برچسب: اعتقادات شیعه

بررسي نقش تشيع در قيام طاهر ذواليمينين عليه خليفه عباسي

رابطه ميان اميران سلسله طاهري و خلفاي عباسي، رابطه محکم و نزديکي بوده است؛ بر همين اساس آنها را سني مذهب مي دانند؛ اما پيدايش سلسله، با اين نگاه در تناقض است؛ زيرا موسس آن، طاهر ذواليمينين، نخستين امير يا حکمراني است که به مخالفت با خليفه اي که از او منشور گرفته بود، برخاست؛ البته بعد از اين عصيان، همچنان حکومت در دست فرزندان وي باقي ماند و او موسس نخستين سلسله مستقل ايراني شناخته شد.
ايجاز روايات مربوط به وي در منابع، شناخت ماهيت اقدام وي و انگيزه هاي او را در هاله اي از ابهام قرار داده است. تا کنون محققان بسياري به مطالعه درباره طاهر و قيام وي پرداخته اند، اما کسي به تاثير تشيع در قيام طاهر اشاره نکرده است. در اين نوشتار سعي شده است با مطالعه و بررسي عقايد مذهبي طاهر و ارايه قرائن و شواهد کافي، شيعه مذهب بودن وي را بررسي نموده، در پي آن تاثير اين اعتقاد مذهبي را در عصيان طاهر عليه خليفه، جستجو کنيم و آن را مورد ارزيابي قرار دهيم.

بررسي روش شناسي تفسير المنار در نگاه مهم ترين مفسر شيعي معاصر، علامه طباطبايي

در اين مقاله تفسير الميزان که يکي از تفاسير مهم شيعي عصر حاضر است، با تفسير المنار که از تفاسير معتبر قرن چهاردهم اهل سنت است، از نظر روش شناسي مورد مقايسه و تطبيق قرار گرفته است. از رهگذر اين مقاله، جايگاه تفسير المنار در تفسير الميزان، و روش شناسي نقد آراي شيخ محمد عبده و رشيدرضا به وسيله محمدحسين طباطبايي روشن خواهد شد. گفتني است مولف الميزان با تکيه بر ديدگاه شيعي و شاخص هايي که به وسيله اهل بيت ارايه شده است. آراي مورد اختلاف مولفان المنار را در اين موضوع نقد و بررسي کرده است. بسياري از اختلافات دو تفسير، معلول باورهاي مبنايي مولفان آن است؛ ولي بسياري از اختلافات ديگر، به تفاوت روش آنان در تحقيق و عدم پژوهش کامل در يک موضوع بازمي گردد.

حضرت علي و نقش آراي عمومي در شکل گيري نظام سياسي آرماني تشيع (امامت)

در نظام سياسي امامت، امام معصوم از جانب خداوند منصوب مي شود.
در انديشه و عمل حضرت علي که اولين امام و هويت بخش تشيع است، حضور مردم و رضايت آنان نقشي اثربخش دارد. علي رغم داشتن پشتوانه عصمت و نصب الهي، مدت 25 سال از خلافت دور ماند و سرانجام با خواست و اصرار مردم، حکومت و مديريت جامعه اسلامي را بر عهده گرفت. او شوراي مهاجرين و انصار و اجتماع آنان بر فردي به عنوان امام را موجب خشنودي خدا مي داند و بر انتخاب خود از سوي مردم صحه مي گذارد.
در اين مقاله، متضاد يا قابل جمع بودن نصب الهي و انتخاب مردم، نقش آراي عمومي در مشروعيت سازي حکومت امام معصوم، به فعليت رساندن ولايت امام منصوب از جانب خداوند، مقيد يا مطلق بودن اعتبار شورا و بيعت و آثار شرعي و حقوقي آنها، جايگاه اهل حل و عقد و عامه مردم در انعقاد و شکل گيري امامت و…، بر اساس انديشه ها و سيره عملي حضرت علي مورد بررسي قرار گرفته است.

