برچسب: احادیث

نظرخواهی درباره کتاب کافی و شیخ کلینی

اين مقاله شامل پرسش هايى است در زمينه هاى: 1. نقش حديث در شناخت دين 2. جايگاه كتاب كافى در فرهنگ شيعى 3. اهداف شيخ كلينى از تنظيم و تدوين كتاب كافى 4. نيازسنجى ضرورت پرداختن به تحقيق و ترويج كتاب كافى و شيخ كلينى و 5. بايسته هاى پژوهشى مرتبط با كافى و كلينى كه توسّط انديشمندان معاصر:
آيت الله تسخيرى، سيّدمحمّدباقر حجّتى، استاد محمّدرضا حكيمى و شيخ مرتضى فرجپور پاسخگويى شده است. بر اساس پاسخهاى اين انديشمندان، 1. كتاب كافى خلاصه آثار ائمّه معصومين :است. 2. احاديث صحيح ـ كه از معصوم (ع) صادر شده ـ مفسّر كلّى قرآن كريم است. 3. كتاب كافى نخستين كتاب حديثى است كه شايسته عنوان «الجامع» است. عقل حجّت باطنى خداوند است و از طريق عقل، به حجّت ظاهرى (وحى) مي‌رسيم. 5. بايد بررسى شود كه عقل مصباح است يا مفتاح. 6. نياز به حديث در اسلام، يك ضرورت است.
همه بزرگان و فقهاى طراز اوّل شيعه بر عظمت و جايگاه ويژه كتاب كافى اعتراف و با نهايت تحليل و تكريم، از مؤلّف آن ياد كرده‌اند. پرداختن به كتاب كافى، يعنى احياى مكتب اسلام و قرار دادن اسلام ناب در اختيار جامعه بشرى و خدمت سترگ به علم و فرهنگ و دين.

مشایخ ثقة الاسلام کلینی

با توجّه به سلسله اسناد روايات، فهرست نسبتاً مفصّلى از مشايخ حديث ثقه الاسلام كلينى در كتاب مشهور الكافى، به دست ميآيد كه تعداد ايشان سى و هفت نفر شمرده شده است. در نوشته حاضر، به معرّفى اين مشايخ به ترتيب الفباى كنيه از ابن بابويه تا محمّدبن يحيى عطّار، ابوجعفر قمى، پرداخته شده است.
در ذيل هر شخصيّت، تعداد روايات، مشايخ، راويان و در برخى موارد، توضيحات مختصرى ارائه شده است. راويان روايات به دو دسته راويان كم حديث و راويان مكثّر تقسيم شده است. بر اساس تعاريف ارائه شده، راويان كم حديث راوياني‌اند كه روايت شيخ كلينى از آنان اندك است؛ از جمله: ابنبابويه، ابوبكر حبّال، علی ّبن موسى و حسن بن خفيف. راويان مكثّر نيز شامل راويان و مشايخي‌اند كه شيخ كلينى احاديث زيادى از آنان نقل كرده است. از جمله آنها می توان به احمدبن ادريس، حميدبن زياد، محمّدبن يحيى و علی ّبن محمّد كلينى اشاره كرد.

نمایه احادیث علم امام در کتاب الحجه اصول کافی

مرحوم كلينى علم الاهى امام معصوم (ع) را در كتاب الحجّه، در ذيل 93 باب و 348 حديث آورده است. اين احاديث، مستقيم يا غيرمستقيم، به علم امام (ع)، حجّيّت، عصمت و واجب‌الطاعه بودن امام (ع) اشاره دارند. حجّيّت امام (ع) در قول و فعل، رافع مشكلات و اختلافات است كه همان نور علم است.
توفيق و تسديد الاهى در عصمت، نقش خاصّى دارد كه از طريق افاضه علم است و عصمت بدون علم ممكن نيست و چون امام واجب الطاعه است، پس لازم است ريشه و اساس علم نزد او باشد. احاديثي كه به نحوى، بر علم الاهى امام دلالت دارند، در قالب جدول، شامل 364 رديف، محتواى حديث، نحوه دلالت و نشانى حديث (شماره باب، صفحه، شماره حديث) ارائه شده است. دلالت حديث بر علم امام (ع) با علائم اختصارى: الف: احاديث مستقيم، ب: اشاره به علم امام (ع) ج: احاديث غيرمستقيم، ج/:1 حجيت امام (ع)، ج/:2 عصمت امام (ع)، ج/:3 وجوب اطاعت امام (ع) ابواب 93 گانه در موضوع علم امام (ع) به ترتيب شماره باب، عنوان و تعداد احاديث مربوط، ارائه شده است. مدخلهاى اصلى اين نمايه عبارت‌اند از: ويژگيهاى امام (ع) به طور كلّى، ويژگيهاى امام (ع) از ديدگاه علم، ويژگيهاى علم امام (ع) در پيوند با امامت او، ويژگيهاى علم امام (ع) به طور كلّى، منابع علم امام (ع) و حيطه علم الاهى امام (ع).

