بررسى سبب نزول آيه ى اشتراء النفس
در سبب نزول آيهى اشتراء نفس دو نوع از روايات مطرح است: 1. رواياتى كه سبب نزول آيه را در شأن اميرالمؤمنين على7و در ليلةالمبيت ذكر كرده است. اين روايات در كتب روايى شيعه و سنّى به گونه ى متواتر، نقل شده است. 2. رواياتى كه سبب نزول آيه را در شأن برخى صحابه همچون صهيب و ابوذر، ياد مىكند. نويسنده ضمن بيان نمونههايى از روايات هر دو گروه، به بررسى روايات گروه دوم پرداخته، سند و متن اين روايات را مخدوش شمرده و نتيجه مىگيرد اين گونه روايات، از روى تعصّب و به قصد پوشاندن فضايل اهل بيت:ـ خصوصآ فضايل على7در ليلةالمبيت ـ جعل شده است
در سبب نزول آيهى شريفهى (و مِن النّاس مَنْ يشري نفسَه ابتغاءَ مرضاتِ اللهِ و اللهُ رؤُفٌ بالعباد)[1] با دو گروه روايات مواجه مىشويم:
تصوير امامان شيعه در دائرةالمعارف اسلام
بر اساس آنچه در مقدّمه ى كتاب آمده است:
اين دائرةالمعارف از مهمترين و معروفترين دائرةالمعارف هاى موضوع اسلام به زبان انگليسى است كه در مقاله ها و مدخلهاى زيادى به عقايد و آموزههاى شيعى از جمله آموزهى امامت و امامان شيعه پرداخته است.
ارجوزه در فضايل اميرالمؤمنين علیه السّلام
ارجوزه قصيده‌اى است بر وزن رجز كه از قديمترين اوزان شعر عربى است. ارجوزهى مرحوم آيةالله العظمى خويى از نوع رجز سالم مسدّس همانند الفيّهى ابنمالك در نحو است كه در 166 بيت به بيان فضايل اميرالمؤمنين على7پرداخته است. شرح اين ارجوزه نيز در كتابى 3 جلدى با عنوان «على امام البرره» منتشر شده است. برترى پيامبر6بر ساير پيامبران، برترى قرآن بر كتب آسمانى، خاتميّت پيامبر6، حديث يوم الانذار، اشاره به آيات و روايات فضايل اميرالمؤمنين7، برخى فضايل حضرت فاطمه3و امام حسن و امام حسين8 از جمله موضوعاتى است كه در اين ارجوزه مطرح شده است.
معرفت و هدايت، فعل خداست ديدگاه هاى دانشمندان شيعه
آيا معرفت خداوند سبحان، نظرى و اكتسابى است يا بديهى و ضرورى؟ اين معرفت، فعل خداوند است يا محصول درك عقلى انسان؟ نگارنده در اين گفتار، پاسخ اين پرسشها را از سخنان بيست تن از عالمان شيعهى اماميّه استخراج كرده و به نقل و نقد و بررسى آنها پرداخته است. گفتار اين عالمان، به ترتيب زمانى ـ از قرن سوم تا پانزدهم هجرى قمرىـ مرتّب شده است. در اين مقاله، سخنان برخى از بزرگان شيعهى اماميّه مانند ابراهيم نوبختى، شيخ مفيد، سيّد مرتضى، شيخ طوسى، ابوالصّلاح حلبى، علّا مه حلّى، ابنميثم بحرانى، محقّق حلّى، شهيد اوّل، شهيد ثانى، ملّا صالح مازندرانى، شيخ مرتضى انصارى، آقا ضياء عراقى و آيت‌الله سيّد ابوالقاسم خويى مرور شده است.
مهدويّت در قرآن آيات مختصّ
اين مقاله، به بررسى آياتى مى پردازد كه روايات متون حديثى شيعه ى اماميّه، آنها را مربوط به امام مهدى7مي‌دانند. در اين گفتار، 54 آيه از قرآن و 56 روايت از امامان معصوم:آمده، كه نويسنده، آنها را در چهار بخش تقسيم كرده است: تفسير ظاهر آيات، تأويل باطن آيات، تعيين مصداق، تمثّل و استشهاد.پيوست اين گفتار، مرورى آمارى دارد بر اين مقاله و دو مقالهى پيشين نگارنده كه در شماره 10 و 11 فصلنامه ى سفينه منتشر شده است.
