پژوهشی در باب ناسخ و منسوخ
ناسخ و منسوخ از مباحث پيچيده علوم قرآني است كه در فقه و اصول فقه نيز به آن پرداخته شده و حتي، علم به آن لازمه تصدي مناصب قضا و افتاء شمرده شده است.
معناي لغوي نسخ، ناسخ و منسوخ در فرهنگ هاي لغت آمده است.
نيز كاربرد نسخ در چهار آيه قرآن در معاني «ثبت و رونويسي»، «جايگزين ساختن» و «نابود كردن» با اشاره به نكات تفسيري برخي از تفاسير اهل سنت نقد و بررسي شده است.
ناسخ و منسوخ در روايات و احاديث اهل بيت: تعريف شده و در فقه و تفسير نيز كاربرد دارد. نويسنده، كتب و آثار دانشمندان شيعه و اهل سنت را در موضوع نسخ به اجمال شناسانده و نسخ را در دو قسمت: اديان گذشته و حكمي از احكام دين اسلام بررسي كرده است.
شبهات پيرامون نسخ و عوامل پيدايش نسخ در آئين كامل، طرح و بررسي شده است. نويسنده، رابطه حكم و تلاوت در نسخ را، براساس منابع اهل سنت توضيح داده، و به بيان چهار شيوه شناخت ناسخ و منسوخ پرداخته است.
پایان سالهای ابری (بازخوانی مجدد یوم الدار)
در بسياري از كتب سيره، تاريخ و حديث بر اين نكته تاكيد شده است كه حضرت محمّد (ص) پس از آنكه به پيامبري مبعوث شد، تا سه سال دعوت پنهاني داشت و پس از نزول آياتي از قرآن، مامور شد تا دعوتش را آشكار كند.
در اين تحقيق تاكيد شده است كه اصل دعوت به توحيد و نبوّت پيش ازاين روز، آشكار بوده و آنچه كه در اين مدت پنهان بوده امر ولايت و وصايت اميرالمومنين (ع) بوده است و براي اثبات اين مدعا، مطالبي در رابطه با زندگاني پيامبر و دوران نبوّت و رسالت ايشان با تاكيد بر آغاز نزول قرآن كريم، آغاز آشكار انذار امت و اعلان امر خلافت اميرالمومنين (ع) مطرح كرده و سري بودن دعوت پيامبر را در آغاز سه سال اوّل بعثت مطلبي سست و متناقض برشمرده است و با استناد به روايات بيان مي دارد واقعه يوم الدار براي اعلام امر خلافت و وصايت اميرالمومنين علي (ع) بوده است. روايات هفت گانه يوم الدار به نقل از كتاب ارزشمند الغدير اثر علامه اميني، را بررسي كرده است. همچنين برخي از واكنشهاي شديد قريش، ناشي از يوم الدار و تدبيرات پيامبراكرم (ص) به صورت فهرست وار اشاره شده است.
عرضه حدیث بر قرآن
در متون حديثي، به رواياتي برخورد مي كنيم كه پذيرش و يا ردّ روايات را منوه به عرضه آنها بر قرآن و سنت دانسته اند و ضابطه و معيار كلي را توافق يا مخالفت با قرآن و سنت شمرده اند علت اصلي اين امر زياد شدن نسبت كذب و افترا، بر رسول خدا (ع) و ائمه (ع) است.
انسان در عالم ذرّ: آراء و اقوال قرن 11-13
معرفت خدا در عالم ذر و اقوار بر معرفت از مباحثى است كه در آيات و روايات مطرح شده و انديشمندان بزرگ پيرامون معرفت و ميثاق در عالم ذر آراء و اقوال خود را بيان كردهاند.در اين نوشتار، نظريههاى 15 نفر از دانشمندان قرنهاى يازده تا سيزده از شيخ بهايى (م. 1030 ق.) تا سيد عبداللَّه شبر (م. 1242 ق.) نقل شده و در ذيل اين نظريههاى مباحثى همچون تفاوت عالم ذر با عالم ارواح، اخذ ميثاق ربوبيت و ولايت، تقدم خلقت روح بر بدن، مثل افلاطونى، شبهههاى مرتبط با عالم ذر، اخذ ميثاق از همه موجودات نقد و بررسى شده است.
تعلیقات آیت الله جعفری بر اصول کافی
آيت اللَّه جعفرى بر كتاب الحجة اصول كافى نكاتى را ذكر كرده است، برخى از اين كتاب در باب – راويان حديث و يا افرادى كه در حديث از آنها نام برده شده – به لحاظ تاريخى و انساب مى باشد و برخى نكات اعتقادى در باب بداء. اراده خدا، غيبت امام موسى كاظم عليه السلام.
نكات اين مقاله درباره امام مهدىعليه السلام است. غيبت صغرى و كبرى، نظريات برخى از انديشمندان اهل سنت درباره امام مهدىعليه السلام، نظريههاى ابن خلدون، شيخ احمد محمد شاكر از علماى محدّث – مصرى، فتواى رابطة العالم الاسلامى، نائبان خاص و عام حضرت مهدىعليه السلام، باورهاى شيعى درباره محل زندگى آن جناب سرداب مقدس و علّت تكريم آن، نهى از نام بردن آن حضرت با نام مخصوص ايشان ازجمله مباحثى است كه به تفصيل نقد و بررسى شده است.
