گزارشی از کتاب اثبات ولايت
امامت الهی مقام و منزلتی والاست که از سوی خداوند سبحان به برخی از انبیا و بندگان برگزیده عطا شده است. به همین دلیل از نظر شیعه، امامت، پیوندی ناگسستنی با توحید دارد؛ به این معنا که انسان با نظر به حقیقت خود و با توجه به فقر ذاتیاش می یابد که آفریننده و قیّومی دارد و عبدی مملوک است. همچنین به نور عقل می یابد که بنده در برابر آفریدگارش شأنی جز بندگی و اطاعت محض ندارد و در مقابل نباید از احدی غیر مالک خویش یا کسی که مالکش تعیین کرده فرمان بَرَد؛ به این ترتیب «توحید در ولایت» تحقق می یابد.
بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو ز
مفهوم امامت بر پایه قرآن و روایات، مقام وجوب اطاعت و دارا شدن حق امر و نهی است. برخی عالمان و مفسران شیعه با تأکید بر بعد تشریعی امامت، معنای آن را افتراض طاعت دانستهاند و در مقابل شماری از اندیشمندان بعد تکوینی امامت را برجسته کرده و معنای آن را نوعی تصرف تکوینی در قلوب بندگان خدا و هدایت و ایصال آنان به مطلوب شمردهاند. نگارنده با بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو اندیشمند معاصر ـ یعنی آیةالله جعفر سبحانی به عنوان نماینده دیدگاه نخست و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به عنوان نماینده دیدگاه دوم ـ چنین نتیجه گرفته است که دیدگاه آیةالله سبحانی با ظواهرـ و بلکه با نصوص ـ قرآن و روایات سازگارتر است.
امام شناسی در محضر حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام
در این گفتار، مطالبی از امام رضا علیه السلام تحلیل می‌شود در این زمینه که: امامت منصبی الهی است و اختلاف مردم درباره جایگاه آن، ناشی از جهلی است که به اندیشه بشری متکی است. خداوند با انتصاب امام در غدیر خم دین کاملی را به مردم عرضه کرد. شأن امام واجب الاطاعة بودن است که مستلزم عصمت می‌باشد و مردم قدرت تشخیص و شناخت فرد معصوم را ندارند. مقام امامت حضرت ابراهیم بعد از نبوت ایشان برتری مقام امامت به عنوان جانشینی خداوند در زمین را نشان می‌دهد. امام در امور دینی و دنیایی مردم نقش هدایت‌گری دارد و همچون خورشید نورانی، سرچشمه هدایت و نجات‌بخشی از تباهی و گمراهی است. امام، امین و حجت خدا بر خلق، خلیفه در بلاد، دعوت کننده به سوی خدا، معصوم، خزانه دار علم الهی، و با حلم و بردباری مایه انسجام دین و عزت مسلمین است. مهمترین عامل مخالفت با امامت الهی، حسادت و فریب شیطان معرفی شده که عاقبت آن، آتش دوزخ خواهد بود.
نبوّت از ديدگاه ميرزا مهدى اصفهانى
پاسخ آية‌الله ميرزا مهدى اصفهانى به اين پرسش كه «شناخت پيامبر چگونه و از چه راهى محقّق مى‌شود»، در اين گفتار بررسى شده است. محوريّت عبوديّت و تذكّر به نور عقل و اثاره عقول بشر، سبب مى‌شود كه شناخت پيامبر، فطرى باشد. در اين ميان، نقش معجزه و كاركرد آن نيز بررسى شده است.
عصمت خاتم پيامبران در نگاه برخى از مفسّران
براساس آيات و روايات، عصمت پيامبران و محبّت‌هاى الهى از ضرورت‌هاى هدايت است. برخى از مفسّران، ذيل آيه (سَنُقْرِئُکَ فَلاَ تَنْسَى) مطالبى را ذكر كرده‌اند كه با عصمت پيامبر 9 منافات دارد ازجمله نگرانى پيامبر از فراموش كردن وحى و نگرانى و اضطراب ايشان در زمان آغاز بعثت.
با توجّه به مفهوم و حقيقت وحى براساس آيات قرآن و اعطاى معرفت و هدايت به واسطه روح قدسى از طرف خداوند، پيامبران در دريافت و ابلاغ وحى، از هرگونه خطا و لغزش و ترديد مصون مى‌باشند.
