تعلیقاتی بر خطبه امامت امام رضا علیه السلام نقل از کتاب لوامع الانوار شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام

این گفتار، شرحی است کوتاه بر خطبة امام رضا علیه السلام در وصف مقام امامت، که از کتاب چاپ نشدة لوامع الانوار فی شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام نوشته سید نعمت الله جزایری نقل شده است.

معرفی سه کتاب مشتمل بر مجموعة مقاله‌ها، در موضوع امام رضا علیه السلام

جنبه‌‌های برجسته و آموزه‌‌های نورافشان در متون و اخبار رسیده از امام رضا علیه السلام ، با وجود پژوهش‌‌های پرشمار، همواره نکاویده‌‌های فراوان دارد. در این مقاله، سه مجموعه معرفی می‌شود که هر کدام دربرگیرندة ده‌‌ها نوشتار و مقالة با ارزش علمی ‌بوده و به صورت کتاب، چاپ شده است. اول و دوم دو جلد مجموعه با نام «ابعاد و شخصیت و زندگی حضرت رضا علیه السلام » که در کلّ مشتمل بر 25 نوشته است. سومین مجموعه مقاله کتابی‌ست با عنوان «جستاری در ادعیه رضویه» که در یک جلد چاپ شده و شامل 25 مقاله می‌باشد. معرفی مختصری از هر پژوهش در ادامه خواهد آمد. غالباً مقالات و تحقیق‌‌هائی که در قالب همایش‌‌ها ارائه می‌شوند، کمتر مورد توجه قرار گرفته و اطلاع‌رسانی درستی در مورد آنها صورت نمی‌گیرد، و سایت‌‌های معروفی که مقالات را نمایه می‌کنند نیز به اینگونه مجموعه‌‌ها توجه ندارند، لذا هدف از این گزارش، اطلاع رسانی به جامعة علمی‌ کشور است تا از وجود چنین پژوهش‌‌هایی بی‌خبر نمانند. اگر چه گاه نکات مثبت و یا منفیِ تحقیق‌‌ها مطرح شده، ولی نگارنده به هیچ روی، رویکرد تحلیل، تمجید، و یا نقد نداشته است.

مجلس امام رضا علیه السلام : مناظره‌ای دینی در بارگاه خلیفه مأمون

نویسنده، مجالس مناظرة امام‌رضا علیه السلام را بر اساس شخصیت حاکم (مأمون)، ویژگی‌های مجالس و موضوعهای مورد بحث تحلیل می‌کند و گزارشی مختصر از چند مجلس می‌آورد. نگاه تطبیقی نویسنده به نتایجی مبتکرانه رسیده است.

مکتب تفسيری امام علی بن موسی الرضا علیه السلام

روايات تفسيري امام رضا علیه السلام به دليل شرایط خاصّ سياسي و علمي زمان خود، از اهميت خاصي برخوردار است، به گونه‌ای که مي‌توانيم بر آن به مكتب تفسيري امام رضا علیه السلام اطلاق نماييم؛ زیرا ايشان در دوران سکونت در مرو تا حدودی آزادانه و تقریباً بدون تقیه به نشر معارف اسلامی می‌پرداخت؛ نویسندگان به بررسي روش تفسير امام رضا علیه السلام در مکتب تفسیری ایشان پرداخته و روش‌هاي گوناگون امام را در تفسير قرآن بيان كرده‌اند. امام علیه السلام در همه روش‌هاي تفسيري قرآن، از روش تفسير قرآن به قرآن استفاده كرده است. در پايان به مباحث علوم قرآن از نگاه امام رضا علیه السلام نيز اشاره شده است.