دورنماي ژئوپليتيک شيعه در عراق

در اين نوشتار سعي شده است سامان ژئوپليتيکي شيعيان در عراق آينده، تبيين شود. در ابتدا دو سناريوي اساسي درباره نظام سياسي آينده عراق و ويژگي هاي هر کدام، مورد بررسي قرار گرفته است. با بررسي واقعيت هاي امروزي عراق مي توان نتيجه گرفت از دو سناريوي نظام دموکراتيک مبتني بر فدراليسم و نظام استبدادي، شرايط براي تحقق سناريوي اول فراهم است.
با توجه به عناصر ژئوپليتيکي در صورت وقوع نظام دموکراتيک مورد نظر، مي توان به اين نتيجه رسيد که وزن و قلمرو ژئوپليتيکي شيعيان ارتقا خواهد يافت. جمعيت، حکومت و نهادهاي سياسي، موقعيت و منابع طبيعي، از جمله عناصر ژئوپليتيکي است که مورد بررسي قرار گرفته اند.
با توجه به تجزيه و تحليل انجام شده، صحت فرضيه «در آينده وزن و قلمرو ژئوپليتيکي شيعيان در داخل و خارج گسترش و تثبيت خواهد يافت»، اثبات شده است.

بازخواني رسميت يافتن تشيع در ايران عهد اولجايتو

در اواسط دوره حکومت اولجايتو (حک 703-716 ق) که در نتيجه مجادلات مذهبي دو گروه عمده اهل سنت، حنفي و شافعي ها، مغولان ايران در آستانه رويگرداني از اسلام و مسلماني بودند، تشيع نقش تاريخي مهمي بر عهده گرفت و با گرويدن اولجايتو به مذهب تشيع (709ق)، از تجديد آيين ها و سنن مغولي در ايران ممانعت شد. حضور فعال و موثر تشيع در عرصه مذهبي ايران در اين برهه از زمان، علاوه بر اينکه به نفع اسلام و مسلمانان تمام شد، اين فرصت را براي شيعيان فراهم آورد تا جامعه ايران را بيش از پيش با عقايد مذهبي خود آشنا سازند. اگرچه رسميت تشيع پس از اولجايتو استمرار نيافت، اما تاثير بسياري در تحولات مذهبي ايران در ادوار بعد برجاي گذاشت که برايند آن، رسميت و تثبيت تشيع در عهد صفوي بود.

چگونگي رسميت يافتن تشيع توسط صفويان و پيامدهاي آن

در دوره شاه اسماعيل علمايي چون محقق کرکي به ايران آمده بودند، ولي اين موضوع در دوره شاه طهماسب اول جدي تر مطرح شد و به صورت يکي از سياست هاي اساسي دولت در آمد.
در سايه همين سياست صفويان بود که گروهي از علماي ديني جبل عامل به ايران آمدند و طبعا بر اوضاع و احوال فرهنگي، ديني و سياسي جامعه عصر صفوي تاثير گذاشتند.
علماي جبل عاملي با انتقال افکار و دانش خود در زمينه هاي گوناگون، نسلي از فقيهان ايراني را تربيت کردند که بعدها امور سياسي دولت صفوي را به دست گرفتند. تلاش آنان براي مشروعيت بخشيدن به دولت صفوي بسيار موثر واقع شد. اين علما از سويي توانستند فقه شيعه را در ابعاد سياسي و حکومتي آن غنا بخشند و از سوي ديگر به حکومت صفويه به مثابه حکومتي شيعه ياري رسانند تا در نظر مردم به منزله حکومتي مشروع پذيرفته شود.

بازخواني هويت معنوي و انگاره هاي قدسي در معماري مساجد شيعي

معماري قدسي، از ديرباز، عالي ترين بستر تکامل و تعالي روحي آدميان بوده است. اوج اعتلا و شکوفايي هنر معماري مقدس اسلامي را مي توان در ساحت مساجد جستجو کرد؛ در اين بين به نظر مي رسد مساجدي که در دوران طلايي قدرت معنوي، مالي و سياسي شيعيان در اين سرزمين شکل گرفته اند، واجد هويت معنوي ويژه اي بوده اند؛ از اين رو اين نوشتار بر آن است تا با بررسي دو شاهکار هنر و معماري اسلامي و شيعي اين سرزمين، يعني مسجد امام و مسجد شيخ لطف الله اصفهان، به باز شناخت اصول قدسي حاکم بر طراحي مساجد شيعي بپردازد. به منظور انجام اين مهم، از روش هاي تحقيق توصيفي تحليلي و تطبيقي و شيوه هاي تحقيق مرور متون، منابع و اسناد تصويري، بهره گرفته شده است. نتايج حاصل از اين پژوهش، معرفي انگاره هاي وحدت و يگانگي، هم آوايي با طبيعت، ابداع و نوآوري و حضور نقوش و اشکال هندسي، به عنوان انگاره هاي قدسي حاکم بر طراحي مساجد شيعي و ارايه پيشنهادهاي طراحي مساجد امروزي بر پايه اين انگاره ها خواهد بود.

