مروری بر احادیث معرف خدا (3)
نويسنده در اين گفتار، نظرات برخى از عالمان بزرگ شيعه را در باب احاديث معرفة الله، نقل و نقد و بررسى می كند: سيد حسن حسينى لواسانى، شيخ مجتبى قزوينى، مرتضى مطهرى، سيد محمد حسين طباطبايى، سيد هاشم حسينى تهرانى، شيخ على نمازى شاهرودى، ميرزا محمد حفيظى، ميرزا جواد تهرانى و استاد محمّدتقى جعفرى. اين گفتار، در ادامه گفتار پيشين نويسنده (در شماره 8 سفينه) مي‌آيد.
نیایش دوم صحیفه سجادیه و تلمیحات قرآنی و نکات بلاغی آن
نويسنده در اين مقاله، سی نكته بلاغى از جمله تلميحات قـرآنى و حديثـى در دعاى دوم صحيفـه سجاديـه را ـ كه در شأن و مقام رسول خدا (ص) است ـ بررسى و معرفى كرده است.
اسامی و اوصاف قرآن در «نیایش ختم قرآن صحیفه سجادیه»
دعاى چهل و دوم صحيفه سجاديه كه مربوط به ختم قرآن است، حقايق فراوان درباره اين كتاب آسمانى دربردارد. نگارنده يكصد و پنجاه اسم و وصف براى قرآن بر مبناى اين دعا يافته، از آن ميان هيجده عنوان برگزيده و آنها را در اين مقاله، توضيح داده است. نگارنده در خلال اين توضيحات، در جهت شناسايى قرآن براساس سخنان امام سجاد (ع) كوشيده است.
گزارشی از ترجمه فرانسوی صحیفه سجادیه
نگارنده در اين مقاله، گزارشى از ترجمه صحيفه سجاديه به زبان فرانسوى ارائه می كند. انگيزه ترجمه، مراحل كار، دغدغه هاى مترجم، راهكارهاى پيشبرد ترجمه، موانع و دشواری هاى ترجمه و شيوه غلبه مترجم بر آنها، بازبينى كلّ ترجمه توسط دكتر احمد مهدوى دامغانى و تأثير آن بر جوامع فرهنگى خارج از كشور، بخشى از عناوين مورد بحث است.
بایسته های پژوهشی درون مایه صحیفه سجادیه
نگارنده مقاله، پس از بيان پنج نكته مقدماتى در مورد درونْمايه صحيفه سجاديه، بيست موضوع از موضوعات را كه براى تحقيق موضوعى درباره صحيفه مناسب مي‌داند، همراه با ريز موضوعات آن آورده تا راهنماى پژوهشگران باشد.
بررسی چند دیدگاه در باب صفات خدا
نويسنده در اين گفتار، سه بحث درباره صفات الهى مطرح مىكند و به نقد و بررسى آنها می پردازد: ديدگاه حكمت متعاليه، ديدگاه پيروان مولى رجبعلى تبريزى و قاضى سعيد قمى، ديدگاه متكلّمان. بحث دوم، حجمى نسبتآ مبسوط به خود اختصاص داده، و نويسنده مقاله در خلال آن، چندين روايت را مشروح و توضيح داده است.
به علاوه، در ضمن اين مقاله، برخى از گفتههاى عالمان ديگر همچون ملاصدرا، مولى رجبعلى تبريزى، قاضى سعيد قمى، شيخ محمد تقى آملى، شيخ محمدباقر ملكى ميانجى، ميرزا ابوالحسن شعرانى نقد و بررسى شده است.
مروری بر احادیث معرفت خدا (2)
نويسنده در اين گفتار، نظرات برخى از عالمان بزرگ شيعه را در باب احاديث معرفة الله، به ترتيب زمان نقل و نقد و بررسى مىكند: از ثقة الاسلام كلينى (متوفى 328 ق)تا ميرزا مهدى اصفهانى (متوفى 1365 ق). در ميان اين بزرگان، نامهايى درخشان همچون شيخ صدوق، خواجه نصيرالدين طوسى، شيخ بهايى، ملاصدرا، ملا صالح مازندرانى، علامه محمد باقر مجلسى، شيخ يوسف بحرانى، ملاهادى سبزوارى، سيد اسماعيل طبرسى نورى ديده می شود.
مبانی اخلاقی در صحیفه سجادیه
تبيين مبانى اخلاقى اسلامى بر اساس آموزههاى صحيفه سجاديه، محور اصلى اين گفتار است. نويسنده پس از بيان نكات مقدّماتى در مورد صحيفه، توحيد را به عنوان مبناى اخلاق در صحيفه شناسانده و شش نكته را در اين زمينه برمی شمرد: معرفت خدا، لطف خدا بدون استحقاق مردم، خوف و رجاء، اميد به رحمت الهى، تكيه بر توفيق، توكل بر خدا. آنگاه هفت راه از راههاى تعالى معنوى را كه در صحيفه مطرح شده، توضيح مي‌دهد: قرآن، ماه رمضان، تولّى و تبرّى، شفاعت، توسّل، شهود اعمال، صلوات بر محمد و آل محمد. نويسنده، تمام اين موارد را با تكيه بر متن صحيفه سجاديه توضيح داده است.
