هلال شيعي و هژموني آمريكا
با اقدام نظامي آمريكا عليه عراق از 19 مارس 2003 و فروپاشي حكومت صدام، شيعيان عراق قدرت اصلي را در تعاملات سياسي- امنيتي اين كشور بر عهده گرفتند. اين واقعه، در كنار جنگ 33 روزه حزب اله لبنان و اسراييل (2006) كه باعث تبديل شدن حزب اله به يك بازيگر مهم و تاثيرگذار منطقه اي گرديد، به قوت گرفتن نقش و نفوذ ايران در تحولات منطقه خاورميانه به عنوان يك زير سيستم امنيتي- منطقه اي مهم منجر گرديد. اين روند باعث شد تا نخبگان سياسي- امنيتي محافظه كار اهل سنت منطقه، نسبت به افزايش قدرت و نفوذ شيعيان و به ويژه ايران و پيدايش يك «هلال شيعي» موثر در منطقه اظهار نگراني كنند؛ اما به نظر مي رسد در پشت طرح تهديد هلال شيعي، اهداف و سياست هاي ديگر نهفته باشد.
خاندان عترت (عليهم السلام) و پاسداشت حماسه غدير
غدير سند هويت و شناسنامه شيعه است؛ غدير خاستگاه ايمان و پايگاه نيك انديشان و جايگاه نيكوكرداران و اميدگاه حقوق جويان و وعده گاه عاشقان ولايت است. با حذف حماسه باشكوه غدير از زندگاني مسلمانان، تحريف بس بزرگي در تاريخ رخ داد و انحراف بس ژرفي در افكار و رفتار مسلمانان پديد آمد.
از اين رو پرچمدار غدير، پيوسته در تمام طول حياتش، با بازگويي آن، در هوشيار و بيدارسازي خواب رفتگان و در پديدارسازي فراگرد در يغماگران و كودتاچيان، هماره كوشيد و از تمام فرصت ها براي حق گويي بهره بهينه برد. ديگر ميراث بران غدير از دودمان عترت (عليهم السلام) نيز بر اين سيره علوي پاي فشردند و حقايق آن حماسه آسماني را به گونه اي گويا براي مردمان دوران خويش برشمردند كه اين نوشته كوتاه برآيندي است از تلاش ها و كوشش هاي آنان در اين عرصه بس مهم.
مهدويت، فرجام انديشي تاريخ و فلسفه تاريخ هگل
هر چند آينده نگري از ويژگي هاي انسان در طول تاريخ بوده و اديان و متفكران بسياري به اين موضوع پرداخته اند، اما نگاه واقع بينانه و برخوردار از پشتوانه فكري و عقلاني به پايان تاريخ بشري و تفسير و تحليل عالمانه از چگونگي پهلو گرفتن كشتي رها شده در اقيانوس تاريخ، هنوز جاي تحليل و نقادي بسيار دارد. در بين اديان، اسلام با طرح روشن و مستدل خود از پايان تاريخ بشري، دست كم در برهه اي از آن، كاملا موفق بوده است. اعتقاد به مهدويت در عالم تشيع، آينده بشر را در قالبي معقول، زيبا و اميدبخش طرح كرده است. فيلسوفان نيز با تكيه بر اصول عقلاني و دلايل مستدل فلسفي، كمابيش به اين موضوع پرداخته اند. هگل از زمره فيلسوفاني است كه علي رغم اطلاعات كم ايشان از باورهاي اسلامي در اين زمينه، بر مبناي مقولات فلسفي خود، همچون پديدارشناسي روح، آزادي و خودگشايندگي روح در تاريخ، ديالكتيك و عقلانيت تاريخ، به طور مستوفي به اين موضوع پرداخته و در صدد يافتن پاسخي عقلاني بر آن بر آمده است. نوشتار حاضر، با مروري اجمالي به اصول تفكرات فلسفي هگل، اين موضوع را از نگاه وي بررسي نموده است.