علم امام علي در شعر عبدالمسيح انطاکي

بدون شک فضايل و مناقب امام علي در جايگاه انساني کامل، نه تنها در ميان مسلمانان، بلکه در ميان پيروان ساير اديان نيز بازتاب گسترده اي داشته است که حاصل آن، کتب، مقالات و اشعار بسياري است که در اين باره نگاشته شده است. اين شخصيت بي نظير پس از چهارده قرن همچنان بزرگان و ادبا و انديشمندان بزرگ ديگر اديان، به ويژه پيروان دين مسيحيت را شيفته فضايل بي پايان خويش نموده است؛ در اين ميان عبدالمسيح فتح الله انطاکي شاعر و اديب مسيحي، در قصيده علويه به مدح و وصف امام علي از جمله علم ايشان در موضوعاتي چون: تفسير، قرائت، خداشناسي، فقه، تصوف و نحو پرداخته است. اين مقاله به بررسي علم امام علي در شعر انطاکي از زاويه عناصر بلاغي مي پردازد.

موانع و شيوه هاي بازدارنده تجديد حيات شيعه در جهان

نقش آفريني ايران در محيط هاي فراملي، از همان ابتداي انقلاب اسلامي، تاثير عميقي در ميان جوامع داشت؛ در عين حال، اين انبساط فضايي که در اثر آزادشدن انرژي نهفته در تشيع شکل گرفته بود و ماهيت مذهبي داشت، باعث شد سران کشورهاي رقيب و نيز بازيگران فرامنطقه اي با حساسيت روند جديد را پيگيري و کنترل نمايند.
به تدريج که سياست هاي فرامرزي انقلاب اسلامي ايران شکل عملياتي به خود مي گرفت و اثرگذاري ايران در ميان ساير کشورها و جوامع نمود عيني مي يافت، از طرف مقابل نيز واکنش هاي مختلفي ابراز مي شد که در شکل سياست هاي تقابلي، به مرحله اجرا در آمده است. هدف همه اين اقدامات، جلوگيري از انبساط فضايي قدرت تشيع بود که در اثر انقلاب اسلامي ايران به وجود آمده بود.
اين مقاله در صدد است با روش تحليلي، به بررسي انواع موانع و شيوه هاي عملي و نظري اي بپردازد که در تقابل با قدرت يابي تشيع و تجديد حيات آن و در ارتباط با نقش آفريني ايرانِ بعد از انقلاب اتخاذ شده اند. اين موارد در هشت محور «ديني ـ فقهي، تشکيلاتي، سياسي ـ نظامي، مردمي، فيزيکي، نظري ـ تئوريک، انتشاراتي و الکترونيک» تقسيم بندي شده اند.

گرايش هاي تفسيري مفسران شيعه

گرايش تفسيري، تاثير عقايد، نيازها، ذوق و تخصص مفسران در تفسير قرآن است. مفسران شيعه نيز همچون ديگر مفسران قرآن، داراي گرايش هاي فقهي، كلامي، فلسفي، اجتماعي و ادبي بوده اند؛ هرچند مفسران شيعه همه اين گرايش ها را در چارچوب مذهب اهل بيت تعريف كرده اند. در اين نوشتار به صورت مبسوط تاريخچه، ويژگي ها، موضوعات گرايش هاي تفسيري و مهم ترين تفاسير شيعه در هر مورد، معرفي شده است.
نيز يادآوري شده است: گرايش هاي تفسيري ديگري مثل گرايش عرفاني، حديثي و علمي در ميان شيعه وجود داشته است. در دهه اخير نيز گرايش هاي ميان رشته اي در تفاسير، مثل تفسير تربيتي، مديريتي، سياسي و… در مورد قرآن مطرح شده است.

مفهوم شناسي عصمت در افق انديشه هاي شيعي

از جمله مسايل کلامي که از ديرباز نزد متکلمان مسلمان مورد مناقشه بوده، تلاش در فهم معناي عصمت پيامبران و ائمه و چگونگي آن است؛ به گونه اي که در تبيين موضوع عصمت با رويکردها و سازوکارهاي متفاوتي مواجهيم که در صورت اعتقاد به هر کدام، اين مفهوم داراي ساختاري متفاوت از ديگري خواهد بود؛ چنانچه اگر برداشت از عصمت با نگرشي غيرقابل توصيف با ادراک بشري همراه باشد، تنها داراي مفهومي افاضه اي است؛ ولي اگر با نگرشي اکتسابي و تجربه مند همراه گردد، معلول دو پديده علم و اراده و دسترسي به آن در مراتب متفاوت ممکن خواهد بود.
در اين مقاله سعي شده با کاوش در انديشه انديشمندان شيعي، ديدگاه هايي که ايشان از مفهوم عصمت ارايه داده اند، بررسي گردد و در پايان بر اين باور تاکيد مي نمايد که عصمت خصيصه اي متعالي است که نه تنها معصوم را از ديگر همنوعان خود متمايز نساخته است، بلکه اين ويژگي براي او از کمالات اختياري به شمار مي آيد.

