صنعت از دیدگاه امام جعفر صادق علیه السلام
بهره‌گيري هوشمندانه از منابع علمي تمدن اسلامي، به‌ويژه توجه به متون ديني و استنتاج اصول و قواعد علمي در رشته‌هاي مختلف، مي‌تواند در بومي‌سازي منابع آموزشي و کمک‌آموزشی راهگشا باشد. تصور عمومي و اوليه دانشجويان و اساتيد بر آن است که پيشوايان دين مبين اسلام بیشتر به حوزه فقه، اخلاق، عرفان و بخش‌هايي از علوم عقلي محض پرداخته و نسبت به دانش تجربي به‌ويژه حوزه‌هاي کاربردي آن بی‌توجه بوده‌اند. مقاله پیش‌رو درصدد بیان غنای مکتب ائمه و توجه ایشان به مسائل مهم زندگي فردي و اجتماعي انسان‌هاست؛ ازاین‌رو، پس از طرح بيانات امام جعفر صادق (ع) از کتاب گران‌سنگ تحف‌العقول درباره صنعت و مصنوعات صنعتي، در حد اوليه به تشريح آن خواهیم پرداخت. در اين مقاله نشان داده مي‌شود که حضرت با ديد مثبت نسبت به صنايع و تأييد عمومي و همه‌جانبه بر آن، دودسته قيود براي مصنوعات قائل‌اند: توجه به منع‌هاي شرعي که بخش بسيار معدودی از صنايع را در برمی‌گیرد؛ و قيود اخلاقي.
تأثیر آموزه‌های امام صادق علیه السلام بر مباحث کلامی شیعه
دایره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ه/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پاره‌ای اخبار سرزنش‌آمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنت، تردید در صحت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه می‌باشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم مأخذ جسم گرا بودن وی قلمداد شده، از سوی تمام رجالیان، فاقد اعتبار و مجعول به شمار آمده است. به‌علاوه روایت وی از امام رضا (ع) و صحت اسناد الایضاح به وی، مورد تائید قرارگرفته است. شناخت مواضع راستین این فقیه متکلم، محدث و صحابی والامقام ائمه (ع) که دل‌مشغول ارتقای معرفت دینی و با خورشید فروزان اندیشه خویش و کندوکاوهای گسترده و نگارش یک‌صد و هشتاد کتاب در قرن سوم، تأمین‌کننده حیات علمی و فکری جامعه خویش بود، بی‌تردید سهمی بنیادی در تعالی نسل ما دارد. سزا و بلکه وظیفه این است که رهیافت‌های این‌گونه افراد نشر یابد تا در امتداد یافتن بیدارگری‌ها و مواضع به حقشان، خللی واقع نگردد.
بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام صادق علیه السلام مبانی، اصول، روش‌های تربیتی
در پژوهش حاضر به با روش تحليل اسنادي، مباني، اصول و روش‌های تربيت اخلاقي از ديدگاه امام صادق (ع) موردبررسی قرارگرفته است. جامعه آماري، کليه منابع دست‌اول (آثار مربوط و منتسب به امام صادق ع) و منابع دست‌دوم از منابع غني اسلامي و احاديث و روايات و اقوال منقول از امام صادق (ع) است که در نشريات و سایت‌های اينترنتي و پژوهش‌ها و تحقيقات مرتبط با موضوع تحقيق موجود می‌باشد و نمونه‌گیری به شيوه هدفمند انجام‌شده و بر اين اساس از منابع فوق‌الذکر استفاده گرديده است. ابزار پژوهش نيز فیش‌برداری بوده و یافته‌های حاصل از پژوهش مورد تحليل قرارگرفته است که عمده‌ترین یافته‌ها عبارت‌اند از: 1) مبناي تربيت از منظر امام صادق (ع) شامل شش مبناي، خداجويي و بندگي خدا، عقلانيت و انديشه ورزي، کرامت، ضعف، هدایت‌پذیری انسان، جذبه حسن و احسان است. 2) مبناي خداجويي و بندگي خدا شامل اصل تقوي و زهد و مبناي عقلانيت و انديشه ورزي شامل اصول اعتدال و تذکر و مبناي کرامت شامل اصل عزت و مبناي ضعف شامل اصول سعه‌صدر، مسامحت و مبناي هدایت‌پذیری انسان شامل اصول تبليغ و ارشاد و تعليم و مبناي جذبه حسن و احسان شامل اصول فضل، تواضع و آراستگي است. 3) درمجموع شش مبنا و 11 اصل یادشده داراي 29 روش تربيتي می‌باشد که همگي به منابع فوق‌الذکر و منتسب به امام صادق (ع) مستند شده است.
