شش نکته درباره قرآن
اِخبار از غيب در قرآن، دليل آن است كه قرآن كلام خداست. اين اخبار شامل: خبرهاى علمى، خبرهايى از آينده، خبرهاى پوشيده كنونى و خبر دادن از احوال حاكمان است. نيمى از سوره حمد، عزّ ربوبيّت و نيمى ديگر از آن، ذلّ عبوديّت را بيان مىكند و اين دو، مقصد و هدف اصلى قرآن است.قرآن كمال الكلّ فى الكلّ و هدايت براى اهل تقواست و از وجوه كماليّه قرآن‌اش، بيان همه چيز در همه چيز، هادى بودن براى اهل تقوا، سخن گفتن با تمام مخاطبان در تمام لحظات و حالات عمر، جمع الجمع بودن در عين فرق الفرق بودن و وجود حروف مقطّعه در آن است. قرآن را بايد پيروى كرد؛ چون كلام حق تعالى است و اين مطلب به استناد آيات و روايات، به دست مي‌آيد.
حدیث «سبعة احرف» در محک عقل و نقل
در اين نوشتار با توجّه به اهمّيّت و جايگاه برجسته مسئله نزول قرآن و احاديث پيرامون آن، از جمله حديث معروف سبعة احرف، ديدگاه دانشمندان شيعى و بسيارى از علماى اهل سنّت، نقد و بررسى شده است. در اين پژوهش، برخى از روايات نبوى در مورد نزول قرآن بر سبعة احرف، ارائه و سپس مهمترين نظريّات پيرامون معناى آنها مورد نقد قرار گرفته است.
از اساسی ترين شبهات و اشكالات در روايت نزول قرآن بر سبعه احرف، اختلاف در مضامين، روايات نافى احرف سبعه، كلىگويى و ابهام در اين روايات، مخالفت آن با صحيحه زراره از امام صادق (ع) ، خبر واحد بودن روايت سبعة احرف نزد شيعه و تناقض در معنا و محتواى اين حديث است.
نويسنده با بررسى ديدگاه هاى دانشمندان شيعه، از جمله علّا مه طباطبايى، آيت‌الله معرفت، دكتر حجّتى، آيت‌الله ميرمحمّدى و آيت‌الله خويى و همچنين پژوهش در معانى مختلف اين حديث، با تكيه بر روايات مختلف، نزول قرآن بر سبعة احرف را سخنى نادرست و مجعول برشمرده است .
اعجازو تحدّی قرآن از نظر آیت الله اصفهانی
اعجاز يعنى به عجز درآوردن و عاجز كردن. وجوه اعجاز و تحدّى قرآن از مباحثى است كه همواره مورد بحث متكلّمان بوده و آراء و نظرات گوناگونى در اين رابطه، مطرح شده است. با توجّه به نظريّات مختلف در باب وجه اعجاز قرآن از سوى عالمان و متكلّمان مسلمان، چون شيخ طبرسى، سيّد مرتضى، قطب راوندى، امين‌الاسلام طبرسى، علّا مه مجلسى و آيت الله خويى و…
اقوال در وجه اعجاز قرآن به دو بخش 1. فصاحت و بلاغت (جنبه هاى ادبى) و 2. محتوا (علوم و معارف) تقسيم بندى شده است. ميرزا مهدى اصفهانى مهمترين وجه اعجاز قرآن را علوم و معارف جديد الاهى و كلام الله بودن آن مي‌داند. وى در رساله «إعجاز كلام الله المجيد» با ذكر شواهدى، به تبيين مدّعاى خويش مىپردازد و معتقد است كه وجه اعجاز قرآن را در خود قرآن و كلام حاملان علوم آن بايد جستجو كرد. در اين پژوهش، با استناد به اين اثر، به بررسى ادلّه مرحوم ميرزاى اصفهانى در مورد وجه اعجاز قرآن، شامل: عموميّت و شمول اعجاز قرآن در همه اعصار، طعن كافران به علوم و معارف قرآن، كلام الله بودن قرآن، احسن الحديث بودن قرآن
در هدايت، حكمت، معرفت خدا، اثاره عقول با تأكيد بر احاديث و روايات معصومين :پرداخته شده است. اعجاز قرآن با رسالت خاتم‌الانبياء تناسب دارد و هدف از بعثت ايشان، رساندن بندگان خدا به وجدان كردن خدا، تزكيه، تكميل عقول و تذكّر به علوّ و قدس خداست. در اين مقاله، همچنين انگيزه انحصار وجه اعجاز قرآن در فصاحت و بلاغت، بررسى و راه برون رفت از آن، مراجعه به اهل بيت: و تدبّر در قرآن بيان شده است.