برخى از مفسّران، پيامبر 9 را در دريافت وحى و در ابلاغ وحى از القاى شيطان در امان نمى‌دانند و افسانه غرانيق كه طبرى مطرح كرده است، براساس همين اعتقاد به لغزش در ابلاغ وحى است.
آيت‌الله ملكى ميانجى در تفسير مناهج البيان، پس از نقل و نقد برخى از اقوال مفسّران ذيل آيه، تفسير صحيح آيه را بيان مى‌كند.
عالم ذرّ
ر پايه متون معتبر دينى، انسان پيش از گام نهادن در دنيا عوالمى را پشت سر گذاشته است. وجود انسان در دو عالم ارواح و ذرّ به روشنى در روايات اهل‌بيت : بيان شده است. اين عوالم از نظر انسان‌شناسى و معرفت‌شناسى اهمّيّت فوق‌العاده‌اى دارند؛ زيرا به تصريح قرآن كريم و روايات معتبر معصومان : خداى تعالى در عوالم پيشين، انسان‌ها را مورد تفضل قرار داده و معرفت خويش را به آنها عطا فرموده است. بنابراين انسان‌ها به هنگام قدم نهادن به اين دنيا از معرفت خداوند برخوردارند. لذا خداوند از آنها مى‌خواهد كه به آن معرفت اقرار آورند، و نام اين عمل را «ايمان» نهاده، چنان‌كه سرپوش نهادن بر اين معرفت را «كفر» ناميده است.
مروری بر مقاله «ساز و کار خداوند»
نگارنده در اين گفتار، مقاله «ساز و كار خداوند در معرفت‌بخشي» نوشته دكتر محمّدرضا ارشادي‌نيا (در سفينه شماره 23) را نقد مي‌كند كه خود در پاسخ گفتار آقاي بياباني اسكويي است.
به گفته نگارنده، ناقد (ارشادي‌نيا) ميان مباحث نويسنده قبلي (بياباني) خلط كرده است.وي در اين گفتار، درباره جبر واختيار، معرفه‌الله و فطري بودن آن، تأثير علل در بهره‌مندي از معرفت و سخنان ناقد در اين موارد، توضيح مي‌دهد و بر مطالبي از نويسنده قبلي تأكيد مي‌كند.
اعجازو تحدّی قرآن از نظر آیت الله اصفهانی
اعجاز يعنى به عجز درآوردن و عاجز كردن. وجوه اعجاز و تحدّى قرآن از مباحثى است كه همواره مورد بحث متكلّمان بوده و آراء و نظرات گوناگونى در اين رابطه، مطرح شده است. با توجّه به نظريّات مختلف در باب وجه اعجاز قرآن از سوى عالمان و متكلّمان مسلمان، چون شيخ طبرسى، سيّد مرتضى، قطب راوندى، امين‌الاسلام طبرسى، علّا مه مجلسى و آيت الله خويى و…
اقوال در وجه اعجاز قرآن به دو بخش 1. فصاحت و بلاغت (جنبه هاى ادبى) و 2. محتوا (علوم و معارف) تقسيم بندى شده است. ميرزا مهدى اصفهانى مهمترين وجه اعجاز قرآن را علوم و معارف جديد الاهى و كلام الله بودن آن مي‌داند. وى در رساله «إعجاز كلام الله المجيد» با ذكر شواهدى، به تبيين مدّعاى خويش مىپردازد و معتقد است كه وجه اعجاز قرآن را در خود قرآن و كلام حاملان علوم آن بايد جستجو كرد. در اين پژوهش، با استناد به اين اثر، به بررسى ادلّه مرحوم ميرزاى اصفهانى در مورد وجه اعجاز قرآن، شامل: عموميّت و شمول اعجاز قرآن در همه اعصار، طعن كافران به علوم و معارف قرآن، كلام الله بودن قرآن، احسن الحديث بودن قرآن
در هدايت، حكمت، معرفت خدا، اثاره عقول با تأكيد بر احاديث و روايات معصومين :پرداخته شده است. اعجاز قرآن با رسالت خاتم‌الانبياء تناسب دارد و هدف از بعثت ايشان، رساندن بندگان خدا به وجدان كردن خدا، تزكيه، تكميل عقول و تذكّر به علوّ و قدس خداست. در اين مقاله، همچنين انگيزه انحصار وجه اعجاز قرآن در فصاحت و بلاغت، بررسى و راه برون رفت از آن، مراجعه به اهل بيت: و تدبّر در قرآن بيان شده است.
