیان امام محمد باقر علیه السلام

پژوهش حاضر عهده‌دار بررسى نقش امام باقر (ع) در علوم قرآنى است. آن حضرت از برجسته‌ترين عالمان علـوم قرآن و شئون مختلف آن مانند شأن نـزول، اسباب نزول قـرآن، شناخت ناسخ و منـسـوخ، محكم و متشابه است. تلاش عـمـده‌ی آن حضرت تبيين سنت رسول خدا (ص) و شناساندن آيات الهى به گونه‌ی بايسته و شايسته بود. علـوم قرآنى به مجـمـوعه‌اى از دانش‌هايى خـارج از خـود قرآن كريم اطـلاق مى‌شـود كه ما را با قـرآن و چگونگى تفسير آن آشنا مى‌كند اين دانش بافاصله اندكى پس از نزول قرآن پديد آمد و با رهنمود پيامبر (ص) و برخى از صحابه و تابعان به رشد و بالندگـى رسيد. آنچه امـروزه به‌عنوان آثار و نوشته‌هاى علـوم قرآنى در اختيار ما قرارگرفته سرمايه‌اى است كه از گذشتگان به ما به ارث رسيده است.

تجلی آیات قرآن در سیره عملی امام محمد باقر علیه السلام

امام محمد باقر (ع) كه بارزترين شخصيت اهل‌بیت و امام پنجم شيعيان است كه از همه مردمان؛ شأن، فضيلت، علم، زهد و بزرگواری‌اش بيشتر و برتر بود. در روايات بـسـيـارى سـخـن از پـرستـش خـداونـد، عـفـو و گذشت، نرم‌خویی و مهربانی، سخاوتمندى، پرهيزكارى و شجاعت آن حضرت می‌گفتند و همه‌کس او را به عظمت می‌ستودند و عوام و خواص او را احترام می‌کردند و قدر و منـزلتش از ديگران بيشتر بود و از هیچ‌یک از فـرزندان امام حسن (ع) و امام حسيـن (ع) به‌اندازه او در خصوص علم دين و نشر آثار و سنت نبـوى و حقايق قـرآنى و سیرت الهى و اخـلاق و آداب، يادگارهاى گران‌بها و آثار خالده باقى نمانده است. اين مقاله با عـنـوان تجلى قـرآن در سيـره عملى امام محمـدبـاقـر (ع) درصدد بررسى جلوه‌های آشكار آيات الهى در سيره آن حضرت است. در اين پژوهش آياتى را محور قرار داده و سيره عملى امـام را با آن می‌سنجیم و در پايان به اين نتيجـه می‌رسیم كه امام محمد باقر (ع) آينه تمام نماى قرآن كريم است.

بررسی مبانی تفسیر قرآن کریم از دیدگاه امام محمد باقر (ع)

یکی از مباحث مهم در حوزه علوم قرآنی و تفسیر، مسئله «مبانی یا اصول تفسیر» است. مبانی تفسیر که همان باورها و اصول پذیرفته‌شده و مسلّم نزد مفسّر است، در فرایند تفسیر وی، ایفای نقش می‌کند و پذیرش یا عدم پذیرش آن‌ها، سبب رویکرد خاص در تفسیر می‌گردد. ازآنجاکه مبانی مفسران متفاوت است، لذا اختلاف در تفسیر پدید می‌آید. از امام محمد باقر (ع) روایات فراوانی در حوزه تفسیر آیات قرآن و علوم قرآنی باقی مانده است که با توجه به آن‌ها برخی از مبانی تفسیری از دیدگاه امام محمد باقر (ع) عبارت‌اند از: قدسی بودن قرآن کریم، سلامت آن از خطر تحریف، قرائت واحد قرآن، امکان و جواز تفسیر آن، ساختار چندمعنایی قرآن، حجیّت سنت رسول اکرم (ص) و اوصیای ایشان در تفسیر و … .