بررسی استناد کتاب مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه به امام صادق علیه السلام
درباره استناد کتاب معروف «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» به امام صادق (ع)، بحث‌هایی بین عالمان و صاحب‌نظران درگرفته که آیا این کتاب همانند دیگر کتب روایی است که بتوان نقل‌های آن را به امام (ع) استناد داد یا نه؟ در این نوشته با بررسی‌های انجام‌شده ثابت گردیده که این کتاب، هم ازنظر سند با اشکالات جدی مواجه است که استناد آن را به امام (ع) مشکل کرده و هم با تحلیل متن آن این نتیجه به‌دست‌آمده که هرچند برخی از روایات منقول از ائمه معصومین (ع) در این کتاب آمده، ولی هرگز نمی‌توان این را کتابی املاء شده و یا نوشته‌شده توسط امام صادق (ع) دانست، بنابراین اگر شواهد خارج از این کتاب وجود نداشته باشد که بدان وسیله حدیث بودن گفته‌ای از آن را ثابت بکند نمی‌توان آن سخن را به امام صادق (ع) استناد داد.
اهمیت شعر و ادب از نگاه امام صادق (ع)
ادبیات سخنان امام جعفر صادق (ع) در آکنده از اسرار بلاغت و قوت بیان است که در قالب موضوعات اجتماعی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و فلسفی تجلی‌یافته است. در این مقاله ضمن بررسی ادبیات شیعی و نگاهی به ویژگی ادبیات در عصر صادقین؛ بارزترین ویژگی‌های اندیشه‌ی ادبی امام صادق (ع) موردبررسی قرارگرفته است و سعی شده احادیث امام (ع)، دعاها، مناظرات و گفتگوهای خطابی آن حضرت به‌عنوان یک عمل ادبی ازنظر شکل و مضمون بررسی شود و معیارهای فصاحت و بلاغت از دیدگاه امام (ع) تبیین گردد. در ادامه ضمن مطالعه جایگاه شعر در نزد امام (ع) و اهمیت ادبیات متعهد از نگاه ایشان، نمونه‌هایی از شعرهای حضرت نیز آورده شده و مورد تحلیل قرارگرفته است. درنهایت می‌توان گفت که ادبیات در دانشگاه بزرگ جعفری جایگاه ویژه‌ای داشته، به‌طوری‌که امام (ع) علاوه بر به‌کارگیری جنبه‌های بلاغت در سخنان خود و سرودن شعر، از تشویق شاعران نیز به سرودن شعرهای متعهد غافل نبودند تا جایی که شاعران تحت تاثیرسخنان امام (ع) قرار می‌گرفتند.
امام صادق علیه السلام و شکل‌گیری مکتب جعفری
حضور و نقش امامان شیعه تنها در حوادث سیاسی و اجتماعی مؤثر نبوده است، بلکه نقش فرهنگی و علمی آن شخصیت‌ها توانسته است در شکل‌گیری و بنیاد فرهنگ اسلامی به‌طور عام و فرهنگ تشیع به‌طور خاص غیرقابل‌انکار باشد. امام صادق (ع) به‌عنوان شخصیتی دانشمند به پایه‌گذاری مکتبی پرداخته است که علاوه بر ایجاد روشی نوین در آموزش، اصلاح افکار و بنیان‌گذاری فرهنگ اصیل شیعه، به‌نوعی باعث تحول اساسی در اجتماع زمان خود و حتی قرون آینده‌ی فرهنگ و تمدن اسلامی شده است که بی‌شک حیات و حضور فرهنگ تشیع در جهان امروزی و حتی در افق‌های آینده مدیون مجاهدت و زحمات آن مرجع و امام دانشمند می‌باشد و تنهاترین افتخار ما حضور در فرهنگی است که شایستگی اسم‌گذاری‌اش به نام فرهنگ و تمدن جعفری و یا تشیع امامیه به‌عنوان میراث گران‌بهای ایشان است.