نمایه احادیث علم امام در کتاب الحجه اصول کافی
مرحوم كلينى علم الاهى امام معصوم (ع) را در كتاب الحجّه، در ذيل 93 باب و 348 حديث آورده است. اين احاديث، مستقيم يا غيرمستقيم، به علم امام (ع)، حجّيّت، عصمت و واجب‌الطاعه بودن امام (ع) اشاره دارند. حجّيّت امام (ع) در قول و فعل، رافع مشكلات و اختلافات است كه همان نور علم است.
توفيق و تسديد الاهى در عصمت، نقش خاصّى دارد كه از طريق افاضه علم است و عصمت بدون علم ممكن نيست و چون امام واجب الطاعه است، پس لازم است ريشه و اساس علم نزد او باشد. احاديثي كه به نحوى، بر علم الاهى امام دلالت دارند، در قالب جدول، شامل 364 رديف، محتواى حديث، نحوه دلالت و نشانى حديث (شماره باب، صفحه، شماره حديث) ارائه شده است. دلالت حديث بر علم امام (ع) با علائم اختصارى: الف: احاديث مستقيم، ب: اشاره به علم امام (ع) ج: احاديث غيرمستقيم، ج/:1 حجيت امام (ع)، ج/:2 عصمت امام (ع)، ج/:3 وجوب اطاعت امام (ع) ابواب 93 گانه در موضوع علم امام (ع) به ترتيب شماره باب، عنوان و تعداد احاديث مربوط، ارائه شده است. مدخلهاى اصلى اين نمايه عبارت‌اند از: ويژگيهاى امام (ع) به طور كلّى، ويژگيهاى امام (ع) از ديدگاه علم، ويژگيهاى علم امام (ع) در پيوند با امامت او، ويژگيهاى علم امام (ع) به طور كلّى، منابع علم امام (ع) و حيطه علم الاهى امام (ع).
دلالت حديث منزلت بر مقام فرض الطاعه
حديث منزلت، از احاديث متواتر است كه در كتب معتبر روايى شيعه و عامّه نقل شده است. نويسنده در اين مقاله، ابتدا مضمون برخى از احاديث شيعه را در ذكر كرده كه منزلت اميرالمؤمنين على7نزد پيامبر6را همانند هارون نزد موسى8مي‌داند و در ادامه، به ارتباط آن با مقام فرض الطاعه امام7مىپردازد.
نويسنده خلافت را به عنوان يكى از شؤون منزلت برشمرده و معناى خليفه را به لحاظ لغت و روايات اهل بيت:بررسى كرده، به توضيح مقام خلافةالله پرداخته و پيامبر6را با توجّه به تفويض مولويّت و مقام امر و نهى، خليفهى خدا برشمرده است. آنگاه بر همين اساس، خليفهى پيامبر اكرم6را خليفهى خدا مي‌داند كه داراى مقام فرض الطاعه و مقام امر و نهى است. دلالت حديث منزلت بر معناى فرض الطاعه، معناى امامت و معناى لازمهى امامت از ديدگاه علماى شيعه نيز بررسى شده است.
امام‌‌شناسی در محضر حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام
در این گفتار، مطالبی از امام رضا علیه‌السلام تحلیل می‌شود در این زمینه که: امامت منصبی الهی است و اختلاف مردم درباره جایگاه آن، ناشی از جهلی است که به اندیشه بشری متکی است. خداوند با انتصاب امام در غدیر خم دین کاملی را به مردم عرضه کرد. شأن امام واجب الاطاعة بودن است که مستلزم عصمت می‌باشد و مردم قدرت تشخیص و شناخت فرد معصوم را ندارند. مقام امامت حضرت ابراهیم بعد از نبوت ایشان برتری مقام امامت به‌عنوان جانشینی خداوند در زمین را نشان می‌دهد. امام در امور دینی و دنیایی مردم نقش هدایت‌گری دارد و همچون خورشید نورانی، سرچشمه هدایت و نجات‌بخشی از تباهی و گمراهی است. امام، امین و حجت خدا بر خلق، خلیفه در بلاد، دعوت‌کننده به‌سوی خدا، معصوم، خزانه‌دار علم الهی، و با حلم و بردباری مایه انسجام دین و عزت مسلمین است. مهمترین عامل مخالفت با امامت الهی، حسادت و فریب شیطان معرفی‌شده که عاقبت آن، آتش دوزخ خواهد بود.