نقش قبيله نخع در تاريخ اسلام در قرن نخست هجري
يکي از روش هاي درک علل وقوع و سرانجام حوادث اثرگذار قرن اول هجري، شناخت نقش روابط قبيله اي حاکم بر مناطق شهري و فضاهاي عقيدتي و سياسي است. از اين ميان مي توان براي نمونه قبيله «نخع» را که شاخه اي از قبيله مشهور مذحج و يماني است، مورد بررسي قرار داد. اين قبيله به دليل آشنايي با اسلام در زمان حيات نبوي به واسطه امام علي (ع) و سکونت در عراق و مشارکت در حوادثي که به نوعي با تاريخ تشيع مربوط مي شود، مبحث اين مقال است.
همچنين اين مقاله پژوهشي است در جهت تبيين و توصيف اخبار تاريخي و روايي، با تمرکز بر حوادث اثرگذار در تاريخ اسلام و تشيع در قرن نخست هجري که قبيله نخع در آن حضور فعال و بارزي داشته است.
بررسي و تحليل تعامل فکري سياسي شيعه اماميه با اشاعره در بغداد در دوره آل بويه (سده هاي چهارم و پنجم هجري)
بغداد در دوره آل بويه شاهد تعامل در مفهوم همگرايي و واگرايي (تقابل) اماميه با فرقه هاي مختلف از جمله اشاعره بود.
تعامل فکري سياسي مطرح در اين مقاله، در مباحث همکاري با سلطان جائر، تقيه، خروج عليه حاکم مسلمان، جنگ با مسلمانان و جهاد مي باشد.
فرقه اشاعره در تعامل فکري سياسي توانست جريان امور را به تدريج به سوي خود جذب کند. اين تحول پيامدهايي داشت که مهم ترين آنها عبارت بود از: چالش فراروي فلسفه، رکورد اجتهاد، پشتيباني نظري از خلافت، چالش جدي عقلگرايان، غرور در جايگاه مذهبي و تضعيف حنابله. تفاوت اماميه و اشاعره در تعامل فکري سياسي در مباحثي مثل دولت و حکومت، پيروي يا عدم پيروي از عقل و انفتاح يا انسداد باب اجتهاد است.
تقابل اماميه و اشاعره پيامدهايي همچون تضعيف آل بويه، اقتداريابي خلافت، زمينه سازي براي جايگزيني حنابله، همراه نمودن خلافت با انديشه هاي اشعري به دنبال داشت.
اهميت و جايگاه دانش رجال نزد شيعه
براي شناخت راويان حديث، علمي به نام علم رجال سامان يافته که متکفل تبيين حالات و صفات راويان است.
نقش و جايگاه واقعي علم رجال در صورتي آشکار مي گردد که بدانيم احاديث در طول عمر پرفراز و نشيب خود با پديده هايي مانند وضع و تدليس، تصحيف و تحريف، خطا و نسيان راويان و … روبرو بوده است و از مهم ترين دغدغه هاي محدثان و فقيهان، احراز صدور روايات از معصوم (ع) بوده است؛ لذا يکي از اساسي ترين و منطقي ترين شيوه ها براي مقابله با پديده هاي فوق، آشنايي با دانش رجال و مباني و قواعد آن است.
بسياري از عالمان و فقيهان، فراگيري اين علم را بر دانش پژوهان علوم اسلامي، ضرورتي اجتناب ناپذير دانستند؛ گرچه گروه اندکي به نام «اخباريون» تلاش کردند از جايگاه واقعي اين علم بکاهند و فراگيري آن را به بهانه صحت تمام روايات کتب حديثي به ويژه کتب اربعه حديثي شيعه، بيهوده و اتلاف وقت قلمداد نمايند، ولي به جهت عدم استواري دلايل شان، اين تفکر نتوانست چندان دوام بياورد و علم رجال با تلاش علمي عالمان بزرگ در کنار علوم ديگر اسلامي مسير کمال را در دنبال کرده است.