امام صادق (ع) و شکل‌گیری مکتب جعفری
حضور و نقش امامان شیعه تنها در حوادث سیاسی و اجتماعی مؤثر نبوده است، بلکه نقش فرهنگی و علمی آن شخصیت‌ها توانسته است در شکل‌گیری و بنیاد فرهنگ اسلامی به‌طور عام و فرهنگ تشیع به‌طور خاص غیرقابل‌انکار باشد. امام صادق (ع) به‌عنوان شخصیتی دانشمند به پایه‌گذاری مکتبی پرداخته است که علاوه بر ایجاد روشی نوین در آموزش، اصلاح افکار و بنیان‌گذاری فرهنگ اصیل شیعه، به‌نوعی باعث تحول اساسی در اجتماع زمان خود و حتی قرون آینده‌ی فرهنگ و تمدن اسلامی شده است که بی‌شک حیات و حضور فرهنگ تشیع در جهان امروزی و حتی در افق‌های آینده مدیون مجاهدت و زحمات آن مرجع و امام دانشمند می‌باشد و تنهاترین افتخار ما حضور در فرهنگی است که شایستگی اسم‌گذاری‌اش به نام فرهنگ و تمدن جعفری و یا تشیع امامیه به‌عنوان میراث گران‌بهای ایشان است.
گونه‌شناسی و روش‌شناسی روایات تفسیری امام صادق (ع)
با توجه به نیازمندی به روایات تفسیری و اهمیت نقش امام ششم (ع) در بیان این روایات، شناخت روش تفسیری این امام همام، کمک شایانی به پیشبرد علم تفسیر خصوصاً در نزد پژوهشگران و مفسران شیعی خواهد کرد. در این نوشتار روش‌های تفسیری امام صادق (ع) با نگاهی کاربردی بررسی شده است. برای رسیدن به این هدف باید به صورت تقریبی اکثر روایات تفسیری امام جعفر بن محمد (ع) دیده می‌شد که در نوبه‌ی خود کاری پر زحمت بود. روش تفسیری قرآن به قرآن، قرآن به سنت، تفسیر لغوی، جری و تطبیق از مسائلی است که در این تحقیق بدان اشاره شده است.
پژوهشی درباره تفسیر عرفانی امام صادق علیه السلام
در قرن سوم هجری در محافل عرفانی(صوفیان) کوفه و بغداد، احادیث و روایتهای اخلاقی، با گرایش های عرفانی درباره نکات گوناگون مبهم قرآن، شهرت یافته که به امام جعفر صادق علیه السلام نسبت داده شده است. شمار این روایت ها در کتاب چاپ شده فعلی به ضمیمیه حقایق التّفسیر، به 350 حدیث می رسد، که در محور تفسیر معنوی و باطنی 310 آیه از قرآن کریم وارد شده است.
مشرق آفتاب عقل، بحثي تطبيقي در «نورمحمدي» و تفسير آيه «نون و القلم» در تفسير عرفاني منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام
در احاديث رايج در متن‌های عرفاني، نور محمدي و عقل، نخستين آفریده‌ها به شمار می‌روند. انطباق نور و عقل و قلم با چهره اسطوره‌ای پيامبر اسلام (ص) در متن‌های عرفاني، نشان‌دهنده نفوذ بعضي عقايد پيش از اسلامي در اين زمينه نيز هست و رد پاي عقايد زرتشتي و مانوي و عهد عتيق را منعكس می‌سازد. مقاله حاضر به بررسي مشتركات عرفان اسلامي و عرفان پيش از اسلام در زمینه عقايد مربوط به نور اختصاص دارد.
روش‌های امام صادق (ع) در تفسیر قرآن با نگاهی به روایات تفسیری اهل سنت
آگاهی از روش تفسیر معصومان – به‌ویژه امام صادق (ع) بنیانگذار مکتب جعفری – نه‌تنها ما را به سوی استفاده صحیح و روشمند از قرآن رهنمود ساخته، بلکه به ما می‌نمایاند که امام چه موقع از این روش‌ها بهره برده‌اند. ضرورت پرداختن به این موضوع وقتی دوچندان می‌نماید که بدانیم روایات فراوانی از این امام در مصادر تفسیری اهل سنت انعکاس یافته و مفسران عامی‌مذهب به نقل آن‌ها همت گماشته‌اند. در این مقاله ابتدا روایات تفسیری امام صادق (ع) در منابع تفسیری اهل سنت را پی‌جویی و استخراج نموده، آنگاه با تتبع در آن‌ها روش‌های به کار رفته از سوی امام را در تفسیر قرآن – نه تأویل آن – مشخص نموده و چنین نتیجه گرفته‌ایم که: صادق آل محمد (ص) در سخنان گوهربار خود، بسته به ظرفیت شنونده و فضای حاکم، با روش‌های گوناگونی قرآن را تفسیر و تبیین نموده‌اند. آن حضرت گاه معنای لغوی واژگان را بیان نموده و گاه با بیان مصداق یا جری و تطبیق، پرده از ابهام آن برداشته‌اند. ایشان در پاره‌ای از موارد با تمثیلی زیبا مشکل‌ترین مطالب را با زبانی ساده بیان می‌کنند. و این‌همه غیر از مصداق‌های باطنی است که امام در برخی موارد ارائه کرده، به تأویل آیه می‌پردازند.