قرآن کریم در آیینه روایات «اصول کافی»

نويسنده در اين گفتار، مطالب مربوط به قرآن را بر اساس دو باب از كتاب اصول كافى، نوشته ثقة الاسلام كلينى، در سه محور بررسى می كند: اعتقادات و مفاهيم برگرفته از قرآن، پرورش احساسات در قرآن، الگوى رفتارى در قرآن. تأكيد در بخش اوّل، بر توحيد و نتايج آن در باب معرفت و درك درست است.
در بخش دوم، پرورش احساسات انسانى در پرتو قرآن را می بينيم. و در بخش سوم، معيار برخوردهاى انسانى بر اساس قرآن بحث مىشود. پايانبخش مقاله، بررسى تهمت نسبت تحريف قرآن به نويسنده كتاب كافى است كه نويسنده مقاله، نادرستىِ اين نسبت را نشان مي‌دهد.

انسان در عالم اظلّه و ارواح

خلقت روح قبل از بدن، از مباحث مهمّى است كه بسيارى از دانشمندان بزرگ شيعى درباره آن به بحث و بررسى پرداخته‌اند. آراء و نظريّههاى 12 نفر از انديشمندان شيعه از قرن 11 (ميرداماد 1041ق) تا قرن 13 (ملّا هادى سبزوارى) با استناد به احاديث خلقت ارواح قبل از ابدان، بيان و در مواردى نيز به اجمال، بررسى شده است.

حقيقت نفسى كه انسان با «أنا» به آن اشاره مىكند، جسمانيّة الحدوث بودن نفس و جهت نورانى و روحانى داشتن آن، ميثاق بر ولايت، ازلى بودن ارواح، تقدّم ذاتى نفس بر بدن و حدوث نفس با حدوث بدن، از جمله مباحثى است كه با توجّه به نظريّات دانشمندان، مطرح و بررسى شده است.÷

سیزده نکته درباره قرآن

در موضوع قرآن و علوم قرآنى، مباحث مختلفى مطرح شده است. در اين مقاله، با نگاهى متفاوت، مباحث و موضوعات مرتبط با قرآن به تفصيل، بيان شده است:1. نزول قرآن به دو صورت: جمعى جملى و تدريجى. 2. تناسب معجزات پيامبران با شأن همان پيامبر و بی نظير و بی شبيه بودن قرآن به دليل شأن پيامبر (ص) كه بی نظير و بی شبيه است.
3. كلام متكلّم تجلّى متكلّم است و قرآن تجلّى خداوند است و تجلّى قرآن بر پيامبر(ص) به خاطر عبوديّت اوست. 4. وحى بر دو گونه است: وحى لفظ، وحى مضمون. 5. قرآن كلام خداست و مدّعاى آورنده قرآن صحيح است و نبوّت پيامبر بر اساس الاهى بودن قرآن ثابت مىشود. 6. خاتميّت و ارتباط آن با ظاهر و باطن قرآن؛ از ادلّه خاتميّت‌افضليّت پيامبر(ص) و كامل بودن دين اوست. 7. حجّيّت جمعيّه قرآن نياز به تفسير دارد و به استناد حديث ثقلين، كتاب در كنار حامل آن حجّت خداست. 8. تحدّى قرآن فقط به ظاهر نيست؛ بلكه باطن، تأويل، مطلع، رمز، سرّ، اشاره، ضرب مثل، محكم و متشابه از مؤلّفههاى تحدّى قرآن است. 9. قرآن به ترتيب نزول، جمع و تدوين نشده؛ ولى در كل، مجموعه‌اى از گوهرهاى پراكنده است كه هر آيه درخشش خود را دارد. 10. قطب الخطاب قرآن، پيامبر(ص) است. 11. علوم قرآن شامل جمعى جملى يا جوامع المعانى، مفصّلات علوم و مجملات علوم، مثل سوره توحيد است. 12. اخلاق از علوم قرآن است. تهذيب نفس براى رفع نقص و رسيدن به كمال است. عبوديّت بنده مولويّت خدا را نشان مي‌دهد. رياضت گاهى استغناى باطنى ايجاد مىكند. 13. علوم نحو، طبّ، اخلاق، اقتصاد و طبيعيّات، در قرآن، مطرح شده و قرآن محكم است و مفصّلاتى در باطن خود دارد.