شيخ صدوق، معاني الاخبار و سبك مولف در نگارش آن
شخصيت هاي برجسته اي در ميان علماي شيعه وجود دارند كه تاثير بسزايي در احيا و انتقال علوم اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) به نسل هاي بعدي داشته اند؛ از اين ميان شيخ صدوق از ويژگي هاي خاصي برخوردار است. حدود سيصد تصنيف به صدوق نسبت داده شده است كه متاسفانه امروزه بيش از بيست و چند عنوان از اين آثار در دسترس ما نيست. يكي از برجسته ترين آثار ايشان، «معاني الاخبار» است كه در آن، احاديثي كه در تفسير معاني حروف و الفاظ است، آورده است. اهميت كتاب «معاني الاخبار» بدان جهت است كه آن، به منزله قاموسي در فهم معاني الفاظ و لطايف اخبار معصومين (عليهم السلام) مي باشد. شيخ صدوق در نگارش اين كتاب از برخي روش هاي ويژه استفاده كرده است كه از آن جمله مي توان به: اذعان صدوق به سوال كردن از معاني برخي احاديث از استادانش، بيان مكان و زمان استماع حديث، استناد به اقوال لغويين، استدلالات كلامي، ازاله تشكيك از برخي خطب نهج البلاغه و … اشاره كرد.
بررسي منشا پيدايش شيعه و تفاوت آن با مذاهب ديگر
تحقيق حاضر به بررسي منشا پيدايش شيعه و تفاوت آن با مذاهب ديگر مي پردازد كه مشتمل بر اين عناوين است: معناي شيعه از نظر لغت و اصطلاح و احاديث نبوي (صلي اله عليه و آله)، آغاز پيدايش شيعه- كه عده اي گفته اند در زمان حيات رسول خدا (صلي اله عليه و آله) بوده است و عده اي برعكس ابراز كرده اند كه بعد از حيات پيامبر (صلي اله عليه و آله) شيعه به وجود آمده است- و نيز درباره علل پيدايش مذاهب اسلامي و عوامل آن عبارتند از: تعصبات قبيله اي و گرايش هاي غربي، كج انديشي در فهم معارف كتاب و سنت، جلوگيري از تدوين احاديث پيامبر (صلي اله عليه و آله)، احبار يهود و راهبان مسيحي، برخورد با فرهنگ هاي بيگانه و اجتهاد در برابر نص و نيز در مورد عقايد كلامي- از نظر لغت و اصطلاح و زمان پيدايش كلام اماميه آمده است؛ و در آخر نتيجه و در ادامه، منابع و ماخذ به كار رفته در اين نوشتار آمده است.
بررسي تاريخي آيه مباهله و بازتاب هاي كلامي آن
آيه مباهله از جنجالي ترين آيات قرآن كريم است. سنت مباهله از ديرباز در بين اقوام سامي رواج داشته و افزون بر قرآن در كتاب هاي مقدس ديگر نيز به مواردي از آن اشاره شده است. مباهله مذكور در قرآن، به ماجراي گفتگو و مناظره مسيحيان «نجران» با پيامبر (صلي اله عليه و آله) اختصاص دارد كه سرانجام، به دليل امتناع مسيحيان از پذيرش دعوت پيامبر (صلي اله عليه و آله) طرفين توافق كردند دست به مباهله زنند و از خدا بخواهند راستگو را از دروغگو تمايز دهد. اين مباهله در ميانه راه به دليل امتناع مسيحيان متوقف شد و به انجام نرسيد؛ اما همراهي اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) با ايشان در اين حادثه، زمينه گسترده اي براي مجادلات كلامي بين فرق و مذاهب اسلامي پديد آورده است. بيشتر مفسران از اين آيه براي اثبات فضيلت اهل بيت (عليهم السلام) استفاده كرده اند و شيعه، علاوه بر آن، از اين آيه براي اثبات معتقدات ديگري چون عصمت و امامت بلافصل امام علي (عليه السلام) استفاده كرده است. در اين مقاله، به بررسي ديدگاه هاي كلامي پيرامون آيه مباهله پرداخته شده است. ابتدا واژه مباهله از نظر لغوي و اصطلاحي تعريف شده است، سپس ماجراي تاريخي مباهله پيامبر (صلي اله عليه و آله) با مسيحيان نجران از منابع تاريخي و اسباب نزول گزارش شده است. در بخش اصلي مقاله، به برداشت هاي كلامي از آيه مباهله در اثبات افضليت اهل بيت (عليهم السلام) و اولويت امام علي (عليه السلام) به خلافت، از نظر شيعه پرداخته شده و ديدگاه هاي رقيب نيز گزارش و بررسي شده است.