صحیفه ای منظوم
نويسنده در اين گفتار، ترجمه منظوم فارسى صحيفه سجاديه را براساس تنها نسخه خطى شناخته شده آن می شناساند. ناظم آن، تقى عنوان نگار ملقّب به دبير اعلم، از رجال دولتى قرن چهاردهم هجرى قمرى بوده و اين نسخه، تنها 27 دعا را دربردارد. نگارنده مقاله، ضمن معرفى نسخه، نمونههايى از متن دعاها و ترجمه آنها را آورده و برخى از آثار ناظم را معرفى كرده است. نكاتى از شرح حال او نيز در خلال بررسى اين آثار، بيان شده است.
سیر نگارش ها در حوزه صحیفه پژوهی و بایسته های جدید
نـويسنده در اين گفتار، مـرورى بـر نگارشهاى حوزه صحيفه پژوهى را ـ اعمّ از كتابهاى چاپ شده و چاپ نشده، مقاله و بخشهايى از كتابها ـ در ضمن هفده بخش مي‌آورد. در هر بخش، پس از بيان پيشينه پژوهش در آن موضوع، پيشنهادهايى براى گامهاى آينده ارائه می كند. كتابنامه هاى صحيفه، نشر محدود روايتهاى معتبر و كهن صحيفه، تحقيق و نشر ترجمه هاى كهن منثور و منظوم صحيفه، تحقيق و نشر شروح صحيفه، توجه بيشتر دانشگاهها و حوزههاى علميه و نشريات پژوهشى به صحيفه پژوهى، فرهنگ واژگان صحيفه، معجمهاى لفظى و نمايه هاى موضوعى صحيفه، تحقيق در مستدركات و تعليقات صحيفه، پژوهش در اجازات روايتى صحيفه، بخشى از اين هفده موضوع است. در خلال اين گفتار، حدود سى كتاب و رساله مخطوط منتشر ناشده در زمينه صحيفه (همراه با محلّ نسخه هاى خطى آنها) معرفى می شود.
حاشیه ابن ادریس بر صحیفه سجادیه
نويسنده در اين گفتار، حاشيه محمد بن ادريس حلّى، فقيه شيعى نامدار قرن ششم هجرى بر صحيفه سجاديه را به عنوان نخستين شرح لغوى صحيفه كه به دست ما رسيده، می شناساند. اين حاشيه مختصر، بيشتر به لغات صحيفه پرداخته و در راستاى اهتمام ابن ادريس به تحقيق و ترويج صحيفه ارزش دارد.
نويسنده، شرح حال ابن ادريس، سند روايتى او، راويان نسخه او از صحيفه، روش ابن ادريس در اين حاشيه را ـ براساس تنها نسخه خطى شناخته شده از اين كتاب ـ تبيين كرده و شرح دو دعاى صحيفه را به عنوان نمونه‌اى از كتاب نقل كرده است.
صفات خدا در قرآن و نهج البلاغه
نويسنده در اين گفتار، بحث صفات خدا را براساس قرآن (سوره اعراف، آيه 180) مطرح و پيرامون دو محور اساسى آن، گفت و گو مىكند: معناى اسماء حسنى و الحاد در اسماء خدا. پس از آن به توقيفيت اسماء حسنى مىپردازد و نظرات زمخشرى و احمدبن منير اسكندرى را مىآورد. سپس به تفصيل، كلام علامه سيد محمد حسين طباطبايى را نقل و نقد و بررسى مىكند. آنگاه چهار جمله از نهج‌البلاغه مىآورد كه توقيفيت اسماء را نشان مىدهد.
توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه (2)
نگارنده در اين گفتار، با تأكيد بر سه اصل توحيد (عدم مشابهت خدا با خلق، مبرّا بودن خداوند از نقائص، توقيفيت اسماء و صفات الهى)، اين اصول را در برخى از آيات و پاره‌اى از جملات خطبه اوّل نهج‌البلاغه پى می گيرد. در خلال مباحث، بعضى از ديدگاههاى فلاسفه و عرفا نيز نقد و بررسى می شود.
گزارشی از تعلیقات علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء
شيخ «محمّد حسين آل كاشف الغطاء» (1294 ـ 1373 هجرى قمرى) يكى از مراجع دينى شيعه در روزگار معاصر بود كه در دو عرصه علم و اجتماع به ايفاى نقش فعال پرداخت. او در زمينه فعاليتهاى علمى آثار متعددى را تأليف كرده كه برخى از آنها هنوز به چاپ نرسيده است. يكى از اين آثار، تعليقات وى بر شرح نهج‌البلاغه شيخ «محمّد عبده» (متوفى 1323 هجرى قمرى)، مفتى الازهر و شاگرد و همكار سيّد جمال الدّين اسدآبادى است. مقاله حاضر برآن است تا اين تعليقات را گزارش كند.