نقد و بررسی نظریّه سیوطی در باب تناسب سوره ها

تناسب و ارتباط ميان سوره هاى قرآن، از جمله مباحثى است كه دانشمندان علوم قرآنى مطرح و پيرامون آن بحث و بررسى كرده اند. سيوطى در كتاب تناسق الدرر، وجوه مختلف تناسب ميان انتهاى يك سوره با ابتداى سوره بعد را بيان كرده است.
در بحث تناسب بين سوره ها، توجّه به معناى دقيق واژه هاى «آيه»، «سوره» و «تناسب» ضرورى است. بر اساس نظريّه دانشمندان علوم قرآنى اهل سنّت، تناسب بين سوره ها محقّق و امرى عقلانى است و از موارد اعجاز قرآن شمرده می شود. در اين مقاله، با اشاره به ضوابط و شرايط عقل پسند مناسبت بين سوره ها و بيان ابزار كشف اين تناسب، به نقد و بررسى چهار وجه از وجوه تناسب سوره ها ـ كه سيوطى در كتاب خود، آنها را به عنوان وجوه اصلى و قاعده كلّى براى تناسب بين بسيارى از سوره هاى قرآن آورده ـ پرداخته شده است.

مفهوم امامت در پرتو آیه ابتلای حضرت ابراهیم (علیه السّلام)

امامت مقامى الاهى است كه به برخى از پيامبران و بندگان برگزيده، عطا می شود. تفسيرها و برداشتهاى متعدّدى از امامت ارائه شده و بر همين اساس، مبانى متفاوتى در فهم مقام امامت به وجود آمده است. امام به معنى كسى است كه از او تبعيّت می شود.
بر اساس آيه 124 سوره بقره و با استناد به آيات و روايات، مقام امامت، عهدى الاهى است كه به جعل خدا صورت مىگيرد و از مقام نبوّت و رسالت افضل است. مقام امامت پس از ابتلائات الاهى، به حضرت ابراهيم(ع) عطا شده است. برخى از مفسّران اهل سنّت، امامتِ مطرح شده در آيه را به نبوّت و رسالت تفسير كرده اند. ديدگاه هاى مفسّران اهل سنّت از جمله فخر رازى، ذيل آيه مطرح و نقد و بررسى و سپس آراء مفسّران شيعه بيان شده است. بعضى از مفسّران نيز در تبيين آيه، مقام امامت تكوينى را مطرح كرده اند كه تا حدودى متأثّر از مبانى عرفانى و فلسفى است.

مروری بر دعای امام صادق (علیه السّلام) در هنگام تلاوت قرآن

دعا اظهار خشوع و فروتنى، تضرّع و توسّل و تمنّى به درگاه الاهى است و در برخى روايات، از آن به سلاح انبياء تعبير شده است. به هنگام قرائت قرآن، دعايى از امام صادق(ع) روايت شده كه بر اساس متن اين دعا: برخى ويژگيها و اوصاف قرآن (مثل: نور و هدايت) و برخى امتيازات، مسئوليّتها و…

قرآن از زبان امام امیرالمؤمنین (علیه السّلام)

اميرالمؤمنين(ع) در خطبه 189 نهج البلاغه، در توصيف قرآن، 42 صفت را بيان می كند كه بر اساس اين توصيفها، قرآن كلام خداست و حدّ فاصل كلام خدا تا كلام بشر، به اندازه فاصله خدا تا بشر است. قرآن نورى است كه شعاع آن خاموش نمی شود؛ دريايى است كه عمق آن درك نمىشود؛ راهى است روشن كه هرگز گم نمىشود؛ شفابخشى است كه پس از درمان آن، ترسى از بيمارى نيست؛ يارى كننده حاملان خود است؛ معدن و گنج ايمان است و چشمههاى علم از قرآن سرچشمه مىگيرد؛ اساس و پايه اسلام است و خداوند آن را سيرابىِ عطش عالمان قرار داده است؛ ريسمان محكم و دژ استوار الاهى است كه براى رهروان خود، عزّت آفرين است.

ضیاء الثقلین و مطلع النیّرین

سيّد عبدالله شبّر از دانشمندان شيعه نجف و صاحب تأليفات و آثار گرانبهايى بالغ بر 74 عنوان در بيش از يكصد مجلّد است. تفسير مفصّل و مختصر او بر قرآن كريم و دو شرح وى بر نهج البلاغه مشهور است. از آثار چاپ نشده مرحوم شبّر، فرهنگ واژگانى قرآن و حديث با عنوان «ضياء الثقلين و مطلع النيّرين» است كه بر اساس آخرين حرف اصلى كلمه، تنظيم و الفبايى شده است.
در اين مقاله، ويژگيهاى اين كتاب به ويژه در مقايسه با كتاب مجمع البحرين طريحى، بررسى شده است.