پژوهشی در باب اسباب نزول
«اسباب نزول» از علوم قرآنى است كه در بيشتر كتابهاى مربوط به قرآن، از آن سخن گفته‌اند. نويسنده در اين مقاله، ابتدا معناى اصطلاح «اسباب نزول» را بر اساس لغت، قرآن و حديث، بيان مى كند و سپس به نزول دفعى و اجمالى قرآن مى پردازد و بحث اسباب نزول را از طريق دانشمندان علوم قرآنى، پى مى گيرد.
نويسنده، پس از بحث انواع اسباب نزول و منابع آن، به تفصيل، به اقسام اسباب نزول خاصّ مىپردازد. وى پس از آن، فوائد و نتايج دانستن اسباب نزول را بر مىشمارد. راههاى دستيابى به اسباب نزول و محدوديّتهاى آن، شيوه تشخيص سبب نزول راستين و ميدان تأثير اسباب نزول خاصّ، پايانبخش اين گفتار است.
انسان در عالم ذرّ: نتایج و تواتر روایات
نويسنده در اين مقاله، نتايج به دست آمده از آيات و روايات عالم ذرّ را در بيست عنوان، عرضه مىكند. وى سپس خاطرنشان مىكند كه براى فهم ارتباط برخى از روايات به عالم ذرّ، بايد آنها را در كنار يكديگر نهاد و به آنها به شكل يك مجموعه نگريست.
توجّه به ساختار منظّم روايى درباره چگونگى خلقت انسان، به عنوان شرط لازم فهم درست آيات و روايات خلقت، نكته ديگرى است كه نويسنده بدان اشاره مىكند. وى در پايان، تواتر روايات عالم ذرّ را براساس بيان هفت تن از فقهاء و محدّثان، نشان مي‌دهد.
پاره ای از تعلیقات آیت الله اصفهانی بر احادیث اصول کافی
اين مقاله، تعليقات آيت‌الله ميرزا مهدي اصفهاني هشت حديث از پنج باب كتاب اصول كافي را دربر دارد كه از كتابِ چاپ نشده «اساس معارف القرآن» نقل شده است. اين احاديث و توضيحات آنها درباره معرفت خدا، اسماء و صفات الاهي و بداء است.براساس توضيحاتي كه آمده است، خداوند، معرفت خود را به بندگان تذكّر مي‌دهد و فطرت الاهي را به آنان يادآور مي‌شود؛ توصيف‌هاي بشري در وصف خداوند، نارسا است؛ اسماء و صفات الاهي تمييز او از خلقش را نشان مي‌دهد؛ و بداء جلوه‌اي بارز از قدرت و سلطنت واسعه الاهي است.
بررسی اسناد احادیث سه باب از کتاب «الحجة»
با وجود تمجيدها و تأييدهاي فراوان از احاديث كتاب كافي كليني در قرون مختلف و اعتماد بر آنها، در ميان متأخّران، نظريّاتي در عدم اعتبار اسناد برخي از احاديث اين كتاب مطرح شده است.