شيعه و اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله)
محبت و احترام به اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) و بسياري از فضايل آنان، مورد اتفاق شيعه و اهل تسنن است، ولي در معنا و مصاديق اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) اختلاف است. بيشتر اهل تسنن مطلق خويشان و همسران پيامبر (صلي اله عليه و آله) را اهل بيت آن حضرت مي دانند، ولي شيعه معتقد است: منظور از اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) در برخي آيات و بسياري از روايات، سيزده نفر از خويشان برجسته آن حضرت است و شامل همسران و ساير خويشان آن حضرت نمي شود. در اين مقاله با تحليل ادبي و لغت شناسانه، امكان ادبي اين معنا براي كلمه اهل بيت تبيين و ديدگاه شيعه با استناد به روايات اثبات مي شود.
مباني احوال شخصيه شيعيان افغانستان (ماده 131 قانون اساسي)
اجازه رعايت احوال شخصيه شيعيان، بر مبناي فقه شيعه، در نظام حقوقي افغانستان پديده اي نوپيداست كه با تدوين ماده 131 قانون اساسي سال 1382 وارد ادبيات حقوقي افغانستان شد. در نظر اول، ممكن است تفكيك احوال شخصيه شيعيان از قانون مدني افغانستان غيرقابل توجيه به نظر آيد؛ اما با مطالعه اوضاع و احوال شيعيان افغانستان در گذشته و حال، درمي يابيم چنين تفكيكي در چارچوب تساهل و تسامح حكومت با پيروان مذاهب ديگر- كه داراي احكام مذهبي خاص خود هستند- قابل تفسير است. اين كثرت گرايي حقوقي، هم مبتني بر باورهاي ديني است و هم مبتني بر انديشه هاي بشري. نوشتار حاضر با بهره گيري از رهيافت هاي جامعه شناختي حقوقي و فلسفه حقوق، مباني علمي و نظري اي براي استقلال قضايي شيعيان افغانستان در احوال شخصيه جسته و از سوي ديگر با نگاه درون ديني از منابع فقه غني اسلام، مباني استواري براي احوال شخصيه شيعيان فراهم آورده است. از ديد حقوق تطبيقي، استقلال شيعيان در احوال شخصيه و در پي آن، ورود فقه غني شيعه در سيستم حقوقي افغانستان، بر غناي علمي آن خواهد افزود. اين واقعيت در حقوق خانواده به خصوص مبحث نكاح و طلاق قانون مدني افغانستان كاملا ملموس است.
منافع ملي ايران و ژئوپليتيك نوين تشيع
امروزه، منافع ملي ايران با ژئوپليتيك نوين تشيع پيوند عميقي خورده است؛ به طوري كه ايران همواره مي خواهد در ميان شيعيان جهان به خصوص در عراق نقشي ايفا كند. تحولات اخير جهاني و منطقه اي، اين فرصت را براي ايران ايجاد كرده است؛ از اين رو، هدف از ارايه اين مقاله، بررسي و تحليل موقعيت ژئوپليتيك نوين شيعه و مشخص نمودن تهديدهاي منطقه اي، فرامنطقه اي و پيامدهاي آن در جهان كنوني به خصوص نقش آفريني ايران در اين رابطه مي باشد. فرض بر اين است كه در شرايط پيش آمده، ايران با توجه به موقعيت خاص مي تواند به قدرت منطقه اي برتر تبديل گردد.