كتاب شناسى گزيده ى آثار دانشمندان اهل تسنّن
اين مقاله، حاوى ويژگىهاى 88 كتاب از آثار دانشمندان اهل تسنّن است كه تمام يا بخشى از آنها در مورد امام مهدى7مىباشد. نگارنده، مقاله را بر اساس اطّلاعاتى كه دكتر عداب محمود حمش (دانشمند معاصر اهل تسنّن) در كتاب «المهدىّ المنتظر: دراسة حديثيّة نقديّة» آورده، ارائه كرده است و دادهها را به ترتيب مطالب سيّد عبدالعزيز طباطبايى در دو گفتار اوـ كه در سفينهى شمارهى 10 و 11 آمدهـ سامان داده است. بخشى از مجموعهى مطالب اين مقاله كه در پنج بخش آمده، ناظر به مدخلهايى است كه محقّق طباطبايى ياد كرده و بخشى از آنها مدخلهايى است كه براى نخستين بار معرّفى مىشود
پاسخ به چند پرسش درباره ى مهدى
در اين گفتار محمّد ناصرالدّين البانى محدّث معاصر اهل تسنّن، صحّت و اعتبار احاديث وارده در منابع تسنّن را دربارهى امام مهدى(عج) ثابت مى كند و به اشكالات محمّد رشيد رضا در اين مورد پاسخ مىگويد. شرح حال مختصر البانى در ابتداى گفتار، آمده است
بايسته هاى پژوهشى در مسأله ى مهدويّت
نويسنده در اين گفتار، پس از بيان پيشينهى بايستهنگارى پژوهش مهدوى، بايستههاى پژوهشى در باب مسألهى مهدويّت را در ضمن پانزده بخش مي‌آورد. از جمله: منشأ عقيدهى مهدويّت، بررسى اثرپذيرى اسلام از اديان ديگر در باب مهدويّت، مهدويت نوعى يا شخصى؟ معنا و مفهوم غيبت، بررسى ارتباط ادّعاها با مهدويّت، مطالعات تطبيقى، اعتبار احاديث مهدويّت، متن پژوهى مهدويّت، آيين عرض ادب به محضر امام عصر7، تفقّه در احاديث مهدوى، شرح و تبيين حكمتهاى مهدوى، پژوهش در دعاها و زيارات مهدوى، نظرسنجى علمى در مورد آثار عقيده به مهدويّت در جامعهى ما، آسيبشناسى نگارشهاى مهدويّت و تقويت روح يقين.
بازخوانی یک سند تاریخی
جمعى از عالِمان بزرگ تهران در ماه شعبان 1371 هجرى قمرى (مطابق با 1331 شمسى) در مجلسى گرد هم آمدند و به سفارش مدير مجلس ـ مرحوم حاج محمّد علّا مه ـ هر كدام چند دقيقه در مورد امام مهدى7سخن گفتند. اين مقاله، گزارشى است از آن جلسه، كه بر اساس نوار كاست موجود، تهيّه و تدوين شده است. در اين مقاله، سخنانى از عالمان تهران، حجج اسلام محمّدتقى فلسفى، عباسعلى محقّق خراسانى، ميرزا على محدّث زاده، محمود حلبى خراسانى، آقا نجفى شهرستانى، سيّد محمّد سلطان‌الواعظين شيرازى، علي‌اصغر اعتماد الواعظين، عباسعلى اسلامى شاهرودى و در پايان، قطعه شعرى از گوينده‌اى ناشناس همراه با توضيحى از محمّد علامه ـ به نقل از كتاب خاطرات اوـ آمده است
مروری بر احادیث معرفت خدا (4)
نويسنده در اين گفتار، نظرات برخى از محدّثان، فقيهان و انديشمندان قرن پانزدهم شيعه را در باب احاديث معرفةالله، به ترتيب زمان، نقل و نقد و بررسى میكند. علاوه بر جمعى از عالمان معاصر مانند حضرات آيات وحيد خراسانى، صافى گلپايگانى، مكارم شيرازى و…
مصباح يزدى، ديدگاه هاى برخى ديگر از دانشمندان اخير مانند آيت‌الله شيخ محمّدباقر ملكى ميانجى، آيت‌الله شيخ حسنعلى مرواريد، شيخ على محدّث خراسانى و شيخ اسماعيل معتمد خراسانى نيز نقل و نقد و بررسى می شود. از آنجا كه اين مقاله در ادامه ى گفتارهاى ديگر نويسنده در شماره هاى 6 تا 9 سفينه آمده، در اين گفتار، تمام اقوالِ نقل شده در معناى معرفةالله بالله را در ضمن سه قول، خلاصه كرده است.
