نقش فاطمیان در گسترش علوم نقلی
مقاله حاضر، در صدد بررسی میراث مکتوب شیعیان فاطمیِ مصر در باب علوم نقلی است. «نقل»، یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های ترویج علوم دینی و وحیانی است؛ زیرا به مدد آن میتوان آموزههای الهی را به بندگان خدا منتقل ساخت. شاید راز توجه ادیان، فِرَق و مذاهب آسمانی به دانش‌های نقلی در فعالیت‌های تبلیغی و آموزشی خود، همین نکته باشد. فاطمیان اسماعیلی‌مذهب، از این قاعده مستثنا نبودند و در شاخه‌های متنوعی همچون: فقه، تفسیر، تاریخ، شعر، ادبیات و دیگر علوم نقلی فعالیت داشتند. اگرچه دستاوردهای مکتوب فاطمیان در این زمینه اندک است و به‌عنوان مثال، در مباحث فقهی نوآوری چشمگیری نداشتند و در علم قرائت و تفسیر به دلیل رویکرد عقل‌گرایی و باطنی، تألیفات چندانی از خود به یادگار نگذاشتند، اما توجه ویژة آن‌ها به علوم نقلی، چه با هدف حفظ موجودیت سیاسی خویش و چه با انگیزه ترویج فرقه اسماعیلیه، شایسته بازخوانی است. این نوشتار که به همین منظور سامان یافته، نشان می‌دهد که فاطمیان توانستند با ترسیم ساختار مناسب و کمک‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، علوم نقلی را به بهترین شکل ترویج نمایند.
شهرستانی و ملل و نحل
ابوالفتح محمدبن ابوالقاسم عبدالکریم بن ابوبکراحمد شهرستانی متَکلّم شافعی اشعری فقیه اصولی، فیلسوف وملقب به افضل، حجة الحق وتاج الدین، ازاندیشمندان بزرگ تاریخ علوم درایران است که بیشتر به سبب نگارش کتاب ملَلونحل(آیین هاوکیش ها) شهرت دارد .ملل و نحل مروری جامع ومفصل برادیان، فِرق، مذاهب، مکاتب ونحله های فلسفی گوناگون است.
این مقاله سعی دارد تا شهرستانی وملل ونحل اورامعرفی کرده و برخی ادعاهای آن درباره تشیع واسماعیلیه رامورد بررسی قرار دهد.
وزارت بدر الجمالى
مستنصر (خلافت 427 – 487ق) یکى از معروفترین خلفاى فاطمى مصر است که مدت زیادى بر مسند قدرت بود. دوران او با اینکه فراز و نشیبهاى زیادى داشت؛ اما یکى از مهم‌ترین و حساسترین دورههاى تاریخ دولت اسماعیلى مذهبِ مصر به شمار مىرود. هنگامى که حکومت اسماعیلى مصر، در سراشیب سقوط قرار گرفت و خطرات داخلى و خارجى آن را تهدید مىکرد، وزارت به شخصى به نام بدر الجمالى (وزارت 466 – 487ق) سپرده شد و او توانست مشکلات را یکى پس از دیگرى پشت سر بگذارد.
در این پژوهش، اقدامات سیاسى، اجتماعى و عمرانى بدر و اوضاع بحران زدهى مصر، همزمان با به قدرت رسیدن او، مورد بررسى قرار خواهد گرفت.
رسمى شدن کیش اسماعیلیه و تأثیرات آن در مصر عصر فاطمى
فتح مصر در سال 358 قمرى به رهبرى المعزلدین اللَّه چهارمین امام خلیفه فاطمى و با همت و تلاش جوهر صقلى سردار وفادار وى به بار نشست. به دنبال انتقال مرکز خلافت فاطمیان از مغرب به مصر و تأسیس نهادهاى علمى و مذهبى جهت ترویج کیش اسماعیلیه این مذهب در مصر رسمیت یافت و مدت 209 سال سایههاى اقتدار سیاسى و مذهبى خلافت فاطمیان بر مصر و مناطق تحت سلطه گسترانیده شد.
دیرپایى و استمرار خلافت فاطمیان و تثبیت ارکان قدرت سیاسى و نظامى ایشان که ارتباط تنگاتنگى با رسمیت یافتن مذهب اسماعیلیه داشته است، این سوال اساسى را پیش مىآورد که رسمیت یافتن کیش اسماعیلیه چه تأثیرى بر ساختار قدرت خلافت فاطمیان داشته است؟
در این مقاله تلاش شده است که در دو حوزه نظر و عمل ضمن پرداختن به تأثیرات سیاسى و اجتماعى و فرهنگى مذهب اسماعیلیه، نتایج و پیامدهاى رسمى شدن این کیش در مصر بررسى گردد.
اخوان المسلمین – دایره المعارف اسلام چاپ ترکیه
اخوان المسلمین نام جریانی است که بر اساس مقابله با استعمار و اجرای دستورات اسلام در سال 1928م در مصر توسط شخصی به نام حسن البنا تشکیل شد. این جریان در طول دوران خود فراز و نشیب های فراوانی داشته و در مسائلی هم اشتباهاتی را مرتکب شده است. اخوان المسلمین در خارج از مصر هم در کشورهایی چون سودانٰ، سوریه، فلسطین،اردن و… گسترش یافته است. در مقاله حاضر به نحوه تشکیل این جریان و اهداف آن و گسترش آن در جهان اسلام اشاراتی می شود.