براساس فتواى رابطة العالم الاسلامى هيچ ترديدى در صحت و تواتر روايات درباره حضرت مهدىعليه السلام وجود ندارد، باور به ظهور امام مهدىعليه السلام واجب و يكى از اعتقادات اهل سنت و جماعت است تنها جاهلان به سنت پيامبرصلى الله عليه وآله و بدعت گذاران آن را تكذيب مىكنند.
ساز و کار خداوند در معرفت بخشی
در سرى مقالههاى آقاى بيابانى اسكويى، معرفت فعل خدا و موهبت الهى شمرده شده و به استناد آيات و روايات اكتسابى بودن معرفت رد شده و برخى سخنان بزرگان از دانشمندان و فلاسفه نقد و در مواردى نفى شده است،
عزت مداری در حادثه عاشورا
نهضت سيّدالشهدا يك حماسه بزرگ اسلامي ـ الاهي بود كه عزت و كرامت انساني را در ميان مسلمانان زنده كرد. در حالي كه يك قيامِ به ظاهر شكست‌خورده بود. براي اسراي اين قيام عزّت و كرامت چه مفهومي داشت؟ تبيين نقش عزّت و عزّت‌مداري در واقعه عاشورا و همچنين پرداختن به عزّت نفس و اقتدار حضرت زينب(س) در اين نوشتار مورد بحث قرار مي‌گيرد.اين پژوهش كه به شيوه توصيفي تحليلي انجام شده است مي‌رساند كه: حادثه كربلا از بدو امر بر مبناي پاسداري از عزّت و كرامت انسانها شكل گرفته است، و عزّت محوري در گفتار و كردار امام حسين (ع) نمود بارزي دارد. درخشان‌ترين الگوي عزّت‌محوري پس از امام حسين (ع) در عملكرد حضرت زينب(س) قابل مشاهده است. حفظ اقتدار و عزّت در لباس اسارت، كار بزرگي است كه تنها عقيله بني‌هاشم توان انجام آن را دارد.
گفتاری در مدفن حضرت زینب (سلام اللّه علیها)
در مورد مزار حضرت زينب (س) ميان مورخان اختلاف است. از سويي وجود دو مركز مشهور در دمشق و قاهره و از سويي بيان برخي مورخان كه مزار ايشان را در مدينه مي‌دانند. نويسنده در اين گفتار، ادلّه هر سه نظر را بررسي كرده و نظر سوم را قوي‌تر مي‌داند.
تعلیقات آیت الله جعفری بر اصول کافی، شانزده باب
حضرت آيت‌الله شيخ محمّدرضا جعفري نجفي ترجمه‌اي دقيق و استوار از اصول كافي به زبان انگليسي، به سامان آورده كه چندين جزء آن به چاپ رسيده است. ايشان، علاوه بر ترجمه متن، تعليقاتي بر آن نگاشته‌اند كه به دليل گستردگي حوزه‌هاي مختلف موضوعي، مورد توجّه دانشوران بوده و هست. در اين گفتار، تعليقات نگارنده بر شانزده باب نخستين كتاب الحجّه به فارسي، برگردانده شده است.
انسان در عالم ذرّ: آراء و اقوال دانشمندان قرن 4 تا 8
عالم ذرّ يكي از مراحلي است كه انسان قبل از ورود به اين دنيا پيموده است. انسان در عالم ذرّ، خداي خود را شناخته و به وحدانيّت او شهادت داده است. در اين گفتار، ديدگاه‌هاي هفت تن از بزرگان شيعه از قرن چهارم تا هشتم بررسي و نقد شده است.
تجزیه و تحلیل ادبی خطبه حضرت زینب (سلام اللّه علیها) در کوفه
خطبه حضرت زينب(س) در اجتماع مردم كوفه با حمد و ستايش خدا و معرّفي خود به عنوان دختر پيامبر (ص) شروع مي‌شود و با توبيخ و سرزنش مردم كوفه ادامه و با همين مضمون خاتمه مي‌يابد. از اين رو، سياق كلّي خطبه توبيخ كوفيان است. حضرت زينب(س) گريه ظاهري مردم را زير سوîال مي‌برند و آنان را بسان احمقي فرض مي‌كنند كه رشته‌هاي ايماني خود را بعد از تابيدن محكم، پاره‌پاره كردند و همه اعمال نيك خود را در نزد خدا ضايع كرده و از اين رو، مستحقّ خشم خدا و جاودانگي در عذاب شده است. در جاي جاي اين خطبه زيبا، استفاده از ايجاز، مجاز، اقتباسات قرآني و ديگر شيوه‌هاي بياني، به خصوص استعاره تمثيليّه، بسيار چشمگير بوده و به زيبايي خطبه افزوده؛ به گونه‌اي كه با استفاده از مثلهاي قرآني و شيوه‌هاي بياني زيبا، اعمال زشت كوفيان به وضوح در نظرشان به تصوير كشيده شده است.فصاحت و بلاغت، ويژگي بارز اين خطبه است و مخاطبان آن تحت تاîثير بيان شيواي حضرت زينب (س) واقع شدند و ايشان با سلاح سحرآميز بيان، به افشاگري و رسوايي دولت اموي پرداختند.