اين مقاله با بررسي سند احاديث سه باب از بابهاي كتاب «الحجّه» ضمن يادآوري برخي احاديث مهم درباره اهل بيت، بر تثبيت سند بسياري از اين احاديث دست يافته و آنها را با اظهار نظر علاّ مه مجلسي در كتاب «مرآه العقول» مقايسه كرده است.
نقش فنون بلاغت در فهم متون دینی
شناخت فنون بلاغت در فهم متون ديني، از اهمّيّت خاصّي برخوردار است. معصومان: سخنوران زبردستي بودند كه با تكيه بر اصول و قواعد بلاغت، مقاصد خود را ايراد فرموده‌اند. غفلت از شناخت قواعد معاني و بيان در آموزه‌هاي ديني، موجب كج‌فهمي مقاصد حقيقي و راويان معصوم خواهد شد.
در اين نوشتار، مطابقت با مقتضاي حال و علوّ مضمون، از ميان قواعد علم معاني، گلچين شده و در روايات به بحث نهاده شده است. همچنين از قوانين فنّ بيان، به استعاره و تشبيه و نيز كنايه و تعريض پرداخته شده است.
انسان در عالم ذرّ: روایات اهل بیت (علیه السّلام)
عالم ذرّ يكي از مراحلي است كه انسان قبل از ورود به اين دنيا، پيموده است. انسان در عالم ذرّ، خداي خود را شناخته و به وحدانيّت او شهادت داده است. در اين گفتار، روايات مربوط به عالم ذرّ مورد بحث قرار گرفته و نكات آنها استخراج شده است.
فهرست موضوعی روضه کافی
نگارنده‌اين مقاله، يكي از دانشمندان شيعه اماميّه در قرن يازدهم هجري، به نام محمّدحسين‌بن قارياغدي است. اين گفتار، از كتاب خطّي «البضاعه المزجاه» او برگرفته شده كه شرحي بر روضه كافي اثر ثقه الاسلام كليني است. از آنجا كه 597 حديث روضه كافي ترتيب موضوعي ندارد،
نظرخواهی راجع به کتاب کافی و کلینی
اين مقاله شامل پرسشهايى است در زمينه هاى: 1. نقش حديث در شناخت دين 2. جايگاه كتاب كافى در فرهنگ شيعى 3. اهداف شيخ كلينى از تنظيم و تدوين كتاب كافى 4. نيازسنجى ضرورت پرداختن به تحقيق و ترويج كتاب كافى و شيخ كلينى و 5. بايستههاى پژوهشى مرتبط با كافى و كلينى؛
كه توسّط انديشمندان معاصر: استاد محمّد بيابانى اسكويى، دكتر محمّدمهدى ركنى، حجّت‌الاسلام محمّد محمّدى رى شهرى و استاد على ملكى ميانجى پاسخگويى شده است. بر اساس پاسخهاى اين انديشمندان، 1. براساس حديث ثقلين سرچشمه اصلى دين قرآن و حديث است. 2. كتاب كافى با توجّه به قدمت و جامعيّت و اعتبار، نه تنها در چالشهاى فكرى زمان خود نقش اساسى داشته است، بلكه براى زمانهاى بعد نيز چنين نقشى دارد. 3. براى ترويج كافى در روزگار حاضر به ويژه با توجّه به معارف اعتقادى شيعى، بايد برمبناى آن تلاشهاى بيشترى انجام شود كه راه حلّى مناسب براى پاسخ به خرافات و تحريفات است. 4. پژوهشهاى حديثى بيشتر و جدّی تر براى شناخت كافى لازم است.
همه بزرگان و فقهاى طراز اوّل شيعه به عظمت و جايگاه ويژه كتاب كافى اعتراف و با نهايت بزرگداشت و تكريم، از مؤلّف آن ياد كرده‌اند. پرداختن به كتاب كافى، يعنى احياى مكتب اسلام و قرار دادن اسلام ناب در اختيار جامعه بشرى و خدمت سترگ به علم و فرهنگ و دين.