ترجمه و شرح قصيده غديريّه مولى مسيحا فسوى

مولى مسيحا فسوى، دانشمند قرن يازدهم و دوازدهم، درقصيده خود كه به زبان عربى سروده است، پس از اشاراتى به دشواريها، به سوى حلّا ل مشكلات، روى مىكند و در ابياتى زيبا به مدح اميرالمؤمين7 مىپردازد. وى اطاعت از امام معصوم را فريضه بر مىشمارد و با تأكيد بر ولايت امير مؤمنان، فضائل و مناقب ايشان را يك به يك ميآورد. استناد به آيه مباهله، آيه ولايت، به بيان شجاعت و رحمت اميرالمؤمنين (جمع اضداد) در ابيات اين قصيده آراسته شده و مترجم نيز در هر بيت با توجّه به تناسب مطالب، به آيات و روايات استناد و توضيحات تكميلى را در موضوع ولايت، امامت، فضائل و شجاعت اميرالمؤمنين ذكر كرده است. شرح حال مختصر و كتابشناسى آثار فسوى در ابتداى گفتار آمده است.‌

سازمان وكالت و نقش آن در عصر ائمّه

دشواريهاى شرايط اجتماعى ـ فرهنگى ـ سياسى پيرامون امامان معصوم: محدوديّتهاى زيادى براى آن بزرگواران پديد آورد. از سويى، پيام حقّ امامت آن حجّتهاى خدا به گوش برخى از افرادِ حقپذير ميرسيد و آنان در برابر اين پيام، تسليم مىشدند و از سوى ديگر، اين محدوديّتها روز به روز افزايش مىيافت. حال مىتوان دشوارى وضعيّت را بدين صورت ترسيم كرد: وقتى براى يك فرد شيعه كه در همان شهر محلّ اقامت امام7 زندگى مىكند و نشانىِ خانه حضرتش را ميداند، ارتباط مستقيم با آن امام همام مقدور نباشد، چگونه براى فردى ديگر در دورترين نقاط، اين ارتباط مقدور باشد؟ (ص 47 ـ )55‌‌ اين عامل، يكى از مهمترين عواملى است كه سبب شد تا امامان معصوم:، در موارد زيادى ارتباط خود با شيعيان را از طريق افرادى به سامان آورند كه به آنها عناوين مختلف اطلاق مىشد؛ از جمله: باب، وكيل، سفير، نايب، قيّم. (ص 35 ـ )45 البتّه بيشترين شهرت را در اين ميان، كلمه «وكيل» دارد. بدين رو، در تحقيقات تاريخى متأخّر، مجموعه مطالب در مورد وكلاى امامان معصوم :را تحت عنوان «سازمان وكالت» آوردهاند؛ گر چه مطالب مربوط به اين افراد واسطه، در آثار متقدّم شيعى آمده است؛ از جمله: چهار كتاب اصلى علم رجال (رجال كشّى، رجال نجاشى، فهرست و رجال، هر دو از شيخ طوسى)، كافى (اصول و فروع)،
كمالالدين صدوق، كتاب الغيبة شيخ طوسى؛ كه منابع اصلى نويسنده در تأليف كتاب «سازمان وكالت» بودهاند. (ص 24ـ )33 به جز اين منابع، در كتابهاى ديگر قرن چهارم تا ششم، مطالبى در اين مورد آمده است كه نام و توصيف آن منابع در كتاب آمده است. (ص 33 ـ )35‌‌‌

نقد و بررسى آرا دكتر محمّد نور ولى پيرامون حدیث غدیر خم

اين پاياننامه در پى آن است كه به بيان آراء و نظرات دكتر عبدالعزيز محمّد نور ولى در كتاب «أثر التشيع على الروايات في القرن الاول الهجريّ» آنها را مورد نقد و بررسى منطقى قرار دهد. براى رسيدن به اين هدف، مبحث دوم از فصل اوّل كتاب مذكور ـ كه پيرامون حادثه غدير خم نگاشته شده است ـ انتخاب و بر اساس مراحل و ترتيب اين مبحث، ترتيب پايان نامه مشخّص و معلوم گرديد. لذا در فصل سوم مجزّا با عناوين كلّيّات، گزارش حديث غدير از منظر دكتر محمّد نور ولى، و نقد و بررسى ديدگاههاى دكتر محمّد نور ولى در حديث غدير، به بحث و نگارش پرداخته شده است.