مروری بر معنای عبارت «ادنی المعرفة» در حدیث امام رضا علیه السلام

معنای عبارت «ادنی المعرفة» که در حدیث امام رضا علیه السلام در باب توحید به کار رفته، موضوع اصلی این مقاله است. نویسنده، معنای «کمترین حدّ معرفت» را در برابر این عبارت نمی‌پذیرد و به جای آن، «حقّ المعرفة» و «حدّ المعرفة» را پیشنهاد می‌کند. به نظر وی ترجمۀ مورد نقد، به دلیل کلام محمد غزالی در کتاب احیاء العلوم مطرح شده است. لذا در بررسی خود، ابتدا اصل کلام غزالی را طرح می‌کند، و نقد آن را از کلام میرزا حبیب الله خویی می‌آورد. آنگاه معنای «ادنی» را در لغت، قرآن، حدیث و کلام محدثان از جمله میرزا مهدی اصفهانی پی می‌گیرد؛ سپس با طرح نکاتی در باب فطری و موهبتی بودن توحید، به مدعای خود می‌پردازد.

کتابشناسی پایان نامه‌های رضوی دانشگاهی

نگارندگان در این گفتار، بیش از هفتاد پایان‌نامه دانشگاهی در مورد امام رضا علیه السلام شناسانده‌اند، که از سال 1323 تاکنون در دانشگاه‌های ایران ارائه شده است. این پایان‌نامه‌ها در حوزه‌های: پژوهش‌های قرآنی و حدیثی، عقاید و فلسفه و کلام، تحلیل‌های تاریخی، شرح حال، اخلاق و تربیت، ادبیات و هنر است. در تقسیم موضوعی، بیشترین تعداد پایان‌نامه‌ها مربوط به حوزة عقاید، فلسفه و کلام با 18 پایان نامه و کمترین مورد، مربوط به حوزة ادبیات و هنر رضوی با علیه السلام پایان‌نامه است.

بررسی مستندات حدیث امامت امام رضا علیه السلام

‌این مقاله، بررسی 31‌ آیه از مستندات قرآنی خطبه جامع امام رضا علیه السلام در باب امامت را در بر دارد.‌این آیات، در موضوعهایی همچون: شرایط امامت، علل انحراف معاندان از خط ولایت و سرزنش آنان می‌باشد. نگارندگان دربارة ‌این ‌آیات، توضیحاتی آورده‌اند.

روش‌شناسی تفسیری امام رضا علیه السلام

در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم از آغاز تا کنون تفاسیر متعدد و گوناگونی از آیات قرآن کریم از سوی مفسران ارائه شده است، هر مفسر با توجه به علایق و قدر علمی خود در نگارش تفسیر از روش یا روش‌های متفاوتی برای روشن ساختن معانی و مفاهیم آیات بهره می‌گیرد. ائمه: نیز به عنوان مفسران واقعی کلام وحی، که پس از پیامبراکرم6 آشناترین افراد به مراد و مقصود خداوند متعال هستند، روش و شیوه‌ای در تفسیر قرآن کریم دارند که برای شناسایی روش ایشان، تنها مستند ما روایات تفسیری است. در این پژوهش به هدف شناسایی روش تفسیری امام رضا علیه السلام روایات تفسیری ایشان مورد بازکاوی قرار گرفته است؛ و در این بررسی مشخص شد ایشان روشی جامع در تفسیر آیات قرآن کریم دارند، و با بهره‌گیری از روش قرآن به قرآن، استفاده از روایات دیگر ائمه: و همچنین روش کلامی به تفسیر آیات پرداخته‌اند که روش اخیر نسبت به دیگر روش‌ها در روایات تفسیری ایشان غلبه دارد.

نگاهی به موضوع بداء در مناظرة ارزشمند امام رضا علیه السلام با سلیمان مروزی

در میان صفات و افعال الهی، بحث بداء از جایگاه ویژه برخوردار است تا آنجا که تاکید گردیده که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر ‌اینکه از او نسبت به بداء الهی میثاق گرفته است. امام رضا علیه السلام در مناظره با سلیمان مروزی براساس آیات قرآن به اثبات و شرح اجمالی حقیقت مفهوم بداء پرداخته‌اند، در ‌این گفتار، با رجوع به آراء برخی از دانشمندان برجستة شیعه، اعم از محدثان و متکلمان و فلاسفه به تبیین معنای بداء پرداخته شده است.