نگرشی تطبیقی – تحلیلی به کافی کلینی و صحیح بخاری
مقاله حاضر به بررسى علمى و نگرش تطبيقى دو جامع حديثى كهن شيعه و سنّى، «كافى كلينى» و «صحيح بخارى» از پنج ديدگاه مختلف پرداخته است: 1. جايگاه كتب مذكور و نويسندگان آنها نزد دانشمندان شيعه و علماى اهل تسنّن، همراه با ذكر اقوال دانشمندان اهل تسنّن درباره بخارى و صحيح او، نمونه هايى از ستايشهاى دانشمندان شيعه از كتاب كافى كلينى و انگيزه نگارش كتاب كافى؛
2. شخصيّت، وثاقت و مقبوليّت نويسندگان هر دو كتاب نزد پيروان هر دو مكتب و شخصيّت علمى و وثاقت كلينى از منظر بزرگان اهل سنّت، از جمله بغوى و ابن‌اثير جزرى 3. صحّت انتساب كتب به نويسندگان و زمان تدوين و نگارش كتب 4. ترتيب و تنظيم هر دو كتاب، مقايسه كمّى آنها از نظر تعداد احاديث، تعداد ابواب، شكل و محتواى ابواب و مقايسه كيفى روايات با توجّه به: الف) محتوا و ب) عمق و ژرفاى معانى 5. صحّت احاديث دو كتاب با تكيه بر ملاكهاى گوناگون، از جمله فاصله تدوين و صدور، قرائن ضعف در متون احاديث صحيح بخارى و حصول اطمينان نسبت به صدور احاديث كافى از معصوم. برخى شواهد ضعف در اسناد و راويان صحيح بخارى و نمونههايى از تعصّب در اين كتاب، در موضوع كم‌رنگ جلوه دادن فضائل على (ع)، ترك حديث آل محمّد (ص) و تجاهل نسبت به حضرت صادق (ع) بررسى و اشاره شده است.
گزارشی از جلسات نقد و بررسی کتاب «مکتب در فرآیند»
كتاب «مكتب در فرآيند تكامل» بر مبناى دو هدف، توسّط دكتر حسين مدرّسى طباطبايى، تأليف شده است: 1. معرّفى تاريخ تشيّع به عنوان يك جريان عقيدتى در اسلام، به خوانندگان غربى و غير مسلمان 2. شناخت فرآيند شكل گيرى و تكامل مكتب تشيّع در سه قرن نخست اسلامى.
فصل اوّل كتاب با عنوان «حقوق و مسئوليّتها» شامل مرورى كوتاه بر تاريخ تشيّع تا ابتداى دوران غيبت صغرى است كه در اين نقد، بخش اعظم آن مورد بررسى قرار گرفته است. روايات استناد شده در كتاب مكتب در فرآيند تكامل، در موضوعهاى امامت، غيبت امام مهدى (ع) و… از منابع حديثى همچون المحاسن احمدبن محمّدبن خالد برقى، الكافى شيخ كلينى، الغيبة محمّدبن ابراهيم نعمانى و اختيار معرفة الرجال شيخ طوسى استخراج شده كه در اين مقاله، به بررسى آنها پرداخته شده است.
برخى از بايسته هاى پژوهشى علوم حديث از نگاه دكتر حسين على محفوظ
استاد دكتر محفوظ، در پايان مقاله «جوانب منسيّة في دراسة السنّة النبويّة» (مجله رسالة التقريب، شماره 60، ربيع‌الاول و ربيع‌الثانى 1428، ص 181 تا 198)، تحت عنوان «اقتراح» مطالبى آورده كه به مثابه پيوست مقاله، پنجاه پيشنهاد براى گسترش علوم حديثى در بر دارد. گرچه برخى از اين بايستههاى پژوهشى، اكنون جامه عمل پوشيده، امّا از زبان چنان استادى جامع، بار ديگر بايد خواند. شرح حال مختصر استاد دكتر محفوظ در سفينه شماره 15، ص 183 و 184 آمده است.