کتاب شناسی گزیده ی آثار دانشمندان اهل تسنّن
در اين گفتار، توضيحاتى پيرامون 27 كتاب از آثار دانشمندان اهل تسنّن كه آثارى مستقلّ درباره ی امام مهدى (ع) به زبان عربى است، آمده است. تمام اين آثار، مشهور، و نسخههاى آن (خطّى يا چاپى) شناخته شده و موجود است. اين گفتار، بر اساس كتاب «اهل البيت فى المكتبة العربيّة» نوشته ی محقّق طباطبايى كتابشناس برجسته و فقيد معاصر (1348ـ 1416 هجرى قمرى) فراهم آمده است. مترجم در مقدّمه‌اى كوتاه، شرح حال مختصر نويسنده و توضيحات كوتاه در باره ی كتاب يادشده آورده است. كتابهايى همچون اربعين حديث نوشته ی ابونعيم اصفهانى، البرهان فى علامات مهدى آخرالزّمان نوشته ی متقى هندى، العرف الوردى فى اخبار المهدى نوشته ی جلال‌الدّين سيوطى، عقدالدّرر فى اخبار المهدى المنتظر نوشته ی يوسف بنيحيى شافعى، القول المختصر في علامات المهدى المنتظر نوشته ی ابنحجر هيتمی ، از جمله كتابهاى است كه در اين گفتار، شناسانده می شود.
مهدویّت در قرآن آیات مشترک
نويسنده در اين گفتارـ كه هدف آن، نشان دادن ريشه هاى استوار عقيده ى مهدويّت در قرآن است ـ ابتدا ضرورت رجوع به تفسير اثرى / مأثور براى موضوع خود را ثابت می كند، سپس آيات مربوط به امام مهدى(ع) را كه در قرآن آمده، به چند گروه تقسيم می كند: آيات مشترك، آيات متّبع و آيات مختص. در هر كدام از اين گروهها، آيات قرآنى بر اساس تقسيم چهار بخشىِ ديگر، مرتّب شده است. در اين گفتار، فقط آيات مشترك مطرح شده، يعنى آياتى كه به اتّفاق كتابهاى تفسيرى شيعى و سنّى، درباره ی امام مهدى(ع) است.در اين گفتار مقدّمه‌اى در مورد تفسير اثرى آمده و پس از آن 9 آيه، حدود 50 حديث و سه پيوست توضيحى در مورد آيات و روايات ياد شده است.
مهدویت و سنّت های الهی در قرآن
نگارنده در اين گفتار، سنّت هاى الاهى استخلاف، امتحان و تمحيص، استدراج و املا را براساس قرآن و حديث و بيانات مفسّران، مطرح كرده و پيوند آنها را با اصل مهدويّت، غيبت و ظهور و انتظار امام مهدى(ع) نشان داده است.
از شمار خرد هزاران بیش (یادنامه محمدباقر محمودی)
اين گفتار، درباره ی زندگى علمی ، اساتيد، شيوهى تحقيقى و آثار مكتوب علّا مه محقّق مرحوم شيخ محمّد باقر محمودى (1341 ـ 1427 ه ق ) است. نگارنده، سفرهاى علمی علّا مه محمودى، از شهرستان علامرودشت در جنوب استان فارس تا نجف و كربلا و پس از آن به قم توضيح داده است؛ آنگاه اساتيد او و سپس به تفصيل ويژگى هاى اخلاقى و رفتارى او را برمی شمرد. روش كار و تحقيق علّا مه محمودى، ديدگاه هاى بزرگان معاصر درباره ی ايشان، فهرست 33 اثر تأليف علّا مه محمودى يا تحقيق متون كهن به دست ايشان ـ به ويژه كتاب 14 جلدى «نهج‌السعادة فى مستدرك نهج‌البلاغه»ـ در اين گفتار، بيان شده است.