معرفي يكي از مهم ترين آثار رجالي شيعه
شناخت منابع هر علمي در استفاده و برداشت هاي علمي از آن، يك ضرورت اساسي است. در حوزه دانش رجال با ده ها اثر گران سنگ و ذي قيمت رجالي روبرو هستيم كه هر كدام از آنها با سبك خاصي تدوين گشته است. شناخت ويژگي هاي اين منابع در شناخت هر چه بيشتر راويان، تحليل و ارزيابي اسناد روايات و حل معضلات و مشكلات آنها بسيار موثر خواهد بود. در ميان كتاب هاي رجالي، كتاب «معجم رجال الحديث» به عنوان يك اثر مهم و ماندگار در عرصه دانش رجال و شناخت راويان جايگاه ويژه اي دارد. مولف انديشمند و فقيه و اصولي آن- كه سال هاي متمادي به تدريس و تاليف در دور حوزه فقه و اصول اشتغال داشته است و با بهره گيري از احاديث معصومان (عليهم السلام) به استنباط احكام الهي مي پرداخت- در سال هاي پاياني عمر خويش، همراه با اندوخته هاي فراوان علمي به تاليف كتابي در موضوع علم رجال دست مي زند و اثري ماندگار در كارنامه علمي خويش ثبت مي نمايد. اين كتاب در مقايسه با ديگر كتب رجالي شيعه از ويژگي هاي برتري برخوردار است؛ بدان جهت، شناخت آن براي دانش پژوهان علوم ديني بهويژه براي علاقه مندان رشته رجال، يك ضرورت است.
نگرشي بر انسجام اسلامي از منظر امام علي (عليه السلام)
سيري گذرا در تاريخ اسلام نشان مي دهد كه هيچ عاملي به اندازه اتحاد و انسجام نتوانسته است موجبات قدرت، شوكت و پيشرفت ملت ها را رقم زند؛ از سوي ديگر اختلاف و تفرقه، بزرگ ترين عاملي به شمار رفته است كه پيوسته مانع اعطاي خير و رحمت الهي بر امم شده و خواهد شد؛ چنانچه امير مومنان علي (عليه السلام) مي فرمايد: «ان اله سبحانه لم يعط بفرقه خيرا ممن مضي و لا ممن بقي» (انعام: 65) (سيدرضي، [بي تا]،خطبه 176): خداوند سبحان به هيچ امتي- چه از گذشتگان و چه از آيندگان- به واسطه تفرقه و اختلاف، خيري اعطا ننموده و نخواهد كرد. از اين رو، اين مقاله سعي دارد موضوع وحدت اسلامي را از حيث علمي و عملي مورد بررسي قرار دهد؛ به طوري كه ابتدا به ضرورت ها و بايسته هاي وحدت از منظر علي بن ابي طالب (عليه السلام) مي پردازد و اهميت مساله را تبيين و تشريح مي نمايد تا با معرفت و شناخت بيشتر، راه را براي هدف خود هموارتر نمايد. سپس ضرورت انسجام اسلامي را از حيث عقلي مطرح مي نمايد و با ذكر يك مثال جامع، نشان مي دهد اتحاد، علاوه بر يك واجب و ضرورت نقلي، يك اصل و ضرورت عقلي نيز هست. آثار و تبعات اتحاد، بخش مهم ديگري است كه علي بن ابي طالب (عليه السلام) از طرق عقل، نقل و تجربه به تبيين آنها پرداخته است. در ادامه اين نوشتار به چالش ها و موانع فراروي اتحاد ديني اشاره شده است كه در دو بخشِ چالش ها و موانع بيروني و دروني، ضمن بيان مصاديق هر يك به اين موضوع مي پردازد. در پايان نيز يكي از راهكارهاي عملي انسجام- كه همان تدوين منشور وحدت اسلامي است- پيشنهاد و به عناصر كليدي آن پرداخته شده است.