نظام جنسيت در گفتمان حديثي تشيع
اين مقاله به دنبال توصيف و بازنمايي نظام جنسيت (سکسواليته) شيعي است و براي اين منظور از رويکرد ميشل فوکو در کتاب تاريخ جنسيت بهره گرفته و آن را در بستر متون مقدس شيعي به کار برده است. از نظر نويسنده، نظام جنسيت را مي توان يک مفهوم ديني تلقي کرد و آن را نظامي گفتماني دانست که در يک بستر زيست- فرهنگ مطرح شده است. براي اين تحليل، قرآن کريم (همراه با تفاسير ائمه معصومين (ع) و علماي شيعي) و کتاب النکاح وسايل الشيعه به عنوان مبناي کار تعيين شدند و از ديگر کتب حديثي براي تکميل دامنه نمونه هاي تحقيق استفاده شد. نتايج اين تحقيق، چنين نشان مي دهد: 1. نظام جنسيت شيعه، اهميتي بلامنازع در آيين شيعه دارد؛ 2. نگاه مثبت شيعه به روابط جنسي، زمينه آشکاري در تشويق اين نوع ارتباط غيرکلامي و روش هاي آن پديد آورده است؛ 3. در بينش شيعي، تولد انسان نشانه اي از حکمت و قدرت پروردگار است؛ 4. مذهب شيعه در متون مقدس خود به تعريف الگوها و مرزهاي نظام جنسيت پرداخته و استراتژي هاي گوناگوني را براي محافظت از هر کدام تعيين نموده است.
بررسي سير نگارش احاديث شيعه
در اين مقاله اهميت نگارش حديث از نظر اسلام مورد بررسي قرار مي گيرد و رواياتي از پيامبر (ص) و ائمه (ع) در تشويق اصحاب خود به نوشتن نقل مي گردد. آن گاه شيوه عملي شيعيان در عصر معصومين (ع) در مورد نوشتن احاديث مطرح و بيان مي شود که روايات در همان عصر توسط شيعيان ثبت و ضبط گرديده است.
«عاشورا» در برخي کتاب هاي مرجع انگليسي
زبان انگليسي به سبب بين المللي بودن و دارا بودن کتاب هاي مرجع و مورد اعتماد علمي، از موقعيتي ممتاز و منحصر به فرد برخوردار است. در اين مقاله سعي شده به بررسي مدخل «عاشورا» در شماري از کتاب هاي مرجع انگليسي پرداخته شود. دستاورد کلي اين پژوهش نشان مي دهد مفهوم «عاشورا» بيشتر از زاويه ديد اهل سنت و به عنوان روز «روزه مستحبي» معرفي شده است و تنها برخي از اين منابع، روز «عاشورا» را با تکيه بر نقطه نظر و ديدگاه شيعه تعريف کرده اند.
مبارزه پيامبر (ص) با آداب و رسوم خرافي
در اين نوشتار مساله خرافه و نقش پيامبر اعظم (ص) در خرافه زادايي مورد بحث قرار گرفته است.
با توجه به گستردگي دامنه خرافات، به طور کلي مي توان خرافات عصر جاهلي را در سه فصل اعتقادي، احکام، شرايع ديني و عادات و آداب اجتماعي دسته بندي کرد. از آنجا که طرح تمامي اقسام خرافه در اين نوشتار نمي گنجد، تنها نمونه هايي از خرافات مربوط به عادات اجتماعي به بحث گذارده شده است. فال نيک و بد، آويختن اشياي جادويي براي دفع چشم زخم، خوش يمني و بديمني روزها، عطسه زدن و آتش افروزي براي بارش باران، از مهم ترين جلوه هاي آداب و رسوم خرافي است که تعداد قابل توجهي از افراد جامعه جاهلي بدان پاينده بود، بعضا امروزه نيز بدان اعتقاد دارند. شيوه برخورد آن حضرت با اين قبيل خرافات و رهنمودهايي که در اين باره ارايه فرموده است، در جهت اصلاح افکار و انديشه ها بسيار موثر است.