روش‌های امام صادق علیه السلام در تفسیر قرآن
امام صادق (ع) بنیانگذار مکتب جعفری از سلسله تبار محمدی مهبط وحی قرآنی، روایات تفسیری قابل توجهی را از خود به یادگار گذاشته اند – که در صورت صحیح بودن اسناد – تأثیر شایسته و بایسته‌ای در فهم مراد خداوند باری‌تعالی دارد. صادق آل محمد (ع) در سخنان گوهربار خود بسته به ظرفیت شنونده و فضای حاکم، با روش‌های گوناگونی قرآن را تفسیر و تبیین نموده‌اند، این امام همام گاه معنای لغوی واژگان را بیان نموده و گاه با بیان مصداق یا جری و تطبیق، پرده از ابهام آن برداشته‌اند. ایشان آن جا که لازم است، استدلال عقلی را به کار می‌گیرند و در پاره‌ای موارد با تمثیلی زیبا مشکل‌ترین مطالب را با زبانی ساده بیان می‌کنند. مقاله حاضر بر آن است تا با نگاهی گذرا به روایات تفسیری امام صادق (ع) گوشه‌ای از این روش‌ها را به تصویر بکشد.
روش امام صادق علیه السلام در تفسیر عقلانی قرآن کریم
روش تفسير عقلی، ازجمله روش‌‌هايی است که در کنار ساير روش‌ها ـ همچون روش تفسير قرآن به قرآن و روش تفسير قرآن به سنت ـ براي تبيين و تفسير آيات قرآن به‌کار مي‌رود. قرآن کريم، در بردارنده برهان‌های عقلی است و در بسياری از آيات، انسان‌ها را به تفکر، تعقل و تدبر دعوت نموده است. بهره‌گيری از عقل قطعی و قراين قطعی براي تفسير آيات قرآن، ريشه در سنت رسول خدا (ص) و اهل‌بيت (ع) دارد. امام صادق (ع) نيز ـ به‌عنوان جزئی از خاندان وحی ـ از استدلال‌های عقلی، براي تبيين و تفسير قرآن کريم استفاده نموده که نمونه‌های بسياري از آن در ميان روايات تفسيری آن حضرت يافت می‌شود.
دفاع امام صادق علیه السلام از قرآن در برابر شبهات زنادقه
قرآن کریم به‌عنوان بزرگ‌ترین معجزه‌ی جاوید پیامبر اسلام (ص) از همان ابتدای نزول آن، هدف اصلی هجوم تمام نویسندگان مخالف آن در شرق و غرب قرار گرفت. البته قرآن خود مخالفین خویش را به مبارزه دعوت نموده است و این دعوت تا قیامت صادق و پابرجاست. در قرن دوم هجری و عصر صادقین (ع) نیز گروهی از مخالفان همان شکستی را که مشرکین در عصر نزول تجربه کرده بودند، دوباره تجربه کردند. در این مقاله تلاش بر این است تا شبهات قرآنی این گروه به همراه پاسخ‌های امام صادق (ع) بیان شود. این امر علاوه بر اینکه می‌تواند بیانگر تفکرات گروه شبهه‌سازان باشد، نقش شیعیان و شاگردان امام صادق (ع) را نیز در دفاع از حریم قرآن نمایان می‌کند. بر این اساس، این مقاله بر سه محور اصلی تنظیم شده است؛ ابتدا به معرفی اجمالی شبهه‌سازان پرداخته است، آنگاه مدافعان حریم قرآن معرفی می‌شود و در نهایت با بررسی شبهات قرآنی و نقد آن در مکتب امام صادق (ع) این بحث در حد یک مقاله به پایان می‌رسد.