ريشه هاي پيدايش و گسترش تشيع در مازندران
مازندران، سرزميني كهن از ايران زمين است كه در طول تاريخ، فرهنگ هاي مختلفي را تجربه كرده است؛ اما آنچه در اين سرزمين پايدار مانده، فرهنگ تشيع است كه در اين مختصر، ضمن بيان جغرافياي طبيعي، سياسي و انساني مازندران و گزارش رويارويي حاكمان طبرستان با حاكمان بني اميه و بني عباس، به برخي عوامل گرايش مردم به فرهنگ تشيع اشاره شده است؛ از جمله خستگي و دل آزردگي مردم از فرهنگ طبقاتي زردشتي؛ دل آزردگي و بي رغبتي مردم به فرهنگ حاكمان اهل سنت (امويان و عباسيان)؛ سفر تبليغي امام حسن مجتبي (عليه السلام) و مالك اشتر و برخي ديگر از اصحاب اميرالمومنين (عليه السلام) و علويان به طبرستان و….
اخلاص و راه هاي درمان آفت آن از نگاه امام خميني (رحمه اله) بزرگ ترين عالم تشيع در دوره معاصر
امام خميني (رحمه اله) از شخصيت هاي برجسته و داراي ابعاد گوناگون علمي و عملي است. نسل امروز بيشتر با شخصيت سياسي و فقهي وي آشناست و به نظر مي رسد نقش امام (رحمه اله) در بنيانگذاري و معماري انقلاب اسلامي، ساير ابعاد ايشان را تحت الشعاع قرار داده است؛ از اين رو ضرورت دارد ساير ابعاد اين ابرشخصيت قرن، براي نسل جوان و نوجوان تبيين گردد؛ به ويژه بعد اخلاق شناسي و عرفان امام (رحمه اله) كه زيربناي ساير فعاليت هاي علمي و عملي ايشان بوده است. در اين مقاله سعي شده است آفت اخلاص و نقطه نظرات امام (رحمه اله) در مورد پيدايش، عوامل، آثار و راه هاي درمان آن را مورد بحث قرار دهيم.
شيخ مفيد و تاريخ نگاري او در كتاب الارشاد با توجه به برخي مباني كلامي و اصولي او
شيخ مفيد از بزرگ ترين متكلمان اماميه در نيمه دوم قرن چهارم و اوايل قرن پنجم است كه مهم ترين نقش را در تثبيت عقايد كلامي اين مكتب دارد. او داراي كتب تاريخي متعددي است كه از آن جمله مي توان به «الارشاد» اشاره كرد. اين كتاب كه درصدد بيان اجمالي زندگاني ائمه دوازده گانه همراه با فضايل و مناقب آنهاست، بيشترين تاثير را از عقايد كلامي شيخ (رحمه اله) گرفته است. علي رغم اهميت فراوان اين كتاب در مسير تاريخ نگاري شيعي، تاكنون نقد و بررسي جامعي به صورت روشمند درباره محتوا، منابع و اسناد آن صورت نگرفته است و دقت در مطالب و اسناد و منابع كتاب، اين نكته را تاييد مي كند كه اين اثر همانند ديگر آثار روايي اماميه از دايره نقدناپذيري خارج شده است و از جهت سند و محتوا قابل نقد مي باشد. به نظر مي رسد گام نخست در نقد و بررسي تاريخ نگاري اين كتاب در گرو شناخت برخي از مباني كلامي همچنين آشنايي با مبناي اصولي او مي باشد و با توجه به اين دو مولفه درمي يابيم كه تاريخ نگاري شيخ در «الارشاد» كاملا منطبق با مباني كلامي او مي باشد و به تعبير ديگر، نوعي تقدم كلام بر تاريخ را در اين اثر مشاهده مي كنيم.