جايگاه عقل و تعقل در مباني تفکر شيعه
انسان از نعمت بزرگي به نام نيروي عقل و انديشه برخوردار است که اين موهبت، او را از ساير موجودات ممتاز نموده است.
در مقايسه با ساير اديان، اسلام بيشترين اهميت و ارزش را براي عقل و انديشه قائل شده است و عقل و شرع را مکمل هم و رابطه آنها را دو سويه و هماهنگ مي داند. فراخواني قرآن مجيد به تعقل و انديشيدن استدلالي و منطقي از موضوعاتي است که در بسياري از از آيات الهي با گونه هاي متفاوتي به صراحت بيان شده است، به شکل که هيچ تاويلي را نمي پذيرد؛ از اين رو در احاديث معصومين (ع) توجه خاصي به اين مساله شده است؛ بنابراين در ديدگاه عالمان بزرگ شيعه، انديشه عقلاني و برهاني جايگاه بسيار والايي دارد و منابع شيعه در اين زمينه گوياي جايگاه جايگاه ويژه عقل در مباني تفکري آنان است.
بررسي تاريخ حوزه علميه «حله»
شهر حله يکي از شهرهاي عراق (ارض سواد) است. اين شهر در تاريخ پرفراز و نشيب شيعه، داراي جايگاهي ويژه است، شهري که به مدت سه قرن مکزيک دانش ها شيعي را عهده دار بوده است؛ شهري که بزرگران تاثيرگذار در عرصه فقه، اصول و کلام شيعي همچون ابن ادريس و محقق کرکي و علامه حلي در آن ظهور کرده اند و به رشد و کمال نايل شده است، از آنجا جهان تشيع را رهبري کرده اند. روزگاري در اين سرزمين، حوزه علميه پررونقي بر پا بود که مرکزيت حوزه هاي شيعي را عهده دار بوده است، اما با تاسف فراوان، اطلاعات کمي از اين مدرسه بزرگ شيعي در دسترس است. در اين مجال، در صدد ارايه بررسي هر چند ناقص از فراز و فرود اين حوزه بزرگ هستيم.
غدير از منظر عالمان اهل سنت
يکي از حوادث مهم و بزرگ تاريخ اسلام، حادثه غدير است. اين حادثه بزرگ که در اواخر عمر پيامبر اکرم (ص)، رخ داده است، منشا بسياري از حوادث، تحولات، گرايش هاف فرهنگ ها، عقايد و ايده ها گرديد. در طول 1400 سال گذشته، محققان و انديشه مندان بسياري، به پژوهش و تجزيه و تحليل و بررسي اين واقعه تاريخي پرداخته اند، پايه همه اين بررسي ها بر فرض صحت و تحقق حادثه غدير استوار است. آيا حادثه غدير ساخته و پرداخته شيعيان است؟ آيا حادثه غدير در گفتار ديگران آمده است؟ و ده ها سوال ديگر.
در اين گفتار مختصر، يه يکي از اين جوانب، يعني غدير از منظر عالمان و منابع اهل سنت پرداخته مي شود.
بررسي آيه «الرجال قوامون علي النساء» با رويکرد به تفاسير شيعي
دين مقدس اسلام که خاتم الاديان است، با توجه به نوع نگاه و رويکردي فکري و عملي آن به زندگي دنيوي و اخروي بشر، رژيم حقوقي خود، از جمله جايگاه حقوقي زن و مرد را در عرصه هاي مختلف، با يک نگاه عادلانه، فرارمزي و فرامادي و فرازماني تنظيم نموده و در نصوص قرآن، سنت را به صورت يک دستورالعمل الزامي در معرض ديد جهانيان قرار داده است. مقاله حاضر، آيه «الرجال قوامون …» را – که يکي از ده ها آيه اي است که نظام حقوقي زن و مرد را در نهاد خانواده و گستره جامعه مطرح مي نمايد – با بهره گيري از آراي ارجمند پژوهشگران فريقين در حوزه هاي تفسير، حديث فقه، تاريخ و حقوق اسلام مورد بحث و بررسي دقيق قرار داده و دستاورد و نتايج حاصله را در اختيار خوانندگان گرامي قرار مي دهد.