تحلیل گفتمان ادبی خطبه های حضرت زینب (سلام اللّه علیها)
گفتمان پديده‌اي زباني است كه در اثر ارتباط توليد مي‌شود و نوع آن متاîثّر از موقعيّت آن است. تحليل گفتمان يك گرايش مطالعاتي بين رشته‌اي است كه به نقد وتحليل متون مي‌پردازد. در گفتمان دو عنصر مهم بررسي مي‌شود: يكي بافت متن و ديگري بافت موقعيّت.
گفتمان داراي شاخه‌هاي مختلفي است. خطبه‌هاي حضرت زينب(س)، داراي دو بافت زباني و موقعيّتي است. از منظر تحليل گفتمان، خطبه ايشان در ميان مردم كوفه، متناسب با بافت موقعيّتي آن داراي برجستگيهاي عاطفي بيشتر و گفتمان آن حضرت در مجلس ابن‌زياد و يزيد، متناسب با موقعيّت آن، داراي برجستگيهاي برهاني و استدلالي بيشتر است. در بافت متني گفتمان ايشان، از يك طرف بافت بنايي يا كلّي آن و از طرف ديگر، بافت ساختاري ـ كه شامل كلّيّه نكات زباني و بلاغي است ـ مورد توجّه قرار مي‌گيرد.اين جستار با توجّه به انواع ارتباطها و پيوندها، مي‌كوشد تا با روش توصيفي ـ تحليلي و استفاده از ابزار كتابخانه‌اي، به بررسي جنبه‌هاي ادبي و اجتماعي خطبه‌هاي حضرت زينب بپردازد.
جلوه های بلاغت در کلام پیام آور عاشورا، حضرت زینب (سلام اللّه علیها)
بخشي از كمالات و سجاياي زينب كبري(س) در بلاغت و فصاحت سخن او قرار دارد هدف از آن، روشني و همه‌فهمي سخن، سلاست در آن، انتخاب لفظ و معناي درست است. سخن زينب نثري است چون نظم؛ براي شنوندگان مفهوم است و براي نكته‌سنجان در مرحله عالي ارزش؛
از نظر تأليف و تركيب كلام بسيار فنّي و ادبي و از نظر ظاهر بسيار ساده است و در عين حال، توان ابداع شبيه آن بسيار سخت است. او فصيحه و بليغه است و نمونه سخنان موجود او بهترين گواه بر اين مدّعاست.سخنان او شورانگيز، در نهايت فصاحت و بلاغت، با احاطه به آيات قرآن و با نگاه ژرف به حقايق ديني بود و از نظر برهان و استدلال، همگان را حيرت‌زده كرد. آثار بعدي اين سخنان بيداري مردم غفلت‌زده و هوشيار كردن جامعه خفقان‌زده بود.
رساله نامه حضرت زینب (سلام اللّه علیها)
در اين پژوهش، پس از ارائه شرح حال مختصري از حضرت زينب (س)، نوزده پايان‌نامه دانشگاهي و حوزوي در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد در موضوع حضرت زينب (س) به ترتيب الفباي عناوين و در دو بخش: پايان‌نامه‌هاي مستقل و مرتبط، معرّفي شده است.ذيل هر عنوان: اطّلاعات توصيفي، چكيده، محلّ نگهداري و شماره بازيابي ذكر شده است. براساس بررسي آماري مختصري كه درباره پايان‌نامه‌ها به لحاظ موضوع، زبان، سال و مقطع تحصيلي انجام شده، فقط يك پايان‌نامه به زبان عربي در موضوع مربوط به دست آمد و قديم‌ترين پايان‌نامه‌هاي مستقل با عنوانهاي «نقش حضرت زينب(س) در حماسه عاشورا و ادبيّات فارسي» و «مقايسه خطبه حضرت فاطمه با خطبه حضرت زينب (س)» در سال 1378 و قديم‌ترين پايان‌نامه مرتبط در سال 1385 تحقيق و دفاع شده است. موضوعات اصلي پايان‌نامه‌هاي معرّفي شده به ترتيب تعداد پايان‌نامه در هر موضوع عبارت‌اند از: سرگذشت و شخصيّت حضرت زينب (س)، واقعه عاشورا (جامعه‌شناسي واقعه عاشورا، پيامهاي عاشورا) و نقش زنان در واقعه عاشورا (حضرت زينب (س) و ساير بانوان)، سيره عملي (اخلاق، عرفان، صبر، اسوه بودن، الهام‌گيري از ثقلين)، مشاركت سياسي و اجتماعي زنان، خطبه‌ها و ادبيات (مدايح، مرثيه‌ها و قصيده‌هاي زينبيّه).