از جمله شروح علماء در ‌این خصوص، تقریرات میرزا مهدی اصفهانی (ره) است که براساس آن به تفصیل، جنبه‌های مختلف مسئلة بداء روشن شده است.

امام رضا علیه السلام و ترک أولای انبیاء در قرآن

نوشتار حاضر درباره مسأله ترک اولی و بیان دیدگاه امام رضا علیه السلام در نحوه برخورد ایشان با آیاتی است که به نحوی شامل خطا یا ترک اولایی می­باشد. در این مقاله، بعد از بررسی تعاریف و ادله جواز و عدم آن، درباره ترک اولی و نیز بیان دیدگاه امام رضا علیه السلام در باب ترک اولی به این نتیجه­ می‌رسد که از انبیاء الاهی ترک اولایی صادر نشده و خود امام رضا علیه السلام نیز تماماً در مقام دفاع از عصمت انبیاء است.

تبیین و دفاع امام رضا علیه السلام از معارف الهی در تقابل با نهضت ترجمه و آراء متکلمان

یکی از اهداف مهم پیامبران الهی و أئمّة اطهارedfr تبیین مسائل و معارف دینی و بیان حق و باطل و روشن کردن پیروان آن دو است. همه امامانedfr این امر مهم را با در نظر گرفتن شرایط عصر خویش همواره عملی کرده­اند. امام رضا علیه السلام با شرایط ویژه­ای در عصرشان به خاطر ترجمه فلسفه و ترویج آن توسط دستگاه وقت روبرو بود، و در مناظرات فراوانی که برای تضعیف مقام علمی آن حضرت ترتیب یافته بود، به این دو امر با تلاش کامل و دقت تمام عمل نمود.

مروری بر رساله جوامع الشریعة امام رضا علیه السلام و ارزیابی سندی و دِلالی آن

نویسندگان، با معرفی رسالة جوامع الشریعة که امام رضا علیه السلام در پاسخ مأمون نوشته، و ارزیابی سندی و دلالی آن، اعتبار رساله را نتیجه می‌گیرند. سپس به مرور درونمایة آن در پنجاه موضوع در سه بخش عقاید، احکام و اخلاق می‌پردازند و چکیده نتایج را در‌یک جدول نشان می‌دهند.

بینونت خالق و مخلوق با تأکید بر مناظرة عمران صابی با امام رضا علیه السلام

این گفتار، به بینونت و نفی سنخیت میان خالق و مخلوق به عنوان یکی از اصول مهم توحید در بیان امام رضا علیه السلام می پردازد، که آن حضرت در مناظره با عمران صابی بر آن تأکید می ورزد. اثر این مطلب بر جبر و تفویض نیز بررسی شده است. نقد دیدگاه فلسفی و عرفانی در این زمینه در پی آمده است.

پنج نکته در توحید از منظر امام رضا علیه السلام

توحید بنیادی‌ترین پایه اصول اعتقادی اسلام است. امام رضا علیه السلام پنج اصل را در توحید بیان کرده‌اند که در ‌این گفتار، به ‌این اصول، همراه با برخی از ‌اندیشه‌ها به صورت تطبیقی بیان می‌شود:

– نفی تشبیه: در حالی که در برخی منابع عرفانی با استناد به حدیث صورت، انسان را مظهر تجلی صفات و اسماء خداوند شمرده‌اند.

– عینیت ذات و صفات: اشاعره معتقد به قدیم بودن و زاید بودن صفات بر ذات هستند و معتزله صفات را عین ذات خدا بر شمرده‌اند.

– تفاوت اراده خالق و مخلوق: اراده مخلوق نیّت درونی است که منشأ بروز فعل می‌شود، اما اراده خداوند همان فعل خدا است و کیفیت ندارد.

– رابطه خالق و مخلوق: در نظام علّی و معلولی سنخیت مطرح می‌شود در حالی که مباینت ذاتی در رابطه خالق و مخلوق وجود دارد.

– نفی وحدت عددی: وحدت خداوند، بی‌مانندی و نفی هر گونه ترکیب از ذات اوست.