ميرسيدعلي همداني مروج تشيع در کشمير (ايران صغير)

ميرسيدعلي از عارفان بزرگ شيعه است. وي در همدان در خانداني ثروتمند و اهل سياست به دنيا آمد، اما خود در جواني توجه چنداني به سياست نداشت. همداني در علوم مختلف اسلامي تبحر داشت و قطبيت سلسله «ذهبيه رضويه» از آن او بود. از نکات جالب زندگي ميرسيدعلي همداني سفرهاي بسيار اوست که هدف آن تبليغ دين و راهنمايي مردم بود. سفرهاي متعدد او به کشمير، اين ديار را به پايگاه استواري براي اسلام تبديل کرد. برخي از ملاحضات صوري همداني در مکاتباتش با حاکمان سني باعث شد تعدادي از نويسندگان، وي را از صوفيان سني برشمارند، در حالي که مدارک روشني دال بر تشيع او موجود است. زمانه همداني مصادف است با حمله مغول به ايران. از وي آثار و نوشته هاي متعددي برجاي مانده که بسياري از آنها به صورت خطي است و به چاپ نرسيده است.

فرانقش هدايتگري و سيره اجتماعي فاطمه عليها السلام

سيره اجتماعي فاطمه (عليها السلام) را بر اساس تعامل بين شبکه ارتباطات اجتماعي آن حضرت و مولفه هاي موثر بر منزلت ايشان، مي توان به دست آورد. منزلت ايشان از سه خاستگاه متاثر بود: نخست برخورداري از سرشتي پاک، ديگري وابستگي به خانواده اي پاک و برگزيده و سوم شهروندي جامعه اسلامي. شبکه ارتباطات اجتماعي فاطمه(عليها السلام) را نيز خانواده، خويشاوندان، خواص صحابه پيامبر(صلي اله عليه و آله) و صاحب نفوذان مدينه، زنان مدينه، مراجعه کنندگان براي تقاضاهاي مالي يا علمي و سرانجام توده مردم تشکيل مي داد. هدايتگري به مثابه يک فرانقش همه نقش ها و ابعاد سيره اجتماعي فاطمه (عليها السلام) را زيرمجموعه خود قرار مي دهد. در اين مقاله، بخشي از يافته هاي مربوط به سيره اجتماعي فاطمه (عليها السلام) با محوريت ارايه الگوي زيستي همسان با توده مردم و معطوف به فرانقش هدايتگري به عنوان درآمدي بر شناخت سيره اجتماعي آن بانوي بزرگوار، مورد بررسي قرار گرفته است.

نقش نخبگان شيعي عراق در تحولات سياسي کشور (1921ـ1958)

تحولات اخير عراق، يکي از عوامل مهم گسترش مطالعات مربوط به آن از آغاز تشکيل دولت ملي و حتي قبل از آن و اثرات آن بر تاريخ سياسي و اجتماعي کشور است. در اين مقاله تلاش شده است از يک سو نقش علماي دين و نخبگان شيعي در انقلاب سال بيست (1920) عراق و تشکيل اولين دولت ملي عراق مورد بحث و بررسي قرار گيرد و از سوي ديگر نمونه هايي از طرد و محروميت آنان در طول تاريخ، حتي پس از انقلاب سال بيست، از مناصب سياسي و حکومتي و مسلط کردن اقليت اهل سنت بر اکثريت شيعيان مطرح گردد.
در شرايط کنوني، تحول اساسي در حاکميت عراق و دستيابي شيعيان به قدرت سياسي، با کمک آمريکا به وجود آمده است که علي رغم ضرورت اجتماعي ـ سياسي بودن، از شکنندگي ويژه اي نيز برخوردار است. شکنندگي مزبور از آنجا ناشي مي شود که شرايط کنوني تا اندازه زيادي به درجه وابستگي حکومت جديد به آمريکا و پذيرش خواسته هاي آن بستگي دارد.