بررسي تاريخ تطور و اصول عقايد شيعيان بهره داوودي
فرقه بهره داوودي يکي از مذاهب منشعب از تشيع است که در سطح جهان چند ميليون نفر پيرو دارد. اساس اين فرقه بر انتخاب داوطلبانه آن قرار گرفته است، لذا افراد هر يک از جوامع بهره، آزادانه اين مذهب را پذيرفته اند و در قبول و يا رد آن آزاداند.
در اين قاله علاوه بر بررسي کلي تاريخ اين فرقه، برخي از اصول اعتقادي و آداب و رسوم شيعيان بهره داوودي به طور مختصر مورد بررسي قرار گرفته، تصويري کلي از وضعيت ديني اين مذهب ترسيم شده است.
سير تاريخي شعر شيعه در حماسه عاشورا (حسين بن علي عليه السلام در آينه شعر)
در آغاز به اين سوال كه چرا قديمي ترين مرثيه فارسي در قرن چهارم به امام حسين (عليه السلام) اختصاص يافته است، پاسخ گفته شده و عواملي را كه باعث شده اند از زمان زندگاني و شهادت حضرت سيدالشهدا (عليه السلام) تا قرن چهارم اثري به دست ما نرسد، بيان داشته ايم؛ سپس مشكلات شيعيان و پيدايش زمينه هاي مناسب و تحولات سياسي شيعيان را در اين قرن، بررسي نموده ايم و دريافته ايم قديمي ترين مرثيه فارسي در رثاي حسين بن علي (عليه السلام) از كسايي مروزي (قرن چهارم) بوده است. در بخش دوم، شعر شاعران از آغاز تاكنون آمده كه اولين شاعر حسيني، كسايي مروزي در قرن چهارم بوده، سپس ناصر خسرو و سنايي و قوامي و انوري و ظهير و همين طور تا پايان قرن سيزدهم بيش از 72 شاعر كه در رثاي ابي عبداله (عليه السلام) شعري سروده اند، ذكر شده و تاثير فرهنگ عاشورا بر اشعارشان به خوبي پيداست. رشد و شكوفايي و غناي ادبيات فارسي دست كم در بخش مرثيه سرايي، مديون تاثير فرهنگ عاشورا مي باشد و اين مهم در اشعار شعرا محسوس و آشكار مي باشد.
ارزيابي حديث «نحن معاشر الانبيا لانورث»
ماجراي فدك و محروم شدن اهل بيت (عليهم السلام) از آن، از ابعاد مختلفي قابل بررسي است. از جمله اين ابعاد، حديث «نحن معاشر الانبيا لانورث» مي باشد كه براي توجيه شرعي اقدام كنندگان به مصادره فدك و توسط آنان، مطرح گرديده است؛ اما اين حديث از نظر سند چه كيفيتي دارد؟ و از نظر معيارهاي نقد حديث و شناخت حديث صحيح از غير آن، در چه وضعيتي قرار دارد؟ آيا دلايل و قراين بر صحت آن دلالت دارند يا بر خلاف آن مي باشند؟
مقاله حاضر، به روشي كتابخانه اي و با اتكا بر ماخذ اهل سنت، به ارزيابي و نقد مضمون حديث مذكور پرداخته است تا نشان دهد اين حديث با قراين و شواهد جعل و وضع بسياري همراه بوده است و بايد آن را از جمله احاديث موضوع شمرد. اميد است اين مقاله در اثبات اين امر موفق شده باشد.